توانایی یک سازمان در برخورد با محیط کسب و کار امروزی که تغییرات سریع و اساسی را در خود مشاهده میکند، تعینکنندۀ بقا و موقعیت آن خواهد بود. این تغییرات احتمالاً به صورت قابل توجهی فشار رقابتی برای جذب مشتریان و درآمد میان سازمانها را افزایش میدهند. از آنجاییکه سازمانها، تصمیمهای گوناگون استراتژیکی را برای بقا و موفقیت خود اتخاذ مینمایند، توانایی آنها برای بهرهبرداری از پتانسیل راهحلهای مبتنی بر سیستمهای اطلاعاتی در جهت تقویت دیدگاه استراتژیک نقش تعیینکنندهای در موفقیت سازمان خواهد داشت. این امر مستلزم آن است که استراتژیهای سیستمهای اطلاعاتی و قابلیت سازمانها تا حد زیادی با هم همراستا باشند.

بنابراین نیاز است تا سازمانها برای بقاء و پیشرفت خود، متفاوتتر از قبل عمل نمایند. به ویژه سازمانها باید به دنبال منابع جدید مزیت رقابتی باشند و اشکال جدید رقابت را به کار گیرند که خود نیازمند درک روشن از ماهیت و پویاییهای رقابت است (ذبیحیلهرمی، ۱۳۸۹). ظهور سیستمهای اطلاعاتی و ارتباطی، ماهیت کار و زندگی را به کلی متحول ساخته است. در سبز فایل همه فعالیتها، ماهیت الکترونیکی به خود گرفتهاند. بهعبارت دیگر به صورت الکترونیکی زندگی و کار میکنیم. هر چند مدتها پیش (حتی قبل از گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات)، سازمانها برای بقاء و تداوم حیات در میدان رقابت ناگزیر از خلق مزیتهای رقابتی بودند ولی این فرایند از پیچیدگی زمان حاضر برخوردار نبود. قبلا سازمان قادر بود با در نظر داشتن موقیت رقابتی خود، ارزشی برای مشتری خلق نماید که در نوع خود بدیع، کمیاب و غیرقابل تقلید از سوی رقبا بوده، و به راحتی توسط سازمان قابل مدیریت باشد و از این طریق به مزیت رقابتی پایداری در بازار دست مییافت که مدتها موجبات کامیابی آن را فراهم میساخت.
در سبز فایل که سازمانها محصولات، روابط و فعالیتها و بطورکلی کسب وکار آنها حالت مجازی و الکترونیکی به خود گرفته است و تغییرات به قدری شدید شده که طول عمر فناوریها و محصولات را به حداقل رسانیده است. خلق و حفظ پایدار مزیت رقابتی با تکیه بر قابلیت‌ها و شایستگیهای سنتی و قدیمی برای حضور موفق سازمان در محیط و بازارهای رقابتی کافی نیست. این مستلزم تدابیری نو و روی آوری به شایستگیهای جدیدی است که مبتنی بر سیستمهای اطلاعاتی و ارتباطی باشد. ایجاد و انتقال اطلاعات و برقراری ارتباطات از این طریق، مهمترین ویژگیهای یک سازمان موفق در محیط کسب وکار بهشمار می روند. به نظر می رسد که شرکتهایی میتوانند در این محیط حضوری موفق و مستمر داشته باشند که از شایستگی و قابلیت‌های اطلاعاتی و ارتباطی برخوردار بوده و با تکیه بر آنها مزیتهای رقابتی ارزشمندی خلق نموده و با بکارگیری درست و بهموقع این مزیتها، باعث پایداری آن گردیده و عملکردی عالی برای خود به ارمغان آورند.
پژوهشگران اخیرا از رویکرد مبتنی بر منابع برای سنجش این موضوع که چه میزان از سیستمهای اطلاعاتی میتواند مزیت رقابتی را برای شرکت نسبت به رقبا ایجاد نماید، استفاده مینمایند. بر اساس این دیدگاه، میتوان بیان کرد که سیستمهای اطلاعاتی که برای نشان دادن تفاوتهای عدم تناسب در منابع شرکت مورد بهرهبرداری قرار میگیرند، از عوامل موثر در دستیابی به مزیت رقابتی برای سازمانها محسوب میشوند (عارفنژاد و همکاران، ۱۳۹۱). لادو و ژانگ^[۱] (۱۹۹۸)، بیان کردند که سیتمهای خبره که به عنوان یکی از طبقه بندیهای سیستمهای اطلاعاتی شناخته میشود، توسعه و بکارگیری دانش را پرورش میدهند و یک نوع رابطه متقابل را با قابلیت‌های سازمانی ایجاد میکنند. قابلیت‌های سازمانی، ویژگیهایی محسوب میشوند که افراد دارا هستند و به شیوهای مناسب و پایدار از آن برای رسیدن به عملکرد مطلوب استفاده میکنند. قابلیت‌های محوری همان دانش، مهارتها، نگرشها و رفتارهای قابل مشاهده هستند که در محل کار منجر به تعالی میشوند. در تعریفی دیگر، قابلیت یک ظرفیت انسانی قابل اندازه گیری است که برای عملکرد مناسب میباشد و میتواند شامل دانش، مهارت یا توانایی واحد، یک ویژگی شخصی یا خوشه ای از خصیصهها باشد (کوچران، ۲۰۰۹، ص ۳۸).
از آنجاییکه صنایع کوچک و متوسط، بهعنوان بخش مهم و ضروری در اقتصاد هر کشوری شناخته میشوند (ایکبروک و اولسن^[۲]، ۲۰۰۷). باید برای صنایع کوچک و متوسطی که مایل به بهرهبرداری از گسترش بازار هستند، زیرساختهای لازم را بوجود آورد. در این میان نقش سیستمهای اطلاعاتی بسیار حائز اهمیت است. با بهره گیری از سیستمهای اطلاعاتی، مدیریت ارتباط با مشتریان بهنحو موثری ارتقا مییابد، فرآیندهای عملیاتی تحقق یافته و کارایی و اثربخشی سازمان افزایش پیدا میکند و در نتیجۀ تمام این عوامل، سازمان به مزیت رقابتی بیشتری نسبت به سایر سازمانها دست مییابد (گوپتا^[۳]، ۲۰۱۱، ص ۱۲).
با توجه به اینکه استان مرکزی جزء مراکز مهم صنعتی کشور است و در حال حاضر صدها شرکت کوچک و متوسط و بزرگ در آن در حال فعالیت است و اکثر این شرکتها، ساختاری غیر منعطف و دست و پاگیر مانعی بر سر راه توسعه آنها گردیده و حتی با صرف هزینه های گزاف در جهت پیشرفت و توسعه و سودآوری بیشتر، این ساختارهای بوروکراتیک، آنها را از مقصود اصلی خود که همان توسعه میباشد، دور گردانده است در این پژوهش، آنجا انتخاب گردیده است.
در نهایت در پژوهش حاضر، دربارۀ رویکرد قابلیت‌های سازمانی، و این که سیستمهای اطلاعاتی منجر به توان بالقوۀ بالاتری برای کسب مزیت رقابتی از طریق تسهیل در توسعه و بکارگیری قابلیت‌های سازمانی میشوند، بحث میشود. بنابراین روش های مختلفی را که صنایع کوچک و متوسط ممکن است از سیستمهای اطلاعاتی برای پرورش،‌ تسهیل، بکارگیری و اجرای منابع خاص، بهمنظور دستیابی به اهداف استراتژیک خود استفاده نمایند، مورد تجزیه و تحلیل قرار داده میشود. برای تسهیل در امر تجزیه تحلیل برروی سه نوع قابلیت سازمانی بهعنوان منابع بالقوه کسب مزیت رقابتی تمرکز میشود: قابلیت‌های مبتنی بر داده (داده محور)؛ قابلیت‌های مبتنی بر فرایند (فرایند محور)؛ و قابلیت‌های مبتنی بر ستاده (ستاده محور). بنابراین در پژوهش حاضر به دنبال این سوال هستیم که سیستمهای اطلاعاتی در قابلیت‌های سازمانی در صنایع کوچک و متوسط شهر صنعتی کاوه چه نقشی دارند؟
۱-۳. اهمیت و ضرورت پژوهش
عصر حاضر به روایت تافلر، عصر فراصنعتی یا عصر اطلاعات است. همانگونه که اختراع ماشین بخار موجب وقوع انقلاب صنعتی شد و در شیوه مدیریت و تولید سازمانها، تحولات شگرفی به وجود آمد، در عصر اطلاعات نیز با رشد حیرت انگیزی توان و کیفیت رایانهها، گسترش شبکه جهانی اینترنت، شکسته شدن مرزهای ارتباط سازمانی به همراه چهار تحول سرعت، قدرت، ثروت و اطلاعات و همچنین سه انفجار اطلاعات، جمعیت و انتظارات، شرایط جدیدی برای سازمانها و مدیران فراهم شد (اسماعیلپور و همکاران، ۱۳۸۵).
علاوه بر این امروزه پژوهشگران معتقدند که سازمانها برای مصون ماندن از امواج سهمگین تغییرات محیطی و نیز سازگاری با الزامات رقابتی، چارهای جز کسب مزیت رقابتی پایدار ندارند. سازمانهایی که دارای تجهیزات برتر برای پاسخگویی به الزامات بازار و پیشبینی شرایط متغیر هستند از مزیت رقابتی بلندمدت و سودآوری بهتر بهرهمند میشوند (ویراواردنا و اوکاس^[۴]، ۲۰۰۴). یا بهعبارت دیگر میتوان گفت تنوع و پیچیدگی فعالیتهای مختلف علمی، اقتصادی، آموزشی و … در قالب سازمانهای مختلف و گستردگی ارتباطات درون و برون سازمانی در نظامهای مدیریتی امروزی و همچنین شاخصها و عوامل فراوان موثر در رشد و توسعه سازمانها موجب میشود تا مدیران سازمانها بیش از هر زمان دیگری مجبور باشند به سلاحها و ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی در عرضه رقابتهای تجاری مجهز شوند. چالشهای ایجاد شده جهانی در عرصه مدیریت که با ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات رنگ و جلوهای دیگر یافته است مهمترین و شاید اثرگذارترین دست یافته بشر در طول چند سال اخیر میباشد تا جاییکه مهمترین کالای تجاری قرن حاضر را اطلاعات معرفی کردهاند. بههمین دلیل است که امروزه از سیستمهای اطلاعاتی به عنوان یکی از فناوریهای نوین بشری یاد میکنند که نه تنها خود دستخوش تغییراتی شده است بلکه به سرعت در حال تاثیرگذاری بر روی تمام سازمانهاست. دامنه تغییرات این سیستمها بسیار متنوع است و از جانشینی اطلاعات به جای انرژی یا نیروی کار انسانی در بخش تولید صنعتی تا تغییر در بخش درونی خدمات، از خدمات پرسنلی گرفته تا خدمات اجتماعی و سیستمهای توزیع را در بر میگیرد.
کسب و کارهای کوچک و متوسط نیز به واسطه تغییر و تحولات عمدهای که در زمینه فناوری، ساختارهای سازمانی و توسعه ارتباطات بوجود آمده، تغییرات زیادی را تجربه نمودهاند. نیاز به همگامی با تحولات محیطی، این کسب و کارها را نیز به سوی جهت گیریها و استراتژیهای جدیدی رهنمون ساخته است تا بتوانند با بهره گرفتن از قابلیتهایشان، نسبت به رقبا پیشی گرفته و عملکرد بهتری را از خود نشان دهند (هادیزاده و همکاران، ۱۳۸۷). این کسب و کارها برای اینکه حضور فعال در عرصه های رقابتی بازارهای جهانی و موفق ماندن در بازار داخلی داشته باشند، ناگزیر هستند تا برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار تلاش کنند. برای اینکار ضرورت دارد تا عواملی که تعیین کننده این مزیت رقابتی هستند را مورد بررسی و تحلیل قرار داد که تحقیقات نشان میدهند، سیستمهای اطلاعاتی به عنوان یکی از مهمترین این عوامل در دستیابی به مزیت رقابتی در بین شرکتها میباشد. به کارگیری سیستمهای اطلاعاتی در سطح سازمان، باعث میشود که مزیت رقابتی پایداری را نصیب سازمان کند. مزیت رقابتی نشان میدهد که یک شرکت میتواند عملکرد تجاری بهتری نسبت به رقبای خود در همان حوزه صنعتی با بکارگیری قابلیت‌های سازمانی خود به دست بیاورد (لی و هسیه^[۵]، ۲۰۱۰). بنابراین سیستمهای اطلاعاتی، پتانسیلهای مهمی برای شکل دادن استراتژیهای رقابتی بر مبنای قابلیت‌های سازمانی را برای شرکت های کوچک و متوسط به وجود می آورد.
۱-۴. اهدافپژوهش
۱-۴-۱. هدفکلی

• • شناسایی نقش سیستمهای اطلاعاتی بر قابلیت‌های سازمانی در صنایع کوچک و متوسط.

۱-۴-۲. اهدافجزئی
۲-۴-۲-۱. توسعه و کاربرد استفاده از سیستمهای اطلاعاتی در صنایع کوچک و متوسط استان مرکزی.
۲-۴-۲-۲. بیان مزایای استفاده از سیستمهای اطلاعاتی در صنایع کوچک و متوسط استان مرکزی.
۲-۴-۲-۳. مشخص کردن قابلیت‌های سازمانی شده در سطح سازمان ودر نتیجه کسب مزیت رقابتی نسبت به رقبا در کسب و کارهای کوچک و متوسط.
۲-۴-۲-۴. شناسایی مکانیزمهای قابلیت‌های سازمانی در شرکتهای مورد بررسی.
۱-۵. فرضیه ها
۱-۵-۱. فرضیهاصلی
سیستمهای اطلاعاتی در قابلیت‌های سازمانی درصنایع کوچک ومتوسط موثر است.
۱-۵-۲. فرضیه های فرعی

• • سیستمهای اطلاعاتی درایجاد قابلیت‌های سازمانی مبتنی بر داده در صنایع کوچک و متوسط موثر است.

• • سیستمهای اطلاعاتی درایجاد قابلیت‌های سازمانی مبتنی بر فرایند در صنایع کوچک و متوسط موثر است.

• • سیستمهای اطلاعاتی درایجاد قابلیت‌های سازمانی مبتنی برستاده در صنایع کوچک و متوسط موثر است.

• • الویتبندی شاخصهای قابلیت‌های سازمانی در سه سطح داده، فرایند و ستاده متفاوت است.

۱-۶. تعاریف نظری و عملیاتی پژوهش
۱-۶-۱. تعاریف نظری
سیستمهای اطلاعاتی: سیستمهای اطلاعاتی به مجموعهای از اجزای مرتبط با هم گفته میشود که اطلاعات را به منظور حمایت از تصمیمگیری و کنترل در یک سازمان جمعآوری، پردازش، ذخیره و توزیع میکنند (جانکوفسکی^[۶]، ۲۰۰۹).
قابلیت‌های سازمانی: قابلیت‌های سازمانی مجموعهای از دانش، مهارت و همچنین خصوصیتهای محیط داخلی سازمان است که آن را در بکارگیری منابع برای دستیابی به هدف خاص توانمند میسازد (لادو و همکاران^[۷]، ۱۹۹۲).
قابلیت مبتنی بر داده: قابلیت‌های مبتنی بر داده و یا به بیان دیگر ورودی محور، آن دسته از قابلیت‌های سازمان هستند که به تمامی داراییهای انسانی یا غیر انسانی سازمان (ملموس یا غیر ملموس) اشاره دارد که سازمان را در دستیابی به هدفی خاص و انجام فعالیتی یاری میرساند (لادو و همکاران، ۱۹۹۲).
قابلیت مبتنی بر فرایند: قابلیت‌های مبتنی بر فرایند، بخشی از توانمندیهای سازمان است که آن را در تبدیل منابع و ورودیها به ارزشها (خروجی ها) یاری میرسانند (لادو و همکاران، ۱۹۹۲).
قابلیت مبتنی بر ستاده: قابلیت‌های سازمانی خروجی محور، مرتبط با همه ارزشی است که سازمان برای مشتریان و ذینفعان بیرونی خود ایجاد میکند. این قابلیت‌ها در تعامل با مشتریان، تامین کنندگان، متخصصان و سایر عوامل خارجی و بر اساس توانمندیها و ویژگیهای سازمان شکل مییابند (لادو و همکاران، ۱۹۹۲).
صنایع کوچک و متوسط: تعاریف گوناگونی در رابطه با صنایع کوچک و متوسط ارائه شده است و باید بیان نمود که کوچکی و بزرگی مفهومی است نسبی و هیچ تعریف کمی و مقداری قابل قبولی نمیتوان جستجو کرد و این تفاوت نه تنها از یک کشور به کشور دیگر صدق نمیکند، بلکه حتی گاهی در یک کشور نیز متغیر است. در پژوهش حاضر واحدهای تولیدی کوچک و متوسط از تعریف سازمان کوچک گرفته شده و صنایعی را صنایع کوچک و متوسط میدانند که شرایط زیر را داشته باشد:
الف) میزان سرمایه گذاری آن ها تا ۷۵۰ هزار تومان در یک واحد تولیدی باشد.
ب) میزان اشتغال حداکثر ۵۰ نفر باشد.
ج) جنبه هنری نداشته باشد.
د) مکانیزه باشد.
ز) سرمایه آنها کاملاً ایرانی باشد.
۱-۶-۲. تعاریفعملیاتی
سیستمهای اطلاعاتی
سیستمهای اطلاعاتی توسط پرسشنامه محقق ساخته با ۳۴ سوال تحت شش بعد سیستمهای فرایند کار، سیستمهای خودکارکردن فعالیتهای اداری، سیستمهای دانشبر، سیستمهای اطلاعات مدیریت، سیستمهای پشتیبانی تصمیم گیری و سیستمهای مدیران ارشد سنجیده شده است. سوالات همگی از طیف ۵ تایی لیکرت تشکیل شدهاند که میزان استفاده از سیستمهای اطلاعاتی در شرکتی که پاسخ دهندگان در آن مشغول به کارند را از ۱ (خیلی کم) تا ۵ (خیلی زیاد) نشان میدهد.
قابلیت های سازمانی
قابلیت‌های سازمانی توسط پرسشنامه محقق ساخته با ۳۳ سوال تحت سه بعد قابلیت‌های مبتنی بر داده، قابلیت‌های مبتنی بر فرآیندها و قابلیت‌های مبتنی بر ستاده سنجیده شده است. سوالات همگی از طیف ۵ تایی لیکرت تشکیل شدهاند که میزان موافقت پاسخ دهندگان با سوالات را از ۱ (خیلی کم) تا ۵ (خیلی زیاد) نشان میدهد.
۱-۷. مدل مفهومی پژوهش
همانطور که اشاره گردید سیستمهای اطلاعاتی به مجموعهای از اجزای مرتبط باهم گفته می شود که اطلاعات را به منظور حمایت از تصمیمگیری و کنترل در یک سازمان جمعآوری، پردازش، ذخیره و توزیع میکنند (جانکوفسکی^[۸]، ۲۰۰۹). در پژوهش حاضر سیستمهای اطلاعاتی توسط پرسشنامه محقق ساخته با ۳۴ سوال تحت شش بعد سیستمهای فرایند کار، سیستمهای خودکارکردن فعالیتهای اداری، سیستمهای دانشبر، سیستمهای اطلاعات مدیریت، سیستمهای پشتیبانی تصمیم گیری و سیستمهای مدیران ارشد سنجیده شده است. قابلیت‌های سازمانی نیز مجموعهای از دانش، مهارت و همچنین خصوصیت های محیط داخلی سازمان است که آن را در بکارگیری منابع برای دستیابی به هدف خاص توانمند می سازد (لادو و همکاران^[۹]، ۱۹۹۲). قابلیت‌های سازمانی نیز توسط پرسشنامه محقق ساخته با ۳۳ سوال تحت سه بعد قابلیت‌های مبتنی بر داده، قابلیت‌های مبتنی بر فرآیندها و قابلیت‌های مبتنی بر ستاده سنجیده شده است. بنابراین برای شکلگیری مدل مفهومی پژوهش از این دو مدل استفاده گردیده است که در شکل شماره ۱-۱ نشان داده شده است.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش