میتواند، به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای مدعی العموم، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.»

بنابراین یکی دیگر از مواردی که باعث سقوط حق حضانت میشود، انحطاط اخلاقی هر یک از ابوین میباشد که به نظر برخی از حقوقدانان در این مورد نیز دادگاه از ملاک ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی که در خصوص عدم لیاقت ولی قهری برای اداره کردن اموال مولی علیه میباشد، که حاکم یک نفر امین به ولی منضم میکند، میتواند استفاده کرده و در این مورد نیز باضم امین مصلحت طفل یا جنین را رعایت نماید.
۵ : فوت
طبق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی: «در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود، هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.»
بنابراین حق مراقبت جنین برای کسی است که زنده مانده است و با فوت پدر، مادر به تنهایی دارای این حق میباشد. تعیین قیم از سوی پدر نیز مانع حضانت مادر نخواهد بود و تنها در صورتی میتوان
حضانت طفل را به قیم سپرد که پدر و مادر لیاقت نگهداری از طفل یا جنین را نداشته باشند.
ب : اداره اموال جنین بوسیله نمایندگان
چنان که بیان شد، جنین داراى اهلیت تمتع متزلزلى است که بنابر آن مى‌تواند از حقوق مالى‌متعددى برخوردار شود. بدین ترتیب براى اداره اموال جنین لازم است کسى به عنوان نماینده قانونى او در فقه و حقوق معین شود، در غیر این صورت امکان از بین رفتن این اموال یا سوء استفاده نزدیکان جنین یا افراد دیگر از اموال او وجود دارد. البته چنین ضرورتى صرفاً براى اداره اموال نیست، بلکه در برخى موارد بنا بر نظر فقها و حقوق دانان در مرحله حصول مال براى جنین نیز وجود نماینده (براى قبول مال) ضرورى است. ‌به علت عدم توانایی جنین در حفظ و نگهداری از اموال قانونگذار افرادی را صالح برای این امر قلمداد نموده است، که ذیلاً به بررسی آنها میپردازیم:
۱ : ولی و وصی
معنای لغوی ولایت عبارت است از: «فرمانروایی، پادشاهی و نیز به معنی دوستداری، قرابت و خویش است.»^[۱۱۸]
در اصطلاح حقوقی ولایت نمایندگی قهری یا قانونی پارهای از اشخاص نسبت به کسانی که به علت
ضعف دماغ یا اعسار امور مدنی آنها کلاً یا بعضاً‌به دست آن نماینده اداره میشود؛ مانند پدر و جد و
وصی منصوب از طرف آن و قیم و مدیر تصفیه یا اداره تصفیه و بستانکاران معسر است.^[۱۱۹]
طبق ماده ۱۱۹۴ قانون مدنی: «پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنان ولی خاص طفل نامیده میشوند.» بنابراین ولی خاص پدر و جد پدری و وصی منصوب از سوی آنها میباشد، که امور مربوط به طفل را عهدهدار میگردند.
طبق ماده ۸۶۰ قانون مدنی: «غیر از پدر و جد پدری کس دیگری حق ندارد بر صغیر وصی معین کند.»
اختیارات وصی تا حدی است که ولی برای او قرار داده است.
ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی مقرر میدارد: «طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود میباشد و همچنین است طفل غیر رشید یا مجنون در صورتی که عدم رشد یا جنون او متصل به صغر باشد.»
کلیه امور مالی مربوط به مولی علیه را ولی به عنوان نماینده قانونی او انجام دهد. در قانون مدنی ایران در مورد نماینده قانونی چنین بحثی به میان نیامده، ولی چون بلاشک جنین در زمره محجورین میباشد و قابلیت و صلاحیت دارا بودن حقوق مدنی را به طور مشروط داراست، لذا امور مربوط به اموال و حقوق مالی او باید توسط نماینده قانونی یا قهری وی انجام گیرد. چون وصی نیز ولی خاص طفل
میباشد، اختیارات او در حدی که به او تفویض شده، مانند اختیارات ولی قهری است. منطق حقوقی ایجاب میکند که از اموال جنین مراقبت لازم و متعارف به عمل آید.
طبق نظر فقها نیز در دوره جنینى اموالى از طرق مختلف براى جنین به دست مى آید. اداره این اموال
بنابر قانون امور حسبى بر عهده ولىّ قهرى جنین، به عنوان نماینده قانونى او، نهاده شده است.^[۱۲۰]
یکی از تدابیری که قانون برای جلوگیری از تضییع اموال جنین پیشبینی کرده است، تعیین امین برای اداره سهم الارثی که ممکن است از ترکه متوفی به جنین تعلق گیرد است. (ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی)ماده مزبور نشان دهنده اهمیت حفظ و حمایت از حقوق مالی جنین میباشد.
۲ : امین جنین
وضع ید قانونی بر مال غیر به قصد نگهداری به نفع او یا به نفع کسی که قانون معین کرده است، امانت است و دارنده این صفت را در اصطلاح امین گویند.^[۱۲۱]
طبق ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی برای اداره سهم الارثی که ممکن است به جنین برسد، امین معین
میشود. مطابق ماده ۱۰۸ قانون اخیرالذکر دادستان میتواند اشخاصی را که برای سمت امانت مناسب باشند، به دادگاه معرفی کرده و دادگاه پس از احراز لزوم تعیین امین از بین اشخاص نامبرده یا اشخاص دیگر که طرف اعتماد باشند، یک یا چند نفر را به سمت امین معین کند. طبق ماده ۱۰۹ قانون مزبور: «مادر جنین در صورت داشتن صلاحیت بر دیگران مقدم است و در صورت عدم صلاحیت یا عدم قبول او اقربای نسبی و سببی جنین بر دیگران مقدم خواهند بود.»
ماده ۱۲۰ قانون مزبور مقرر میدارد: «سمت امینی که برای جنین معین شده است، پس از تولد طفل زائل میشود…» بنابراین با تولد طفل سمت امانت از بین میرود.
طبق ماده ۱۲۱ قانون امور حسبی مقررات راجع به عزل قیم و امین یکسان است و طبق ماده ۱۱۹ قانون مزبور وظایف و اختیارات امین همانند قیم است.
۳ : قیم جنین
«قیم نماینده قانونی محجور است که از طرف مقامات صلاحیتدار قضایی در صورت نبودن ولی قهری و وصی او تعیین میشود.»^[۱۲۲]
طبق ماده ۶۱ قانون امور حسبی مادر محجور مادام که شوهر نکرده باشد با داشتن صلاحیت برای قیومت بر دیگران مقدم است.
قانونگذار در مورد نصب امین برای حمل مادر جنین را مقدم دانسته است؛ اما راجع به قیمومت برای جنین ساکت است. سکوت قانون و تملک حمل به شرط زنده متولد شدن او باعث شده که برخی از استادان حقوق نیز قیمومت بر حمل را موکول به بعد از تولد او بدانند و قبل از آن، انجام امور مربوط به دارایی جنین را با امین بدانند.^[۱۲۳]
ولی چون به موجب ماده ۱۱۹ قانون امور حسبی که میگوید: «تعهدات راجع به وظایف و اختیارات و مسئولیت قیم شامل امین غایب و جنین هم میشود.»
میتوان استنباط کرد تعیین قیم برای جنین منع قانونی ندارد و همچنین در مواردی که مادر جنین محجور بوده و برای او قیم تعیین شده است میتوان گفت قیمومت شامل حال جنین نیز میگردد و در ضمن طبق ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی جهت اداره سهم الارثی که به جنین تعلق میگیرد امین تعیین میشود پس در مواردیکه اموال متعلق به جنین وراثتی نباشد انتخاب قیم برای جنینی که ولی خاص ندارد بلامانع به نظر میرسد. به هر حال مصلحت و رعایت غبطه و حفظ اموال جنین مستلزم آن است که امر ولایت یا قیمومت بر او صراحتاً‌ در قوانین ذکر گردد.
بخش سوم:
احکام جنین بوجود آمده از طریق تکنولوژی نوین
شاید تا چند دهه قبل، ناباروری هریک از زوجین به منزله امر ناممکن و انقطاع نسل محسوب
می گردید،ولی پیشرفت جامعه پزشکی و روند تولید مثل، روش های متعددی را فراسوی زوجهای نابارور قرار داده است.
شناختن علت ناباروری و اهدای گامت و اهدای جنین و رحم جایگزین و شبیه سازی امکان درمان بیشتر ناباروری ها را که تا چندی قبل دست نیافتنی به نظر می رسید فراهم ساخته است.
البته باورهای مذهبی و اخلاقی موجب بروز پرسشها و مشکلاتی گردیده که بسیاری از آنها همچنان بی جواب مانده ، اما آنچه مهم است استفاده از روش های مختلف جهت درمان ناباروری زوجین می باشد که هم اکنون صورت می پذیرد.
با تولد لوئیس براون به عنوان اولین کودک ناشی ازلقاح آزمایشگاهی در۱۹۸۷، آگاهی مردم از
درمانهای نوین ناباروری افزایش یافت. از ان به بعد روش های نوین باروری به سرعت گسترش یافت. به کار گیری این تکنیکها امید به حاملگی را در زوجینی که علیرغم درمانهای متعدد جراحی و دارویی صاحب فرزند نشده اند افزایش داد. در حال حاضر به طور تقریبی بیش از هشتاد میلیون زوج در جهان و بیش از یک و نیم میلیون زوج ایرانی نازا هستند. این تخمین برپایه گزارش سازمان بهداشت جهانی است. براساس این گزارش ۱۵-۱۰درصد زوجهای جهان معمولاً با مشکل نازایی مواجه اند. ^[۱۲۴]
فلذا با به وجود آمدن گامهای جدید در درمان ناباروری باید جهت حمایت از حقوق جنین و کودک به وجود آمده از چنین بارداریهایی احکام خاصی وضع شود، تا حمایت همه جانبه او تضمین گردد.
به همین دلیل در این رساله بخشی به این موضوع اختصاص یافته و در حد امکان تلاش شده تا موارد مختلف تولید مثل نوین از جمله تلقیح مصنوعی، اهدای تخمک و اسپرم، اهدای جنین و اجاره رحم مورد بررسی قرار گرفته و به تحلیل احکام خاص آن در صورت وجود پرداخته شده است.
مبحث اول:
تلقیح مصنوعی و احکام آن
تاکنون به بررسی حقوق جنین و تکالیف والدین در جنین هایی که به روش طبیعی به وجود آمده اند، پرداخته ایم، اما در حال حاضر تقریباً ۱۵درصد از زوجین در ایران مبتلا به بیماری نازایی هستند که ممکن است در درمان ناباروری آنها با کمک از علم پزشکی و تکنولوژی جنین به غیر از روش طبیعی به وجود آید. ممکن است اسپرم یا تخمک یکی از زوجین قدرت باروری نداشته باشد و از اسپرم یا تخمک بیگانه ای استفاده شود، یا حتی جنین در خارج از رحم به وسیله اسپرم و تخمک بیگانه ای به وجود آید و سپس داخل رحم شخص ناباروری گذاشته و یا حتی این امکان دارد که از رحم بیگانه ای برای پرورش و رشد جنین استفاده شود. در حال حاضر علم به گونه ای پیشرفت کرده است که ممکن است برای به وجود آوردن جنین انسان حتی احتیاجی به جنس مخالف نباشد و از راه شبیه سازی به وجود آید که در این صورت جنین فقط متعلق به یک فرد است و به اصطلاح تک والدی می باشد. حال می خواهیم به وضعیت حقوقی جنین که به غیر از روش های طبیعی به وجود می آید، بپردازیم.
گفتار اول:
مفهوم تلقیح مصنوعی و روش های متداول آن
در این مبحث ابتدا مفهوم تلقیح مصنوعی مورد بررسی قرار گرفته، تا به طور کلی تلقیح مصنوعی
شناخته شود و سپس روش های مختلف آن که در حال حاضر در درمان ناباروری مورد استفاده قرار
می گیرد، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
الف : مفهوم تلقیح مصنوعی