فهرست منابع و مآخذ
منابع فارسی ۱۲۵
منبع انگلیسی ۱۲۹
فصل اول
مقدمه
۱-۱ - کلیات
بویراحمدی‌ها یکی از اقوام شش گانه مسکون در کهگیلویه و بویراحمد است که قدمت آن به قرنها پیش برمی‌گردد. نام بویراحمدکه به گویش لری«بیرَمَد»(=بیرَاحمد؟) خوانده می‌شود، نخستین بار در یک سنگ نبشته مربوط به عصر تیموریان نقر شده است. در منابع عصر صفوی، چندین بار نام بویراحمد ضبط گشته و از آن به بعد تا شکل‌گیری قاجارها، نامی از بویراحمد به چشم نمی‌خورد. منابع عهد قاجار بارها نام بویراحمد را ذکر نموده و برخی نویسندگان عصر به طوایف و تیره‌های تشکیل دهنده آن قوم اشارت ، کرده‌اند.
به رغم اینکه تمام طوایف و تیره‌های بویراحمد، دارای نیای مشترک نیستند و هر کدام تاریخ مستقل و مجزایی دارند، به دلیل قرنها سکونت در کنار هم ،از فرهنگ و گویش مشترک برخوردارند و عادات و آداب و رسوم آنان یکی است. حضور در محیط جغرافیایی واحد، در بسیاری موارد موجب آمیختگی تاریخ و فرهنگ آنها در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ادبی گشته و تقریبا اصل ومبنای مشترکی را ایجاد کرده است.حوادث سیاسی-نظامی و اجتماعی بویراحمدی‌ها، در سرنوشت تمام طوایف و تیره‌های آن تاًثیر گذاشته و آن‌ها را با هم مرتبط نموده است. بی‌تردید، ادبیات مربوط به این وقایع در طوایف و تیره های قوم پراکنده و منتشر گردیده و همه را با هم اتصال داده است.
بر مبنای مستندات موجود، نخستین اشعار در دست مربوط به سال های بر افتادن زندیان و برآمدن قاجارهاست. در این پایان نامه، بیش از دو سده ادبیات حماسی وسیاسی بویراحمدکه سینه به سینه نقل و نشر گردیده، بررسی و تبیین شده است. در بادی امر کاملاً روشن است که ادبیات مزبور، در باب وقایع مهم و مؤثر و شخصیت های نقش آفرین و صحنه گردان است که بر زبان و قلم جاری گشته و به ثبت و ماندگاری حوادث سرنوشت ساز منتهی شده است.این وقایع و اشخاص از آغاز سلسله قاجار تا قیام عشایر جنوب در سال های ۴۳-۱۳۴۱ استمرار داشته و در ذهن و زبان سرایندگان محلی و عامه مردم محفوظ مانده است.
بی‌تردید، به دلیل انتقال سینه به سینه اشعار و عدم کتابت آن‌ها، بسیاری از اشعار، از میان رفته و هیچ نشانی از آنان بر جای نمانده است. در حقیقت آن دسته از اشعار که تاکنون محفوظ و مضبوط مانده، به سبب اهمیت و تاثیر آنها بوده است.
در این پایان‌نامه، برای نشان دادن قرابت و یگانگی گویش لری بویراحمد و زبان فارسی کنونی-که هر دو بازمانده فارسی میانه و فارسی باستان هستند- برگردان اشعار لری را کلمه به کلمه انتخاب کرده تا هر علاقمند ادب فارسی در یابد که چه اندازه تشابه و تداخل دارند و در واقع یکی هستند و تفاوت آنها تنها در تلفظ برخی واژه ها است. در این باره، جای سخن فراوان است، که در اینجا مجال آن نیست.

این پایان نامه در پنج فصل تدوین و تنظیم گشته که به ترتیب عبارتند از:فصل اول کلیات، فصل دوم حوادث تاریخی بویراحمد در عهد قاجار و بازتاب آن در اشعار محلی، فصل سوم حوادث تاریخی بویراحمد در عصر رضاشاه و بازتاب آن در اشعار محلی، فصل چهارم حوادث تاریخی بویراحمد در دوره محمدرضا شاه و بازتاب آن در اشعار محلی و فصل پنجم قیام عشایر بویراحمد در سال های ۴۳-۱۳۴۱ و بازتاب آن در اشعار محلی است.
در پایان، از تمام کسانی که در تدوین و تنظیم این پایان نامه همکاری نمودند، صمیمانه سپاسگزاری می نمایم.
۱-۲- طرح موضوع یا مسأله تحقیق
در دوره های قاجار و پهلوی، حوادثی مهم و تاریخی در منطقه بویراحمد رخ داده که بخشی از آن در منابع اصلی مضبوط است.این وقایع هم مربوط به درگیری ومقابله با حکومت مرکزی است، و هم حوادث داخلی بویراحمد را شامل می‌گردد.هرچند منابع و اسناد موجود، دست کم موید شکل گیری بویراحمد از عهد تیموریان است (صفی نژاد،۱۳۶۸: ۲۱۲ ) اما اشتهار و حضور آشکار و موثر اتحادیه بویراحمد در حوادث سیاسی اجتماعی ، در دوره های قاجار و پهلوی بیش از ادوار گذشته است . بخشی از این رخدادها، در منابع اصلی دوره های مذکور ثبت و به دست ما رسیده است. روایات شفاهی و محلی وقایع مزبور، در چند دهه اخیر نیز ضبط گردیده و تا اندازه زیادی، غبار ابهام و گمنامی از چهره حوادث تاریخی بویراحمد زدوده شده است( غفاری،۱۳۶۲: ۲۷-۲۰). اما آنچه در ماندگاری و ثبت سینه به سینه این حوادث، خاصه نزد عامه مردم محل موثر و مفید افتاد، اشعار شاعران محلی به لهجه لری و زبان فارسی است. بازتاب این وقایع در اشعار شاعران گمنام و شناخته شده محلی، بالنسبه فراوان و قابل بررسی و اعتنا است، و تا حدود زیادی میتوان بر مبنای آن به دورنمای حوادث و علل موجده و شکل گیری، پیامدها و تبعات آن دست یافت.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
بی تردید برای شناخت دقیق حوادث تاریخی ودرک واقعیت وقایع ، می بایست از تمام منابع و مستندات موجود استفاده کرد. روایات شفاهی، بویژه ضرب المثل ها، داستانها و قصه های قومی و بومی از منابع مهم تاریخ اجتماعی و سیاسی محسوب می شوند.اشعار محلی نیز از منابع معتبر و ممد یک محقق همه جانبه نگر است که می توان از آن بهره های بسیار برد و بخشی از واقعیت ها را دریافت. با توجه به کمبود منابع مکتوب در باره حوادث تاریخی بویراحمددر دوره مورد تحقیق، گردآوری، توضیح وتحلیل اشعار شاعران محلی کمک فراوانی به محققان می نماید و بخشی از تاریخ محلی ایران وبه تبع آن تاریخ کشور آشکار و شناخته می گردد. بنابراین، پژوهش حاضر ضرورت و اهمیت وافر دارد، و جنبه های کاربردی آن در مراکز دانشگاهی، موسسات مطالعاتی وپژوهشی قابل استفاده است .نگارنده که سالهاست در خصوص تاریخ و فرهنگ کهگیلویه و بویراحمد مشغول تحقیق می باشد، خلا چنین پژوهشی را کاملا احساس نموده و اهمیت و ضرورت آن را بایسته می داند .
۱-۴- هدف تحقیق
هدف پژوهش‌گر بررسی بازتاب حوادث تاریخی بویراحمد در ذهن و زبان شاعران و ادیبان منطقه است. شاعران منطقه در واقع نماد و نماینده مردم خویش بودند و تقریبا در اشعار خویش به آنچه که در نزد مردم رایج و شایع بود، پرداخته اند. آنها زبان گویای جامعه خویش بودند که بخشی از آمال و منویات قوم را در مضامین ادبی منعکس نموده اند. پس در بررسی متن و مضمون این اشعار به بخشی از حقایق و واقعیت های جامعه بویر احمد و حوادث تاریخی آن دست خواهیم یافت. این پژوهش موجب شناخت بیشتر و جامع تر محققان و علاقمندان تاریخ ایران _ خاصه تاریخ محلی و جامعه شناختی قومی _ می گردد و آنان را بیش از پیش با تاریخ و فرهنگ اقوام و قبایل تشکیل دهنده ملت ایران آشنا می نماید. همچنین مرجعی مهم برای دانشجویان و پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران می باشد و در مراکز علمی و پژوهشی قابل استفاده خواهد بود.
۱-۵- پیشینه تحقیق
در خصوص موضوع پژوهش، تاکنون کار مستقل و منسجمی انجام نگرفته است. اشعاری که درباره حوادث تاریخی بویراحمد سروده شده، سال ها و سده هاست که سینه به سینه نقل و ضبط شده است. برای نخستین بار یک محقق غیر بومی به نام منوچهر لمعه، پیش از انقلاب چند بیت از اشعار مزبور را ثبت و ضبط کرد ( لمعه،۱۳۵۳: ۶۵-۶۴ ). پس از انقلاب یک پژوهشگر فعال بومی به اسم یعقوب غفاری، در کتابچه ای مختصر، نمونه ای از اشعار محلی کهگیلویه و بویراحمد را جمع آوری کرد و ضمن آوانویسی لاتین اشعار لری به ترجمه فارسی آنها پرداخت ( غفاری،۱۳۶۲: ۲۳-۱۰). از آن به بعد هر محققی که به اشعار حماسی و تاریخی بویراحمد پرداخت، پژوهش آقای غفاری از مهم ترین منابع کار او بود. سید ساعد حسینی، نورمحمد مجیدی و سیمین طاهری از جمله این محققان بودند. این پژوهشگران که البته زحمات زیادی کشیده اند، تنها بخشی از اشعار موجود را ضبط کرده اند. نگارنده علاوه بر اشعار مکتوب و ضبط شده، آن بخش از اشعاری که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته و یا مکتوب نگشته را جمع آوری، تعلیل و تحلیل نموده است ( در مبحث معرفی و نقد منابع توضیحات بیشتر آمده است ) .
۱-۶- روش تحقیق
در این پژوهش، از روش تحقیق تاریخی و شیوه توصیفی - تحلیلی استفاده شده و
شیوه جمع آوری اطلاعات،کتابخانه ای و میدانی است .
۱-۷- سؤالات تحقیق
۱- بازتاب حوادث تاریخی بویراحمد در دوره قاجار در اشعار شاعران محلی، چگونه بوده است؟
۲- بازتاب حوادث تاریخی بویراحمد در دوره پهلوی در اشعار شاعران محلی، چگونه بوده است؟
۱-۸- فرضیات تحقیق
۱- حوادث تاریخی بویراحمد و اشخاص تاثیرگذار آن، همواره در اشعار شاعران گمنام وشناخته شده بویراحمدی و غیر بویراحمدی، بازتاب یافته است. در جامعه بویراحمد، اشخاص موثر، مردمی ومشهور، بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ قوم گردیده و چون مورد احترام واعتنای مردم بوده، شاعران محلی در بویراحمد وغیر بویراحمد در باره آنان شعر سروده اند.
۲- هر چه حوادث تاریخی منطقه، مهم تر وموثرتر بوده در ذهن و زبان عامه ماندگارتر شده و در اشعار شاعران قوم بازتاب بیشتری یافته است.
۱-۹- معرفی و نقد منابع
تحقیق و تفحص در باب رخدادهای گذشته ، بدون داشتن منابع وتکیه و توجه به آن ها امکان پذیر نیست . این پایان نامه که به بررسی و تبیین حوادث تاریخی بویر احمد در دوره های قاجار و پهلوی و بازتاب آن در اشعار محلی پرداخته، برمبنای منابع مکتوب و راویان شفاهی توصیف وتحلیل گردیده است . نخستین کسی که ، برخی اشعار محلی را در باره حوادث تاریخی بویراحمد ضبط کرد، یک غیربومی به نام منوچهر لمعه بود که به عنوان سپاهی بهداشت از اوایل اردیبهشت ۱۳۴۴تا تیرماه۱۳۴۵ در دهات دهدشت ،لنده ، سوق و چرام خدمت می کرد ( لمعه ، ۱۳۵۳ : اول دفتر ) . او تنها سه بیت لری را در خصوص سه شخصیت سیاسی – نظامی بویراحمد –عبدالله ضرغام پور ، ملا غلامحسین سیاهپور و غلامحسن محمدی – آورده ، که البته اشکالاتی جزیی در تدوین وترجمه آنها وجود دارد ( همان : ۵۹ و ۶۵-۶۴ ) . معهذا ، همت مولف به عنوان آغازگری غیربومی و دولتی ، آن هم در حکومت پهلوی – که افراد مذکور با آن مبارزه کرده بودند –ستودنیو شایان تقدیر است .
احتمالا در همان ایامی که منوچهر لمعه برخی ابیات محلی را جمع می کرد ، یک شاعر بزرگ و برجسته لری سرا – که در ضمن خواننده ای مبرز و صاحب سبک بود – با سرایش و خوانش دهها بیت شعر ارزنده و پر مضمون ، در حفظ حوادث تاریخی قوم واشخاص موثر و مشهور منطقه مبادرت ورزید . وی که به حق می بایست ” فردوسی ” قوم به شمار آید ، علی مراد نام داشت که چون از طایفه شیخان گل بار(=گل بهار ) بود ، پیشوند شیخ داشت وشیخ علی مراد خوانده می شد .
وی، که یک تنه بار حماسه سرایی قبایل کهگیلویه و بویراحمد را در عصر پهلوی بر دوش کشید ، اشعار ارزشمند و فراوانی در مدح مبارزین بویراحمد – از عهد قاجار تا پهلوی - سرود و خواند ، و در کاست های متعدد پخش و منتشر نمود . بخش عمده اشعار موجود در باره جنگجویان بویراحمد ، به همت نستوه و شهامت کم نظیر او در همان عصر استبداد پهلوی انتشار و عمومیت یافت . کار سترگ شیخ شجاع ، از عوامل مهم ماندگاری نام و یاد مبارزان بویراحمد تا نسل کنونی وآیندگان است . او هم چون قهرمانان منطقه که با تفنگ و فشنگ به جنگ حاکمان مستبد رفتند ، باسلاح سخن و شعر ومدح مبارزین ، به نبرد حکومتیان رفت ونوعی دگر از مبارزه را نشان داد . همه کسانی که او ستود و توصیف نمود ، مخالفان و معارضان حکومت پهلوی بودند . سالها پس از انتشار عمومی و همه‌گیر اشعار ونوارهای شیخ علی مراد ، ساواک کهگیلویه وبویراحمد به احضار او پرداخت و با تذکرات محدود کننده و تهدیدآمیز ،وی و نوارفروشی‌های منتشرکننده را مجبور وموظف به عدم ادامه کار کرد . اکثرابیاتی که در منابع مکتوب محلی در باب جنگجویان بویراحمدی آمده ،از اوست . جای ایراد و افسوس است که بیشتر نویسندگان بومی ،به این منبع معتبر و موجود اشارت ننموده وانصاف علمی را رعایت نکرده اند. در این پایان نامه ،ماخذ مهم و معتبر بسیاری از اشعاروصفی و حماسی بویراحمد درعصر پهلوی ،نوارهای کاست شیخ علی مراد بود . درباب او واشعارش باید گفت که، بسیاری از آنها برگرفته از واقعیت های تاریخی هستند ، اما خود آرایه های ادبی اش را به اوج می رساند. مبالغه و اغراق و بیان مطالبی حماسی و غیرواقعی، از خصایص شعر اوست. تشبیهات، کنایات و استعارات در شعر وی قوی و فراوان است.او آنچه ذوق و سلیقه اش می پسندید در ابیات می‌گنجاند. اشخاص شعر او همه واقعی هستند، ولی آنچه از ایشان حکایت می‌کند بخشی در ذهن او خلق شده است. به رغم این خصیصه که خود عنصر غالب در اشعار حماسی است، کار سترگ وی در حفظ و روایت وقایع تاریخی مردم کهگیلویه و بویراحمد، ارجمند و ستایش انگیز است.
منابع مکتوب پس از انقلاب به مناسبت موضوع تحقیق ، به گردآوری اشعاری پرداخته که بخشی ازآن وقایع تاریخی بویراحمد است . یکی ازشماره های نامه نور که ویژه نامه ” هنر وفرهنگ ایل بویراحمد ” بود ، به ادبیات آنها در زمینه های مختلف ازجمله حماسه نظر افکنده بود. قسمتی از آن،اختصاص به “بیت ها ی ” بویراحمد داشت که بخشی “به یاد لهراسب ” نامگذاری شده بود وعلاوه برابیات مربوط به لهراسب، اشعار دیگری را نیز ضبط کرده بود (نامه نور،۱۳۵۹:؟-۱۴۶ ) .
چون محققان ماهنامه مزبور از همان نخستین سال های بعد از انقلاب بخشی از ابیات بویراحمدی ها را گرد آوردند، اصالت و صحت آنها بیشتر از اشعار مضبوط در منابع متأخر است. تنها عیب آن عدم آشنایی پژوهشگران ویژه نامه از گویش لری است و به همین دلیل بعضی کلمات و واژه ها را به درستی در نیافته و اشتباه ضبط کرده اند. ابیات موجود در نامه نور، ترکیبی از اشعار شیخ علی مراد و شاعران گمنام دیگر است. البته، متأسفانه در این اثر، همانند بسیاری از آثار بومیان، هیچ اشاره ای به سرایندگان اشعار نشده است.
نخستین فرد بومی که سالها پیش از انقلاب به جمع آوری اشعار و آداب و رسوم محلی همت گماشت، یعقوب غفاری بود، که اکنون چندین کتاب معتبر در باب فرهنگ و رسوم مردم کهگیلویه و بویراحمد منتشر نموده است. وی در کتاب کوچک ولی ارزشمند «نمونه ای از اشعار محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد…» ابیات متعددی را –که اصیل و صحیح هستند- گرد کرده است. اشعاری که او جمع کرده در باب موارد مهم ذیل است :
جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹)، یاغی گری برادران ایزدپناه به نام های کی علی خان و کی ولی خان در دوره رضاشاه ،درگیری های میر غلام سید شاه قاسمی بویراحمد و سرانجام جنگ معروف گجستان در سال ۱۳۴۲ (غفاری، ۱۳۶۲: ۲۷-۱۰). غفاری، گزیده ای از اشعار مربوط به وقایع مذکور و شخصیت های مشهور جنگ های تامرادی و گجستان –خاصه دو فرمانده شهیر کی لهراسب باتولی و ملا غلامحسین سیاهپور جلیل- را ضبط کرده، که اکثر محققان بومی بعدی از او استفاده و استناد نموده اند. غفاری، البته اشارتی به گویندگان اشعار مضبوط نکرده است.
قدرت الله اکبری، دومین شخص بومی بود که در تاریخ خویش، اشعار اندکی را درباره اشخاص مؤثری نظیر خداکرم خان، محمدحسین خان و کریم خان بویراحمدی –مربوط به عهد قاجار- و کسان معروفی چون میرغلام و کی لهراس در عصر پهلوی اول به مناسبت توصیف رخدادهای زمانه ارائه داده است (اکبری، ۱۳۶۸: ۹، ۱۸، ۲۶، ۶۴، ۷۵ و ۹۴).اصالت ابیاتی که اکبری ضبط نموده معتبر است، اما هیچ اشارتی به سرایندگان –شناس و ناشناس- آن نکرده است .
عزیز کیاوند، فرد غیربومی دیگری بود که در اثری ارجمند به نام «حکومت، سیاست و عشایر» به تاریخچه «ظهور بویراحمد» و حوادث آن و اشعار اندکی در باب وقایع مهم قوم پرداخته است (کیاوند، ۱۳۶۸: ۸۳-۶۵).اشکال کار او در عدم آشنایی دقیق گویش محلی و تلفظ صحیح برخی کلمات اشعار است. جواد صفی نژاد محقق مشهور عشایری، در اثر ارزشمند «عشایر مرکزی ایران» اشعاری که شاعران گمنام در رثای‌هادی خان (وفات ۱۲۰۸ق) و شاهین خان بویراحمدی (مقتول ۱۲۱۲ق) سروده و بر سنگ مزار آنان حک گردیده، را خوانده و ضبط کرده که قابل تقدیر و سپاس است (صفی نژاد، ۱۳۶۸: ۶۱۰-۶۰۸).
نورمحمد مجیدی از بومیان فعال در عرصه پژوهش قومی است، که دست کم در دو اثر خود به برخی اشعار محلیان در باب رخداد ها و اشخاص مؤثر حوادث اشاره نموده است. وی در کتاب «علما و شاعران استان کوگیلویه و بویراحمد» به ابیات تاریخی خداکرم خان بویراحمدی –که از شاعران برجسته بویراحمد در عهد قاجار بود- پرداخته که هیچ معلوم نیست منابع مکتوب یا شفاهی وی کدام است (مجیدی، ۱۳۷۸: ۲۱۷-۲۱۶).این نویسنده در فصل مهمی از کتاب «مردم و سرزمین های استان کوگیلویه و بویراحمد» به بررسی و ارائه اشعار شاعران بومی درباره وقایع تاریخی اقوام منطقه، از جمله بویراحمد همت گماشته است ، اما ایرادات زیادی بر آنان وارد است (مجیدی، ۱۳۸۱: ۷۲۸-۶۲۵). او بدون ذکر نام سرایندگان، ابیات فراوانی را درباره کریم خان بویراحمدی، کی لهراس، میر غلام، جنگ داخلی دره سرد، کی علی خان و کی ولی خان و ملا غلامحسین سیاهپور ارائه داده، که به بسیاری از آنها نمی توان اعتماد و استناد کرد و نشانه های تغییر و تحریف درآن آشکار است.
کاوس تابان سیرت، آموزگار عشایری بازنشسته، در تألیف خویش با عنوان دلاوران کوهستان، به مناسبت حوادث به اندک ابیاتی اشارت دارد که برخی از آنها برای نخستین بار از جانب او ارائه گشته است. از جمله اشعاری درباره میرمذکور سید یاغی اواخر عهد قاجار -، میرغلام، کی لهراس، کی علی خان، جنگ داخلی دشتروم، جنگ گجستان و ملا غلامحسین سیاهپور (تابان سیرت، ۱۳۸۰: ۲۳۱-۲۳۰ ، ۳۱۲ ،۳۴۶-۳۴۵ ، ۳۷۹-۳۷۸ ). وی البته برخی اشعار شیخ علی مراد را که با صدای ایشان موجود است، تحریف کرده و تغییر داده است.
سید ساعد حسینی، پزشک متخصصی که با علاقه وافر به تاریخ و فرهنگ مردم کهگیلویه و بویراحمد، چند کتاب معتبر تدوین و تألیف نموده، یکی از آنها را مختص «شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی» قرار داده است. «اشعار تاریخی حماسی» مندرج در کتاب وی، در خصوص خداکرم خان و کریم خان بویراحمدی، میر‌غلام، کی لهراس، نفرت از حکومت رضا شاه، جنگ گجستان و فرمانده آن ملا غلامحسین سیاهپور و دیگر جنگجویان نبرد است. حسینی، ابیات مربوط به هر حادثه را از منابع مکتوب محلی یا نوار های کاست خوانندگانی نظیر شیخ علی مراد و علی بابا گودرزی ممسنی اخذ و استفاده کرده، اما اشاره ای به منابع خود ننموده است (رجوع شود: حسینی، ۱۳۸۱: ۱۴۴-۱۱۹).
حامد اکبری، جوان مشتاقی که در توصیف «رجال بویراحمد» دست به تألیف زد، به تناسب توضیح در باب برخی از این رجال –چون خداکرم خان، کریم خان، میر غلام، کی لهراس، کی علی خان و ملا‌غلامحسین سیاهپور- اشعاری را ارائه نموده، که در واقع تکرار ابیات مضبوط در کتاب یعقوب غفاری است (اکبری، ۱۳۸۱: ).
الله بخش آذرپیوند، نیز در خصوص موضوعات مهم تاریخ بویراحمد، گونه هایی از اشعار را درکتاب خویش- تحولات سیاسی بویراحمد و جنگ گجستان -آورده که جز چند مورد، همه از منابع پیشین ماًخوذ است. متاسفانه وی همچون دیگران اشارتی به منابع خود ندارد و در مواردی مشخص-به عمد یا سهو-ابیات را تغییر یا تحریف کرده است. به علاوه اشعاری را که آورده به درستی نظم و چینش نداده و بسیار به هم ریخته و پراکنده اند(آذر پیوند،۱۳۸۴: ۲۸۹-۲۸۸، ۳۰۸-۲۹۳، ۴۰۱، ۴۲۴، ۴۲۸، ۴۶۸-۴۶۷).