• قلمرو تحقیق

• تعاریف

مقدمه
اندازه گیری عملکرد از موضوعاتی است که سابقه ای بس کهن به قدمت تشکیل زندگی گروهی انسان ها دارد و در طول تاریخ تا زمان حال، تحولات عمیقی را از سرگذرانده است. امروزه اندازه گیری و ارزیابی عملکرد یک سازمان برای مدیریت آن از ضرورت های بدیهی است، چراکه مدیریت یک سازمان بدون اندازه گیری عملکرد، مانند هدایت کشتی بدون ابزار ناوبری می باشد (ایران زاده و برقی، ۱۳۸۸).

مؤسسات و سازمان ها و دستگاه های اجرایی با هر ماموریت، رسالت، اهداف و چشم اندازی که دارند نهایتا در یک قلمرو ملی و یا بین المللی عمل می کنند و ملزم به پاسخگویی به مشتریان، ارباب رجوع و ذینفعان هستند تا شرکتی که هدفش سودآوری و رضایت مشتری است و سازمانی که هدف خود را اجرای کامل و دقیق وظایف قانونی و کمک به تحقق اهداف توسعه و تعالی کشور قرار داده، پاسخگو باشند. بنابراین، بررسی نتایج عملکرد، یک فرایند مهم راهبردی تلقی می شود. کیفیت و اثربخشی مدیریت و عملکرد آن عامل تعیین کننده و حیاتی تحقق برنامه های توسعه و رفاه جامعه است. ارائه خدمات و تولید محصولات متعدد و تامین هزینه ها از محل منابع، حساسیت کافی را برای بررسی تحقق اهداف، بهبود مستمر کیفیت، ارتقای رضایتمندی مشتری و شهروندان، عملکرد سازمان و مدیریت و کارکنان را ایجاد کرده است. در صورتی که ارزیابی عملکرد با دیدگاه فرآیندی و بطور صحیح و مستمر انجام شود، در بخش دولتی موجب ارتقاء و پاسخگویی دستگاه های اجرایی و اعتماد عمومی به عملکرد سازمان ها و کارایی و اثربخشی دولت می شود. در بخش غیر دولتی نیز موجب ارتقای مدیریت منابع، رضایت مشتری، کمک به توسعه ملی، ایجاد قابلیت های جدید، پایداری و ارتقای کلاس جهانی شرکت ها و مؤسسات می شود (رحیمی، ۱۳۸۵: ۴۱).
سازمان های امروزی می توانند، با ارزیابی و بازنگری در عملکرد خود در صحنه رقابت ها، به حیات خود ادامه دهند (تفرشی، ۱۳۹۱).
برنامه ریزی های همه جانبه و تصمیمات اثربخش پیرامون ارزیابی عملکرد^[۶] یک سیستم در هر سازمان، مستلزم انجام مطالعات گسترده و پژوهش های علمی دقیق می باشد. این کنکاش ها و تلاش ها در صورتی غنی و پربار خواهند بود که نظرات و تجارب محققان پیشین و صاحبنظران امر را نیز در دل خود داشته باشد. برای دستیابی به این مهم، مطالعات کتابخانه ای و غور در سوابق تحقیق بخش مهمی از هر پژوهش علمی را به خود اختصاص می دهد؛ ولو اینکه تحقیق ماهیت کتابخانه ای نداشته باشد.
در پژوهش حاضر سعی بر آن شده که به بررسی موضوع عملکرد سیستم جامع یکنواخت کالا و عوامل مؤثر بر آن از منظر فرآیندهای خرید و تامین کالا و همچنین موضوع رضایتمندی کاربران از زمان استقرار این سامانه پرداخته شود.
شرح و بیان مساله
مساله یعنی تفاوت بین وضع موجود و وضع مطلوب. به عبارت دیگر یعنی فاصله بین جایی که هستیم و جایی که می خواهیم باشیم. مساله وقتی حل می شود که توانسته باشیم وضع موجود را به وضع مطلوب تبدیل کرده باشیم (هیوبر^[۷]، ۱۹۸۰).
در عصرکنونی تحولات شگرف دانش مدیریت وجود نظام ارزیابی را اجتناب‌ناپذیر کرده است؛ به گونه‌ای که فقدان نظام ارزیابی در ابعاد مختلف یک سازمان، اعم از ارزیابی در استفاده از منابع و امکانات، کارکنان، اهداف و استراتژی ها را به عنوان یکی از علائم بیماری های آن سازمان قلمداد کنند (پاکروان، خوبیاری، ۱۳۹۱).
مساله ارزیابی عملکرد^[۸] سالیان زیادی است که محققان و کاربران را به چالش واداشته است. سازمان های تجاری در گذشته تنها از شاخص‌های مالی به عنوان ابزار ارزیابی عملکرد استفاده می‌کردند، تا اینکه «کاپلان و نورتن»^[۹] در اوایل دهه ۸۰ میلادی پس از بررسی و ارزیابی سیستم های حسابداری مدیریت، بسیاری از ناکارآیی‌های این اطلاعات را برای ارزیابی عملکرد سازمان ها نمایان ساختند که این ناکارآیی ناشی از افزایش پیچیدگی سازمان ها، پویایی محیط و رقابت بازار بود. هر سازمان به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و مرغوبیت فعالیت های خود به خصوص در محیط‌های پیچیده و پویا نیاز مبرم به ارزیابی دارد. از سوی دیگر فقدان وجود نظام ارزیابی و کنترل در یک سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمان تلقی می‌شود که پیامدهای آن کهولت و در نهایت مرگ سازمان است. ممکن است بروز پدیده مرگ سازمانی به علت عدم وقوع یکباره آن، از سوی مدیران عالی سازمان ها احساس نشود، اما مطالعات نشان می‌دهد فقدان نظام کسب بازخورد، امکان انجام اصلاحات لازم برای رشد، توسعه و بهبود فعالیت های سازمان را غیرممکن می‌کند، سرانجام این پدیده مرگ سازمانی است (عادلی، ۱۳۸۴: ۱۲۵).
طرح توسعه فازهای ۱۰ گانه میدان گازی پارس جنوبی توسط شرکت نفت و گاز پارس^[۱۰] که یکی از شرکت های فرعی شرکت ملی نفت ایران است با واگذاری قراردادهای توسعه فازهای مختلف پارس جنوبی به پیمانکاران داخلی و خارجی که عمدتا با جلب سرمایه گذاری خارجی بوده است انجام گرفته و می گیرد. پنج پالایشگاه مستقل در مجاورت یکدیگر در دو کیلومتری ساحل خلیج فارس در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در بندر عسلویه واقع در استان بوشهر و در فاصله ۲۷۰ کیلومتری شرق شهر بوشهر قرار گرفته است. موقعیت منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس نسبت به بندر امام ۵۰۰ کیلومتر به دریای آزاد نزدیکتر بوده و این نزدیکی به دریای آزاد و تاسیس منطقه ویژه این امکان را می دهد که با کاهش هزینه های حمل و نقل دریایی، بیمه و ریسک، مزیت نسبی قابل ملاحظه ای برای محصولات پالایشگاه ها ایجاد گردد. در این مجموعه به ازاء هر فاز به صورت تقریبی به حدود ۲۵۰ نفر نیروی بهره بردار مهندسی، نظارت بر عملیات، تعمیرات و پشتیبانی نیاز است و در مجموع برای ۱۰ فاز در حدود ۲۵۰۰ نفر نیروی متخصص و کارشناس جهت عملیات بهره برداری از پنج پالایشگاه مستقل در کنار یکدیگر مشغول به کار خواهند شد (رضایی منش، ۱۳۸۴).
در این شرکت ساختار بهره برداری نیروی انسانی بر اساس روزکار عادی و سکونت در منازل سازمانی شهرک توحید واقع در شهر جم ـ واقع در هفتاد کیلومتری پالایشگاه ـ در نظر گرفته شده است. در حال حاضر مرحله اول منازل سازمانی شامل مجموعه آپارتمان های ۳۷۲ واحدی مورد بهره برداری قرار گرفته و بخشی از کارکنان متأهل به همراه خانواده هایشان در این منازل اسکان یافته اند. به دلیل آماده نبودن قسمت اعظم منازل سازمانی، بخشی از نیروهای کاری که عمدتاً شامل کارکنان مجرد و نیز کارکنان با سابقه ای که از سایر پالایشگاه ها به پارس جنوبی منتقل شده اند، به صورت اقماری دو هفته کار و اقامت در کمپ شیرینو که حدود سی دقیقه تا پالایشگاه فاصله دارد و یک هفته استراحت مشغول به کار می باشند (شعبانپور^[۱۱]، ۱۳۸۳).
مدت زمان نسبتا کوتاهی که از تأسیس این شرکت می گذرد و به اصطلاح نوپا بودن آن باعث شده که مراکز علمی و دانشگاه ها فرصت چندانی را جهت انجام طرح های تحقیقاتی بر روی ابعاد مختلف فعالیت این مجتمع عظیم نیافته باشند. میدان گازی پارس جنوبی، یکی از بزرگ ترین منابع گازی جهان است که بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در عمق حدود ۳۰۰۰ متری زیر کف خلیج فارس و حدود ۱۰۵ کیلومتری سواحل ایران قرار دارد و یکی از اصلی‌ترین منابع انرژی کشور به شمار می‌رود. مساحت این میدان ۹۷۰۰ کیلومتر مربع است که سهم متعلق به ایران۳۷۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. ذخیره گاز این بخش از میدان ۱۴ تریلیون متر مکعب گاز به همراه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است که حدود ۸ درصد از کل گاز دنیا و نزدیک به نیمی از ذخائر گاز کشور را شامل می‌شود.
اهداف توسعه ای مخزن پارس جنوبی عبارتند از:
۱- پاسخگویی به نیازهای روز افزون مصرف گاز کشور
۲- جایگزین نمودن گاز طبیعی به جای نفت و فرآورده های آن و افزایش سهم گاز در سبد انرژی مصرف داخلی به منظور صرفه جویی انرژی
۳- صادرات گاز، میعانات گازی و گاز مایع (^[۱۲]LPG)
۴- تحویل میعانات گازی به عنوان خوراک ارزان و منبعی پایدار به صنایع پتروشیمی
۵- تحویل اتان موجود در گاز منطقه که حدود ۵.۵ درصد برآورد شده است به پتروشیمی برای تولید اتیلن و مشتقات آن.
سایر ویژگی های خاص این مجتمع عظیم که انگیزه انجام این طرح پژوهشی می باشد عبارتند از:

• موقعیت فوق العاده استراتژیک شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی در سطح ملی و عرصه بین المللی

• سرمایه گذاری های عظیم مالی انجام شده در این منطقه

• کسب درآمد ارزی و افزایش ثروت ملی سالانه کشور

• اشتغال زایی وکارآفرینی و راه اندازی ده ها زنجیره تولید میان و پایین دستی و صنایع تبدیلی

• ایجاد خوراک برای صدها کارخانه و واحدی تولیدی و اقتصادی در سراسر کشور و غیره^[۱۳].

از ابتدای سال ۱۳۸۶ سیستم جامع یکنواخت کالا در شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی با هدف تهیه و تأمین اطلاعات صحیح و به موقع جهت تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و کنترل دقیق فعالیت های مربوط به تدارکات کالای مورد نیاز در راستای جلوگیری از رکود و یا وقفه در عملیات روزمره، نگهداری مؤثر و ایمن دستگاه ها و تجهیزات واحدها و همچنین انجام پروژ‌ه‌ها و برنامه‌های از قبل پیش‌بینی شده شروع به فعالیت کرده است.
از دیگر اهداف تعریف شده برای این سامانه، مدیریت و کنترل موجودی انواع کالاها در انبارهای شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی بوده که از یک طرف از کمبود کالا و خسارت‌های ناشی از آن جلوگیری کرده و از سوی دیگر با دادن اطلاعات درست و بهنگام از این موجودی ها از انجام خریدهای بی‌رویه و در نتیجه انباشت سرمایه ممانعت بعمل آورد.
با توجه به این ویژگی ها و آگاهی از نقش اساسی این مجتمع در آینده کشور، انجام طرح های پژوهشی پیرامون موضوع ارزیابی همه جانبه سیستم جامع یکنواخت کالا به عنوان ابزار مهمی که چند سالی است از زمان عملیاتی شدن این سامانه می گذرد ضرورتی است که در این برهه زمانی احساس می شود. لذا این تحقیق با هدف بررسی عملکرد سیستم جامع یکنواخت کالا در شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی، جهت ارائه پیشنهادات اصلاحی انجام می شود.
اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش
بهبود مستمر عملکرد سازمان ها، نیروی عظیم هم‌افزایی^[۱۴] ایجاد می‌کند که این نیروها می‌توانند پشتیبان برنامه رشد، توسعه و ایجاد فرصت‌های تعالی سازمانی شود. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش‌های پیش روی سازمان و کسب بازخورد و اطلاع از میزان اجرای سیاست‌های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. این چالش ها در مورد برخی سازمان ها از درجه اهمیت بیشتری برخوردار هستند. تمامی موارد یادشده بدون اندازه‌گیری و ارزیابی امکان‌پذیر نیست (پاکروان، خوبیاری، ۱۳۹۱).
لرد کلوین^[۱۵] فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه‌گیری می‌گوید: “هرگاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می‌کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان کنیم می‌توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث چیزهایی می‌دانیم، در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید”. علم مدیریت نیز مبین این مطالب است. هرچه را که نتوانیم اندازه‌گیری کنیم نمی‌توانیم کنترل کنیم و هرچه را که نتوانیم کنترل کنیم مدیریت آن امکان‌پذیر نخواهد بود. موضوع اصلی در تمام تجزیه و تحلیل‌های سازمانی، عملکرد است و بهبود آن مستلزم اندازه‌گیری است و از این رو یک سازمان بدون سیستم ارزیابی عملکرد قابل تصور نیست (رحیمی، ۱۳۸۵).
بهره‌گیری از نظام های کنترل و سنجش عملکرد در کسب و کار را می‌توان با سیستم کنترل خودرو مقایسه کرد. فرمان، گاز و ترمزها راننده را قادر می‌سازند تا کنترل سرعت و جهت خودرو را در دست داشته باشد. تجهیزات داشبورد نیز ارائه اطلاعات مهم سرعت و اعلام به موقع خطرات احتمالی ناشی از وجود مشکل در سیستم اتومبیل را به عهده دارند سازمان های دارای عملکرد مطلوب مانند اتومبیل مسابقه‌ای هستند که سرعت بالایی دارند بنابراین نیازمند نظام های کنترل و سنجش عملکرد بوده تا از طریق آن مدیران بتوانند به بالاترین میزان عملکرد موجود دست یابند (سایمونز^[۱۶]، ۲۰۰۰).
با توجه به اهمیت استراتژیک و جایگاه ویژه شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی در تامین نیازهای انرژی و اقتصادی کشور، این مجموعه بزرگ هم از این قاعده مستثنی نبوده و هرگونه اشتباهی در تصمیم گیری ها هزینه های هنگفت و جبران ناپذیری را برای شرکت و بدنبال آن مملکت به بارخواهد آورد. اطمینان از تامین به موقع کالاها و پاسخ به نیازهای تدارکاتی و عملیاتی آن از اهمیت بسزایی برخوردار است و در این راستا سیستم جامعی که بتواند این حجم بالای عملیات کالا را مدیریت و تامین و کنترل نماید در رﺃس و کانون توجه قرار دارد.
لذا موضوع بررسی عملکرد سیستم جامع یکنواخت کالا و آگاهی از عوامل تأثیرگذار بر این مقوله در شرایط کنونی بسیار حائز اهمیت می باشد و می تواند راهکارهای ارزنده ای را ارائه دهد. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی عملکرد سیستم جامع یکنواخت کالا در شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی انجام می گیرد.
اهداف تحقیق
الف- هدف اصلی
بررسی عملکرد سیستم جامع یکنواخت کالا در شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی
ب- اهدف فرعی
۱-بررسی تأثیر استفاده از سیستم جامع یکنواخت کالا بر فرایند تهیه و تدارک کالا در شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی.
۲-بررسی تأثیر استفاده از سیستم جامع یکنواخت کالا، بر رضایتمندی کاربران آن در شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی.