در حال حاضر اکثر سازمانها و مراکز دست اندرکار کشور ؛برنامه ریزی و مکان یابی صحیح مبلمان شهری را بعنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار؛مناسب و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی یا برنامه ریزی ناقص و غیر استاندارد در این زمینه ؛به هرج و مرج بصری و عدم کارآیی این عناصر در محیط های شهری دامن می زند و از طرف دیگر مبلمان موجود نیز بدلیل مشکلات فرهنگی (تخریب گرایی) و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب ؛کاربران را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته اند.شهر ملکان نیز فارغ از دیگر شهرهای ایران نمی باشد و از دیدگاه مبلمان دارای نقاط ضعف و قوت فراوان می باشد.بعضی خیابانهای اصلی فاقد مبلمان لازم و گاه ناکارآمد بوده و منظر شهر را بصورت نا مناسب شکل داده است در این تحقیق سعی شده است مبلمان شهری در ابعاد مختلف با استانداردها و ملاحظات مختلف بیان شده سپس با وضعیت موجود شهر تطبیق داده و نتیجه گیری مناسبی از آن برداشت نمود در کل در شهر ملکان کمبودهایی در زمینه مبلمان مناسب شهر به چشم می خورد که می توان برخی از این کمبود و تنگناها را با برنامه ریزی مناسب و مدیریت خوب شهری سامان داد.

واژگان کلیدی: مبلمان شهری ،هماهنگی ،فرهنگ ، هویت ، استانداردهای رایج
مقدمه
رشد بی رویه شهرها و افزایش جمعیت آنها از یک سو معلول مهاجرت روستاییان و نیروهای انسانی آزاد شده بخش کشاورزی در روستاها و روی آوردن آنها به شهرها و از سوی دیگر معلول رشد طبیعی جمعیت ساکن در شهرها می باشد که گسترش شهرها را به وجود آورده است . که این گسترش باعث مشکلات شهرنشینی حاضر شده است که نیاز به برنامه ریزی و طراحی شهری و مبلمان شهری دارد.(بیک بابایی،بشیر،۱۳۹۳:۹)
مبلمان شهری از جمله عناصر سازنده فضای شهری محسوب می شود که کمیت و کیفیت،زیبایی،راحتی،دوام و محل استقرار ان نقش بسیار اساسی در دستیابی به شهری زیبا و سالم دارد.
این مبلمان شهری در واقع به اجزای غیر ثابت فضاهای شهری که بعنوان عناصر مکمل در میان فضاهای مابین ساختمانها و بناها قرار می گیرند گفته می شوند و این تجهیزات شهری جزء لاینفک محیط زیست یک شهر بوده و شناخت کامل یک شهر را امکان پذیر می سازد.
در حال حاضر اکثر سازمانها و مراکز دست اندرکار کشور ؛برنامه ریزی و مکان یابی صحیح مبلمان شهری را بعنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار؛مناسب و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی یا برنامه ریزی ناقص و غیر استاندارد در این زمینه ؛به هرج و مرج بصری و عدم کارآیی این عناصر در محیط های شهری دامن می زند و از طرف دیگر مبلمان موجود نیز بدلیل مشکلات فرهنگی (تخریب گرایی) و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب ؛کاربران را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته اند.شهر ملکان نیز فارغ از دیگر شهرهای ایران نمی باشد و از دیدگاه مبلمان دارای نقاط ضعف و قوت فراوان می باشد.بعضی خیابانهای اصلی فاقد مبلمان لازم و گاه ناکارامد بوده و منظر شهر را بصورت نا مناسب شکل داده است در این تحقیق سعی شده است مبلمان شهری در ابعاد مختلف با استانداردها و ملاحظات مختلف بیان شده سپس با وضعیت موجود شهر تطبیق داده و نتیجه گیری مناسبی از آن برداشت نمود.
بیان مسئله
در ایران رشد شتابان شهرنشینی در سه دهۀ گذشته با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیر ساختها متناسب نبوده و در چارچوب یک برنامه جامع که مبتنی به هماهنگ های بخشی و و ناحیه ای باشد صورت نگرفته است، و با افزایش جمعیت با رشد شتابان شهر نشین بخصوص در شهرهای میزبان، شهرها با گوناگونی قومی، زبانی و مذهبی و یا کلأ تفاوتهای فرهنگی در میان مهاجران مشکلات اجتماعی را به بار آورده و از طرف دیگر محیط زیست شهری دچار آسیب های جبران ناپذیر شده است و از آن میان می توان به کاهش، منابع آب و خاک و آلودگی آنها، آلودگی هوا آلودگی صوتی و آلودگی چشم اندازها اشاره داشت و از طرف دیگر با گسترش حومه نشینی و زاغه نشینی زمین های زراعی و کشاورزی و یا کلأ در یک بیان فضای سبز شهری (کمربند سبز) که با تأمین بازده اکولوژیکی، سالم سازی محیط شهری، کاهش گرمای محیط، تولید اکسیژن و افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارشهای جوی است با تغییر کاربری و کمبود فضای سبز عمومی مواجه شده است.امروزه اهمیت شهرسازی از دیدگاه سالم سازی محیط بیشتر از هر زمان دیگر مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یکی از ضروریات توسعۀ پایدار مطرح است. و از طرف دیگر اهمیت شهرسازی با طراحی، و ایجاد محیط سالم، ایمن و راحت است که برای این منظور بایستی شهرها به وسایل لازم ایمنی و تسهیلات رفاهی مجهز شوند که این تسهیلات و تجهیزات رفاهی درون فضاهای شهری را مبلمان شهری می خوانند.
بی شک بخش عمده ای از عناصر تشکیل دهندۀ سیمای هر شهر، مبلمان آن شهر است؛ اجزایی که گذشت از کاربردهای خاص خود به زیبایی و انتظام شهر نیز سامان می بخشند. طبعأ شکل گیری عناصربصری که تصویر هر شهر را به وجود می آورند، خاطره ای را برای هر بیننده در ذهن باقی می گذارند. کوین لینچ در کتاب «سیمای شهر» در همین اثر و خاطره و یادی که از سیمای یک شهر در ذهن بیننده به جای می ماند (تصویر ذهنی)، مفصل صحبت کرده است. هنر طراح آن است که در کنارچیدمان این ابزار و اجزا، نیاز شهروندان را بر طرف کرده و سیمای زیبا به شهر بدهد؛ به طوری که شهروند احساس آرامش و راحتی را در برخورد با آنها داشته باشد، نیمکت، تیرهای چراغ برق، صندوق پست و اتقک تلفن، تابلوها، فضاهای سبز، آب نماها وبسیاری از اجزای دیگر تشکیل دهندۀ این نظم هستند.
مبلمان شهری از جمله عناصر سازندۀ فضای شهری محسوب می شود که کمیت وکیفیت، زیبایی، راحتی، دوام، و محل استقرار آن نقش بسیار اساسی در دستیابی به شهری زیبا و سالم دارد.
مبلمان شهری در واقع به اجزاء غیر ثابت فضاهای شهری که به عنوان عناصر مکمل در میان فضاهای ما بین ساختمانها وبناها قرار می گیرند اطلاق می شود (زنگی آبادی؛ تبریز،۱۳۸۳،ص۳) این تجهیزات شهری جزء لاینفک محیط زیست یک شهر بوده و شناخت کامل یک شهر را امکان پذیر می سازد (موره ودیگران،۱۳۷۳ص ۲)
مبلمان یا اثاثیه شهری اشیایی هستند که به منظور آسایش و راحتی، ارائه اطلاعات، کنترل حرکت، حفاظت و بهره گیری توسط استفاده کنندگان در فضاهای شهری مستقر شده اند (w.Harris&T. Dines1998:510-2) این عناصر کارکرد عمومی دارند و وجود آنها در فضای شهری نیازی از نیاز های عمومی شهروندان را تأمین می کند. (پاکزاد ۱۳۷۹:ص۷۹). حذف مبلمان شهری از اندام شهری و یا نامناسب بودن آنها می تواند زمینه ساز ناکار آیی و اختلال در عملکرد نظام شهری شود و نیاز های متعدد را بی پاسخ بگذارد (آگشته، ۱۳۷۹ص ۷۹).
شهر اثر هنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد. هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی دلنشین و راحت برای مردمی است که در آن زندگی می کنند.
امروزه شهرنشینی به صورت یک مسأله مهم و پیچیده جوماع مختلف درامده، افزایش سریع آن در دهه های اخیر برنامه ریزان را بر آن داشته است که به مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…جامعه توجه بیشتری معطوف دارند و در صدد باشند تا محیط مناسب و دلپذیر برای شهروندان فراهم آورند اما بستر کلان شهر های امروز پاسخگوی نیاز ساکنان خود نمی باشند و شدت فعالیتهای شهری (به خصوص در شهرهای جهان سوم) شرایط بسیار سخت و مخربی برای شهروندان به وجود آورده است.
اجزای کالبد شهرهای امروزی از جمله تهران با سرعت حرکت انسان و فشار سنگین زندگی شهرنشینی، سازگاری ندارد و فضاها و کاربری های عمومی آن از ظرفیت و قابلیت لازم جهت پاسخگوی به نیزهای پرشتاب شهری یرخوردار نیست در این میان کیفیت فیزیکی شهرها، زیبایی شهر و رضایت شهروندان بدون برنامه ریزی صحیح، مکانیابی مناسب، لحاظ شرایط بومی و فرهنگی و ایجاد تناسب کارکردی- ابعادی در شهر، سطوح ارتباطی و بویژه مبلمان آن ایجاد نخواهد شد.
در حال حاضر اکثر سازمانها و مراکز دست اندرکار کشور، برنامه ریزی و مکانیابی صحیح مبلمان شهری را به عنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار، مناسب و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی یا با برنامه ریزی ناقص و غیر استاندارد در این زمینه، به هرج و مرج بصری و عدم کارایی عناصر در محیط های شهری دامن می زند و از طرف دیگر مبلمان موجود نیز به دلیل مشکلات فرهنگی (تخریب گرایی ) و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب، کاربران را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته اند.
شهرملکان با پیشینه تاریخی طولانی، موقعیت طبیعی و جغرافیا کم نظیر؛ ریشه های فرهنگی عمیق قابلیت های اقتصادی فراوان و جمعیتی روزافزون؛ در حال حاضر دارای کالبدی در خور ویژگی های مهم است. طی سالیان طولانی، مهمترین مرکز فعالیت و تجارت در سطح منطقه ای بوده و با داشتن بازاری فعال و زنده و در حال رشد از شهرهای مهم جنوب استان به شمار می رود.
اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق
بسیاری از عناصر به کار رفته در یک خیابان؛ سابقه ای به قدمت تمدن بشری دارن از جمله ی این عناصر میتوان به انواع سرپناه و نشست گاه اشاره کرد. برخی دیگر از این عناصر به طور مشخص معلول ابداع یا اختراعی تاریخی هستند به طور مثال نیاز به تلفن همگانی در مکانهای عمومی پس از ظهور تلفن و فراگیری آن در اروپا و سایر نقاط شکل گرفت. هم چنان که در بخش نیز اشاره شد در بررسی سیر تحول شهر و خیابان نقطه عطف بسیار مهمی وجود دارد و آن انقلاب صنعتی است و این پدیده نه تنها بر سیمای ظاهری شهر تاثیر گذاشت بلکه تا اعماق وجود جزیی ترین مسائل شهری ریشه دواند. وابستگی هایی را از بین برد و نیازهایی را ایجاد کرد با ظهور طراحان قرن بیستمی از گوشه و کنار دنیا این شاخه از گرایش های طراحی هم بسیار گسترده و هم متنوع شد، نوآوری در مواد؛ فرایندهای تولید و فناوری؛ طرح های کامل تر و جامع تری را سبب گشت؛ مفاهیمی هم چون یکپارچگی، هماهنگی؛ هویت و دوام در سرلوحه ی کار طراحی برای مجموعه اجزای مبلمان شهر قرار گرفت. حال در آغاز قرن ۲۱ آنچه بیش همه مورد توجه قرار گرفته است؛ تخربی های جهانی زیست محیطی است می توان پیش بینی کرد که طراحی در اینده در صدد عرضه محلاتی خواهد بود که با محیط زیست سازگار باشند مبلمان شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست.
مبحث مبلمان شهری در کنار رفع نیازهای مادی گرو های مختلف استفاده کننده از فضاهای شهری؛ به بعد زیبا شناسنامه آن نیز باید بپردازد و این زیبایی بیش از هر چیز حاصل هماهنگی؛ وحدت و تنوع؛ تکرار شوندگی و انعطاف پذبری عناصر دخیل در طراحی شهری است. چه در غیر اینصورت نابسامانی و بی هدفی که امروز به دلیل پراکنده کاری و خود محورها به اصطلاح صرفه ی اقتصادی و نبود الگو و ضوابط مناسب و استاندارد شده برای این عناصر؛ بروز کرده و چهره شهر را مخدوش نموده و راه گشا نیست.
اهداف تحقیق
در ده هزار سال پیش موج اول به نام انقلاب کشاورزی پدید آمد که اسکان انسان پیدایش اولین تجمعات انسانی، تقسیم کار و سرانجام ظهور طبقات اجتماعی بود که ارزش این انقلاب به نام انقلاب آرامش بود.(نوروزی ثانی۱۳۸۶ص ۴۲) و بعد از آن ساختن خانه یک اختراع بود، عنصری نو، سر پناهی که انسان را از تاریکی غار نجات داد. از توسعه و گسترش خانه ها شهر به وجود آمد و زندگی در شهر بدون محدودیت امکان پذیر نبود. در مجموعه گستره ای که خانه ها در کنار هم قرار گرفتند قوانینی لازم بود که روابط مجاورین و حقوق اجتماعی را به دقت بیان دارد.(۱۳۸۶: ۱۵)
ولی این قوانین با رشد سریع جمعیت در اثر مهاجرت بی رویه جمعیت روستاها به شهر های بزرگ باعث به وجود آمدن مشکلات بسیار عدیده ای چه از لحاظ اقتصادی، هرهنگی در شهرها بوده که از آن جمله (ساخت وساز بی رویه، رشد شهر های بزرگ در نتیجه مهاجرت های کنترل نشده، فقدان برنامه های اقتصاد ملی، مشکل تغذیه، نابرابری های درآمدی میان گروه ها و مناطق و شکاف درآمد میان گروه ها و شکاف درآمد میان بازنشستگان و سالخوردگان و کارگران؛ عدم ثبات اقتصادی، مشکل اشتغال و بیکاری و افزایش سریع جمعیت و … دلایل نیاز به برنامه ریزی است.
بر این اساس می توان اهداف تحقیق را چنین بیان نمود:
به طور کلی هدف اصلی این پژوهش عبارت است از :
بررسی راهکارهای مناسب جهت بهره مندی بهینه از فضا و ارتقاء کیفیت زندگی شهری.
با توجه به هدف کلی؛ محور های زیر متناسب با فرضیه های تحقیق برای دستیابی به هدف پژوهش تبیین شده اند. (اهداف فرعی)
بررسی و ارزیابی نقش نمادها و نشانه ها در مبلمان شهری شهرملکان.
بررسی و ارزیابی تأثیر اقلیم مصالح، رنگ و ویژگی های هنری در مبلمان شهری شهر ملکان.
فرضیات
فرضیات تحقیق شامل موارد زیر می باشد:
فرضیه را می توان حدس یا گمانی اندیشمندانه درباره ماهیت و روابط بین پدیده ها و متغییرها دانست که محقق را در کشف واقعیات و اهداف تحقیق یاری می رساند (حافظ نیا، ۱۳۷۷، ص ۹۲) فرضیه ها ضمن اینکه به محقق جهت کلی را برای پیگیری و انجام امور تحقیق می دهند باعث می گردند که نخست، مطالعه منابع و ادبیات مربوط به موضوع تحقیق جهت دار شوند و از منابعی که ربطی به پژوهش ندارند جلوگیری به عمل آید. دوم، پژوهشگر را نسبت به جنبه های معنی دار مساله حساس تر می نماید. سوم، فرضیه باعث می شود تا محقق مساله پژوهش را بهتر درک کرده روش های جمع آوری اطلاعات را بهتر تعیین نماید. چهارم، فرضیه چاره جویی برای تغییر اطلاعات جمع آوری شده و نتیجه گیری از آن را ارائه می دهد (حافظ نیا: ۱۳۷۷، ص ۷)
فرضیات تحقیق را با عناوین زیر می توان بررسی کرد:
-وضعیت فعلی مبلمان شهری با استانداردهای رایج جهان متفاوت است.
-طراحی و ساخت و مکان یابی مناسب مبلمان شهری می تواند به شهر زیبای خاص دهد.
-در انتخاب و تجهیزات مبلمان شهری ملاحضات اقتصادی بیشتر از مقتضیات فرهنگی و ویژگیهای طبیعی شهر مدنظر قرار می گیرد.
روش تحقیق
در نوشتن این پایان نامه با توجه به مباحث متفاوت از دو روش مختلف اسنادی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است لذا تکنیک های مورد استفاده و ابزار بکار رفته در آن متفاوت می باشد بدین صورت که در روش اسنادی از استفاده از کتابها، مقالات و نیز پایان نامه های مرتبط در کنار آماری و اطلاعات مربوط، دیدگاه های مختلف مربوط به سازمانهای دولتی و سازمانهای دولتی و سازمانهای مربوط به خصوص آرشیو سازمان پارکها و فضای سبز استفاده شده است. و اقدام به تهیه تصاویر و اشکال مرتبط شده و در متن تحقیق نیز مورد استفاده قرار گرفته.
نوع روش کار
انتخاب موضوع
بررسی منابع و دیدگاه های مختلف مربوط به موضوع
جمع آوری داده ها و آمار، تصاویر
تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده
نتیجه و ارائه پیشنهادات
پیشینه تحقیق
در خارج از کشور نیاز به توضیح ندارد که چقدر به این موضوع به صورت عملی پرداخته می شود و اما در ایران باید گفته شود که در تاریخ نگاری ایران تاریخچۀ مدون و جداگانه ای از انواع مبلمان شهری و سیر تکاملی آن به چشم می خورد و سوابق موجود به صورت پراکنده از میان مدارک تاریخی کشور به دست آمده است. از آنجا که قدمت تمدن های باستانی در ایران بسیار بیشتر از اکثر نقاط دنیا و به ویژه تمدن های اروپایی که امروزه در زمینه عناصر و مبلمان شهری پیشرو هستند می باشد.
تظاهر حالت ابتدایی بعضی از عناصر و مبلمان شهری را می توان به آنها نسبت داد مانند انواع آبنماها در زمان هخامنشی در ایران؛ لوح های سنگی؛ تندیس های سنگی از پادشاهان و… که نمایانگر قدمت طولانی مبلمان شهری در ایران است. در دوران بعد از اسلام نیز هر زمان که حکومت مقتدری بر سر کار بوده تجلی اقتدار آن در شکوه شهرها به نمایش در آمده است به عنوامن مثال در معماری صفویه همواره خانه های ایرانی دارای الگوی سکوی خصوصی در کوچه و خیابان بودند که عابران پیاده نیز از ان استفاده می کردند. نحوه زنده شدن معابر با این سکوها تنظیم می شد. بعضی از این عناصر هم ریشه در باورهای مذهبی مردم داشته است نظیر سقاخانه ها که در تمام نقاط شهر دیده می شدند.
بعد از انقراض حکومت صفویان دولت مرکزی قدرتمندی بر ایران حکمت نکرد و کشور از این زمان بعد از انقراض حکومت صفویان دولت مرکزی قدرتمندی بر ایران حکومت نکرد و کشور از این زمان به بعد به خصوص در زملن قاجاریه دچار آشفتگی شدید در زمینه های مختلف هم چنین مسایل و عناصر شهری گردید به طوری که فرصتی برای تعبیه ی عناصر. مبلمان شهری فراهم نشد.
کشف و اختراع بعضی از عناصر مانند برق، تلفن در خارج از مرزهای کشور؛ ضعف اقتصادی و درگیریهای سیاسی و داخلی نیز مزید بر علت شد تا کشور با وجود داشتن سابقه درخشان و مثال زدنی در طراحی و برنامه ریزی شهری و عناصر آن به دلیل موارد نامبرده از قافله عقب مانده و نا امروز به استثنای حرکت های پراکنده در بعضی از شهرهای کشور؛ در زمینه ی برنامه ریزی شهری و تجهیزات آن از جمله مبلمان شهری دنباله روی کشورهای پیشرفته باشد.