۳-۷-۵- حفظ موقعیت اجتماعی ۷۱
۳-۷-۶- انگیزه های مالی و اقتصادی ۷۳
۳-۷-۷-آزادی فردی ۷۴
۳-۷-۸- ایمان قلبی ۷۴
۳-۷-۹- فشار و اجبار و تهدید ۷۵
۳-۸- اهل ذمه در زمان خلفای راشدین ۷۵
۳-۹- اسرائیلیات و زمینه های نفوذ آن به فرهنگ اسلامی ۸۲
۳-۹-۱-مشهورترین مبلغان اندیشه های اسرائیلی ۸۸
فصل چهارم: روابط فرهنگی مسلمانان و اهل ذمه در دوره امویان
۴-۱- امویان و استقرار آنها در شام ۹۱
عنوان صفحه
۴-۲- تعاملات فرهنگی مسلمانان و مسیحیان ۹۶
۴-۲-۱- نیاز امویان به مهارتهای مسیحیان ۹۸
۴-۳- برداشت مسلمانان و مسیحیان از یکدیگر دردوره اموی ۱۰۰
۴-۴-مناظرات میان مسلمانان و مسیحیان ۱۰۲
۴-۵- شکستن تصاویر ۱۰۴
۴-۶- نقش ائمه (ع) در پاسخگویی به شبهات مسیحیان ۱۰۵
۴-۷- تأثیرپذیری متکلمان مسلمان از مسیحیان ۱۰۷
۴-۸- جایگاه علم در عصر اموی ۱۰۹
۴-۹- نقش مسیحیان در انتقال علوم به مسلمانان ۱۱۰
۴-۹-۱- مراکز علمی سریانی ۱۱۱
۴-۹-۲- انتقال مرکز علمی اسکندریه به شام ۱۱۲
۴-۱۰- شام، مرکز علمی مسلمانان و مسیحیان ۱۱۳
۴-۱۱- نقش شاعران مسیحی در دربار اموی ۱۱۴
۴-۱۲- تأثیرپذیری هنر مسلمانان از مسیحیان ۱۱۷
۴-۱۲-۱- نقش مسیحیان در معماری مساجد ۱۱۷
۴-۱۲-۲- نقش مسیحیان در معماری قصرها ۱۲۰
۴-۱۳-هم­گرایی مسلمانان و مسیحیان در دوره امویان ۱۲۱
۴-۱۳-۱-ازدواج ۱۲۱
۴-۱۳-۲-جشن ها ۱۲۲
۴-۱۳-۳-زیارتگاه ۱۲۳
۴-۱۳-۴-لباس ۱۲۳
۴-۱۳-۵-دیر ها ۱۲۴
۴-۱۴- زرتشتیان ۱۲۶
عنوان صفحه
۴-۱۵- سیاست دینی امویان در ارتباط با زرتشتیان ۱۲۸
۴-۱۵-۱- مدارا و تساهل امویان با زرتشتیان ۱۲۸
۴-۱۵-۲- سخت گیری و امویان در رابطه با زرتشتیان ۱۳۰
نتیجه‌گیری ۱۳۳
منابع و مآخذ ۱۳۷
چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی
فصل اول
مقدمه
۱-۱- کلیات
در جامعه اسلامی غیر مسلمانان می­توانستند با شرایط خاص به تابعیت آن درآیند. این نوع تابعیت که با قرارداد دوجانبه انجام می­گرفت در اصطلاح فقه اسلامی«ذمه» نامیده می­ شود و به کسانی که این قراردارد را با مسلمین منعقد می­نمودند«ذمی»می­گفتند. دراین معاهده یهودیان، مسیحیان، مجوسان می­توانستند شرکت نمایند و به عنوان متحدان هم پیمان ذمی در سراسر قلمرو حکومت اسلامی از آزادی، امنیت و حقوقی که بر طبق قرارداد ذمه اختیار و امضا نموده بودند برخوردار گردند(ناظمیان فرد،۱۳۸۰: ۴۵).
مقصود اصلی از تشریح این پیمان، ایجاد محیطی امن و برقراری هم زیستی مسالمت آمیز میان فرقه­های مختلف مذهبی در داخل حکومت اسلامی بود. بر این اساس اقامت افراد غیر مسلمان در جامعه اسلامی منوط به شرکت در عقد قرارداد ذمه بود که پس از امضا قرارداد مزبور جزئی از جامعه بزرگ اسلامی به حساب می­آمدند(همانجا).
اسلام در مواجهه با ادیان و عقاید گذشته، آیین سه پیامبر بزرگ الهی(موسی، عیسی و زرتشت) را با همه تحریفاتی که در آن­ها ایجاد شده است به خود نزدیکتر دید. به همین جهت آن­ها را به رسمیت شناخت وحاضر به همزیستی با پیروان آن­ها تحت عنوان اهل ذمه شده است و پیروان خویش را به رعایت حقوق و احترام آنان فرمان داده است. مسلمانان در طول تاریخ، هر جا زمام امور را در دست داشتند حقوق اقلیت های مزبور را رعایت می­کردند. پیامبر اسلام(ص) بزرگترین قدم را برای اصلاح جامعه برداشته و با تعلیمات عالیه و استوار، آزادی عقیده ملت­های یگانه پرست را اعلام فرمود. هیچ قانون­گذاری به اندازه پیشوای اسلام برای ملت­های غیر مسلمان این اندازه حقوق و تسهیلات قائل نشده است؛ نظیر این تسهیلات و آزادی در هیچ یک از ممالک متمدن آن دوره دیده نشده است.

اسلام ملل غیر مسلمان را به دو گروه تقسیم نموده: ۱-کفار، ۲-اهل کتاب(اهل ذمه). اهل ذمه کسانی بودند یا باید اسلام را قبول کنند و یا جزیه دهند؛ ولی حکم جزیه فقط شامل مردان اهل ذمه بود میزان جزیه در کتب فقهی نسبت به توانگران ۴۸ درهم، طبقه متوسط ۲۴ درهم و نسبت به فقیران ۱۲ درهم تعیین شده است. اهل ذمه با دادن جزیه جان و مال خود را بیمه می­کردند و از پرداخت سایر عوارض معاف می­شدند و در مقابل از امتیازات زیادی برخوردار می­شدند. اهل ذمه در تمام کشور های اسلامی آزاد می­زیستند و معابد آن­ها همه جا دایر بود و هر کس موافق آئین خود مراسم مذهبی را انجام می­داد و کلیه حقوق اجتماعی آن­ها از طرف زمامداران اسلامی محترم شمرده می­شد حتی در دعاوی مربوط به ارث، نکاح، طلاق و… طبق احکام ذمه، رسیدگی می­گردید و یا به فقه­های خودشان ارجاع می­گردید.
اهل ذمه که در حمایت اسلام بودند آزاد و مستقل بودند. در برابر این همه امتیازات اهل ذمه ملزم بودندکه: ۱-رعایت قانون اسلام را بکنند، ۲-پرهیز از شکستن هنجارها و بی اعتنایی به ارزش­های اسلامی در ملأ عام، ۳-اجتناب از احداث معابدی همچون کلیسا، صومعه، کنشت و آتشکده، ۴- خودداری از تبلیغ باور­ها و ارزش­های خود، ۵- برای کفار که با مسلمانان در جنگ بودند جاسوسی نکنند(خاکرند، ۱۳۹۰: ۱۶۴).
البته رفتار مسلمین نسبت به اهل ذمه همیشه چنین نبوده است. در زمان امویان نسبت به اهل ذمه سخت گیر بودند علاوه بر خراج مالیات­های دیگری بر آن­ها تحمیل می­نمودند. برای بالا بردن سطح درآمد بر تحمیل خود روز به روز می افزودند(اجتهادی،۱۳۶۳: ۱۹۰).
بنی امیه برای جمع آوری پول به اطلاعات و معلومات آنان متوسل بودند؛ چون حکومتشان بر پایه پول استوار بود و از وجودشان استفاده می­کردند. چرا که اهل ذمه بهتر از مسلمانان خواندن، نوشتن و حساب می­دانستند به کارمندان و خواص یهودی و مسیحی خود که به وجود آن­ها نیاز داشتند پیشنهاد می­دادند که مسلمان شوند غالبا رد می­کردند ولی باز هم با آن­ها مدارا می­کردند ولی اگر به آن­ها نیاز نداشتند آن­ها را سخت کیفر می­دادند(زیدان،۱۳۳۳: ۴ /۱۳۷).
۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق
اهل ذمه در دوران اموی مناصبی به عهده داشتند. روابط ذمیان در این زمان با عمال و حکام اموی هم در زمینه سیاسی و هم در زمینه فرهنگی تأثیرات مهمی در نحوه اداره حکومت و مسائل جامعه اسلامی داشته است. از آن­جا که اهل ذمه در دوران اسلامی یکی از اقشار اجتماعی مهم جامعه بودند، بررسی روابط آنان با حکومت اموی حائز اهمیت است.