کاربرد تصاویر حماسی – اساطیری چون؛ سودابهی گل، سیاووش نسیم، قاف گل و نمادهایی چون؛ لاله، شقایق، سرو و سپیدار برای شهید و گسترش واژگان و ترکیباتی مانند؛ شهادت، بسیجی و جبهه که پیش از این کاربرد کمی داشتند، از ویژگیهای شعر جنگ است. شعر جنگ به زبان مردم است، لحنی بی تکلف، صمیمی و محزون دارد؛ لحنی که از دل بر آمده و بردل مینشیند و شاعر جنگ از تأثیر دردها و شادیهای جامعه بر دل و جان و احساس و اندیشه خویش، برای مردم میگوید و همین ویژگی، شعر جنگ را زیباتر، عاطفی تر و ماندنی تر کرده است.
| دلم برای جبهه تنگ شده است آن جا که معنویت به درک نیامده بسیار است. آن جا ما مقابل آسمان مینشینیم و زمین را مرور میکنیم و به اندازهی چندین چشم معجزه میبینیم چقدر تماشای دورهای زیباست! (هراتی، ۱۳۷۶، ص ۷۹) |
۳-۳- موضوعات و مضامین شعر دفاع مقدّس
آثار و تبعات جنگ، ادبیات را با تحوّلاتی رو به رو ساخت. شعر به سنگرها رفت و برخی از شاعران با استشمام بوی باروت و دود ناشیاز بمبارانها، واقعیت جنگ را در عمل آزمودند و مضمونها و تصویرهای بکری، از واقعیتهای زندگی به آنان الهام گردید. دعوت به نبرد، دلاوری رزمندگان، آزادگان قصهی جنگ و ویرانی شهرها، آوارگی مردم، آرزوی شیرین شهادت، دلتنگی و غمگینی فرزندان و سرانجام بازگشت پلاک و جامهای از لاله های پرپر شدهی دشت خونین حماسه، جانمایههای خوبی برای مضمون پردازی بود، که شاعران از آن بهرهای تمام بردند. به طور کلّی موضوعات و مضامین شعر جنگ عبارت است از:
- رجزهای حماسی
بیان دلاوریهای رزمندگان و افتخارات کشور، تحریض و تشویق رزمندگان به نبرد و دعوت به مبارزه و جهاد، مضمونهای رجزهای شعر جنگ را تشکیل میدهد؛ مانند:
| ما خلقهای کشور خون وشهادتیم ماییم از نبیرهی هابیل آفتاب |
تمثیلی از حماسه و ایثار و وحدتیم کاین گونه در مقابل قابیل ظلمتیم (مردانی، ۱۳۷۴، ص ۲۷) |
- فخر
ستایش دلاوریها و حماسهی شکوه رزمندگان، جانبازان و آزادگان همچنین مفاخره به مقام امام خمینی (ره)و شهیدان و ستایش عظمت واستقامت پدران و مادران شهدا، از مضامین موضوع فخر در شعر جنگ است. شاعران جنگ، از شخصیتهای اساطیری، ملّی، مذهبی و تاریخی اسلام برای تبیین بزرگواری، عظمت، شجاعت و جوانمردی دلیران ملّت ایران استفاده کردهاند و قهرمان این دفاع را، بر شخصیتهای پیشین ترجیح داده ، آنان را میستایند؛ مانند:
| به رستم بگو ای جهان پهلوان تو بودی به گردان ایران امید … ولیکن ندیدی زره پوش را تو نشنیدهای بانگ خمپاره را |
هنرمند و رزم آور و پر توان دریدی جگرگاه دیو سفید که فریاد آن کر کند گوش را و یا غرش توپ و طیاره را… (همان، ص ۷۳) |
- شهید و شهادت
شهید و شهادت، یکی از موضوعات برجسته و ارزشمند شعر جنگ است. «شهادت در سرودههای جنگ هم شکوهمند، حماسی،عارفانه و جامعه ساز است و هم حسرت آفرین.»(سنگری،۱۳۷۸،الف،ج ۲، ص ۱۵۴) توصیف عظمت شهیدان و جاودانگی آنان، توصیف عاشقانه وعارفانه از شهید و شهادت و تجدید بیعت با آنان از جان مایه ها و مضمونهای این موضوع است؛ مانند:
