2-6- مروری بر نقش بازی‌های آموزشی در یادگیری زبان انگلیسی
استفاده از بازی‌های آموزشی برای یاددهی و یادگیری دروس، خصوصا یادگیری زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی، تاثیر به سزایی داشته است. با گذر زمان و با به بازار آمدن تعداد بسیاری بازی‌های رایانه‌ای با صداهای مهیج و گرافیک جذاب، اکثر کودکان و حتی بزرگسالان این دسته از بازی‌های هیجان آور را به بازی‌های مقوایی و غیر رایانه‌ای که در گذشته رواج داشته‌اند ترجیح می‌دهند. لذا در اینجا ایده‌های صاحب نظران و/یا نتایج پژوهش‌هایی که درباره‌ی 1) ‌‌ویژگی‌های یک بازی خوب، 2) بازی‌های آموزشی غیر رایانه‌ای 3) بازی‌های آموزشی رایانه‌ای و 4) تاثیر این بازی‌ها بر یادگیری املای کلمات انگلیسی انجام گردیده ذکر می‌شود.

2-6-1- خصوصیات بازی‌های آموزشی مفید و تاثیرگذار در یادگیری
هارمر (1983) به نکاتی که در طراحی بازی‌های رایانه‌ای باید مد نظر قرار گیرد اشاره کرده است. وی در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که اگر یک بازی مطابق با سطح دانش زبان آموزان نباشد آن بازی تاثیری بر یادگیری آنان نخواهد داشت. اگر بازی آسان باشد زبان آموزان در ابتدا به آن علاقه نشان می دهند، اما به مرور زمان برایشان یکنواخت و کسل کننده می‌شود. اگر بازی بیش از حد برایشان سخت باشد و نتوانند در آن پیشرفتی داشته باشند دیگر میلی به ادامه‌ی بازی نخواهند داشت. بازی‌های آموزشی باید با سطح دانش زبان آموزان تطابق داشته باشد تا در آنها برای یادگیری ایجاد انگیزه کند. یک بازی خوب، مانند بازی‌های رایانه‌ای، از سطح آسان شروع می‌شود و مرحله به مرحله سخت تر می‌شود تا بازیکنان را ترغیب به ادامه‌ی بازی نماید.
مک فرلین و همکاران (2002) خصوصیات یک بازی مفید که به ارزش عملکرد کلاس می‌افزاید را به شرح زیر طبقه بندی کرده‌اند:

1. 1. یک بازی خوب باید بتواند امتیازها و کارهای انجام شده در هر مرحله از بازی را ثبت و ضبط نماید.

1. 1. بازی باید با سطح درسی دانش آموزان منطبق باشد و در هر مرحله، مطالبش به صورت تدریجی سخت تر شود.

1. 1. در یک بازی خوب، بازیکن باید بتواند یک مرحله را تکرار کند، ولی این مرحله‌ی تکرار شده نباید عینا مانند قبل باشد.

1. 1. برای افراد کم سن که هنوز در خواندن روان نیستند، بهتر است که روش انجام بازی‌های آموزشی به صورت تصویری باشد نه نوشتاری، و اگر به صورت نوشتاری است باید با سطح خوانش بازیکن مطابقت داشته باشد.

در اسپانیا، چهار محقق به نام‌های میلان، کارمونا، سانچز و پرزدولاکروز (2005) ویژگی‌های یک بازی خوب، که کودکان را مشتاق به بازی کردن می کند را به شرح زیر بیان کرده اند:

1. 1. قوانین و هدف بازی باید واضح و مشخص باشد.

1. 1. بازیکنان باید بتوانند پیشرفت خود را در آن بازی مشاهده کنند.

1. 1. بازی‌های رایانه‌ای باید از نظر گرافیک، صدا و اثرات ویژه برای کودکان جذاب باشند.

1. 1. این بازی‌ها باید در کودکان ایجاد رقابت سازنده کنند.

1. 1. زمانی که بازیکن نتواند از یک مرحله به مرحله بعد صعود کند باید راهنمایی‌هایی برای کمک به آنان وجود داشته باشد.

2-6-2- تاثیر بازی‌های آموزشی در یادگیری
رابینسن (1981: 386-384) می‌گوید: ” بازی‌های زبان آموزی قیافه‌ی یخ زده‌ی زبان‌آموزان را متبسم و شاد می‌سازد. این شیوه، راه کوتاهی است برای یادگیری زبان.”
دبیرانی که از بازی‌های زبان آموزی در تدریس استفاده نمی کنند، در واقع یکی از حیاتی‌ترین تمرین‌های یادگیری را نادیده می‌گیرند. شاگردان نه تنها از بازی‌ها لذت می‌برند، بلکه از طریق همان بازی‌ها، یادگیری به نحوی انجام می‌پذیرد که به طرق دیگر نمی‌توان به آن اهداف دست یافت. به‌وسیله‌ی بازی‌ها هست که زمینه‌ی شکوفایی طبیعی زبان در اشکال و سطوح مختلف نمایان می‌شود لی، 1981: 214-206.
وییروس (1998: 147) معتقد است که با بهره گرفتن از بازی برای آموزش دروس، محیطی آرام و آسان برای دانش آموز بوجود می‌آید و این باعث می‌شود که دانش‌آموز موارد درسی را بهتر به ذهن بسپارد و در هنگام امتحان سریع‌تر به یاد بیاورد.
لی (1979) معتقد است که بازیکنان در هنگام بازی به جای فکر کردن درباره‌ی یادگیری صحیح زبان، از خود زبان استفاده می‌کنند.
قیطانچی (1379) به این نکته اشاره کرده است که بازی‌های آموزشی نباید از همان ابتدا سخت و پیچیده باشند. این نوع بازی‌ها باید در مراحل اول آسان باشند تا در زبان‌آموز ایجاد انگیزه کنند و همچنین زبان آموز بتواند با کسب موفقیّت در یک مرحله به مرحله‌ی بعد برود و این باعث می‌شود او از فعالیت خود خسته نشود و به سرعت درس را آموخته و به منابع ذهنی خود بیافزاید. قیطانچی همچنین خاطر نشان کرده است که بازی‌های آموزشی تاثیر بسیار زیادی بر پیشرفت درسی زبان آموزانی که ضعیف‌تر هستند دارد. زبان آموزان ضعیف اغلب از اینکه جلوی هم‌کلاسی‌های خود جواب اشتباه بدهند و یا جمله‌ای را اشتباه بیان کنند هراس دارند، لذا گوشه گیری کرده و سکوت می‌کنند. آن‌ها از امتحان و سوال و جواب‌های معلم‌ها فراری اند. اما بازی‌های آموزشی به این دسته از زبان آموزان کمک می‌کند که خجالت را کنار بگذارند، زیرا زبان آموزان این بازی‌ها را فقط به عنوان سرگرمی می‌شناسند، غافل از اینکه در هنگام بازی مطالب زیادی فرا می‌گیرند و به سوالات فراوانی جواب می‌دهند.
در هنگام بازی، بازیکنان فقط رایانه را جلوی خود می‌بینند و به راحتی و بدون استرس می‌توانند جواب‌های خود را کنترل کنند و یا حتی جواب‌های خود را تغییر دهند. سرعت و زمان استفاده از این منابع نیز به دست خود زبان آموزان است و اگر در جایی اشتباه کنند مجبورند که بر جواب خود مروری داشته و آن را تصحیح کنند تا بتوانند به مرحله‌ی بعد صعود کنند. قیطانچی در تحقیق خود به این نتیجه رسیده است که اکثر مدرسانی که در کلاس خود از بازی‌های آموزشی استفاده کرده‌اند، شاهد پیشرفت تحصیلی زبان آموزان بوده‌اند. بنابراین بازی‌های آموزشی تاثیر مثبتی در آموزش و یادگیری دارند. وی خاطر نشان کرده است که یک بازی موفق، بازی‌ای است که متناسب با فرهنگ زبان آموزان، شرایط فیزیکی کلاس، محیط کلاس و علاقه‌ی زبان‌آموزان باشد.
سعید النیادی (2007) تحقیقی روی 29 زبان آموز دختر در کلاس ششم ابتدایی انجام داد. در این تحقیق کلمات انگلیسی بوسیله‌ی بازی‌های آموزشی به زبان آموزان آموزش داده شد. نتیجه‌ای که این محقق بدست آورد این بود که حفظ تعداد زیادی کلمه‌ی نا‌‌‌‌‌ مرتبط و معنای آن‌ها خارج از متن، برای زبان آموزان خسته کننده است و در مدت زمان کوتاهی کلمات را فراموش می‌کنند. لیکن بازی‌های آموزشی به حفظ کلمات برای مدت طولانی کمک می‌کنند و در زبان آموز انگیزه‌ی بیشتری برای یادگیری ایجاد می‌کنند. همچنین وی مشاهده کرد که زبان آموزان از کلماتی که حین بازی فرا گرفته‌اند در گفتگو‌های خود استفاده می‌کنند.
از نظر لایت باون و اسپادا (1999) ایجاد انگیزه در یادگیری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای آموزش، خصوصا آموزش واژگان جدید، اگر معلمان از بازی‌های آموزشی استفاده کنند و زبان‌آموزان را علاقه‌مند به یادگیری کنند، در مقایسه با زمانی که درس‌ها بدون بهره گیری از بازی‌های آموزشی ارائه می‌شود تفاوت چشم گیری را خواهند دید. معلمان باید بازی‌هایی متناسب با سن، فرهنگ و علائق زبان آموزان انتخاب کنند و حتما در هنگام بازی، زبان آموزان باید طعم برد را بچشند تا بازی برایشان لذت بخش شود.
آدم (1973) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که بازی‌ها، زبان آموزان را به یادگیری علاقه‌مند می‌کنند. جذابیت بازی‌های آموزشی حس کنجکاوی آنان را بر می‌انگیزد تا بیشتر به این بازی‌ها بپردازند. این گونه بازی‌های آموزشی برای زبان آموزانی که در مراحل اولیه یادگیری زبان هستند بسیار مفید می‌باشد.
از طرف دیگر، وانگ (2010) پنج مشکل استفاده از بازی‌های آموزشی در کلاس را به شرح زیر بیان کرده است:

1. 1. آماده سازی یک بازی آموزشی زمان زیادی می‌برد.

1. 1. بازی کردن در کلاس با بی نظمی همراه است.

1. 1. در کتاب‌های زبان از بازی‌های آموزشی استفاده نمی‌شود.

1. 1. تعداد زبان آموزان در هر کلاس زیاد است و این مسئله در هنگام بازی مشکل ایجاد می‌کند.

1. 1. محیط و فضای کلاس برای انجام بازی مناسب نیست.

اعظمی و جعفری (1386) در یک کلاس دخترانه و یک کلاس پسرانه تاثیر بازی‌های آموزشی را بررسی کردند. نتیجه‌ی پژوهش این دو محقق به این گونه است:

1. 1. بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر که در بازی شرکت کرده بودند و دانش‌آموزان دختری که در بازی شرکت نکرده بودند تفاوت معنا داری وجود دارد.

1. 1. بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر که در بازی شرکت کرده بودند و آنان که شرکت نکرده بودند تفاوت معنا داری وجود دارد.

1. 1. بین دانش آموزان دختر و پسر در کسب مهارت خواندن، نوشتن، شنیدن و سخن گفتن تفاوت معنا داری وجود ندارد. یعنی بازی‌های آموزشی تاثیر همسانی بر دانش آموزان دختر و پسر دارد.

فیروزی (1379) پژوهشی بر روی دانش آموزان دختر و پسر سوم ابتدایی انجام داد. وی تاثیر بازی‌های آموزشی و فعالیت‌های فیزیکی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر در مقایسه با دانش آموزان پسر را مورد بررسی قرار داد. وی ابتدا معدل ثلث اول دانش آموزان دختر و پسر را با هم مقایسه کرد و مشاهده کرد که میانگین معدل دانش‌آموزان دختر از میانگین معدل دانش آموزان پسر بالاتر بوده است. ولی بعد از انجام فعالیت‌ها و بازی‌ها در کلاس، وی شاهد پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر شد و در ثلث سوم میانگین معدل دانش آموزان پسر در مقایسه با دانش آموزان دختر بالا‌تر بود. بنابراین وی نتیجه گرفته است که بازی‌های آموزشی و فعالیت های فیزیکی بر پیشرفت تحصیلی پسران تاثیر مثبتی داشته است، ولی بین میانگین معدل دانش آموزان دختر در ثلث اول و ثلث سوم تفاوت معنا داری وجود نداشته است.
گانتر و همکاران (2007) درباره‌ی بازی‌های غیر آموزشی که به بازی‌های آموزشی تبدیل شده‌اند تحقیقاتی انجام داده‌اند و به این نتیجه رسیده اند که بازی‌های غیر آموزشی که بعد از طراحی، ویژگی آموزشی به آن اضافه شده است معمولا ابزارهای آموزشی موثری به حساب نمی‌آیند. به گفته‌ی این محققان، همواره یک هجوم عظیم به سمت قرار دادن مطالب آموزشی ضعیف در بازی‌های غیر آموزشی مشاهده می‌شود، زیرا طراحان بازی به غلط می‌پندارند که با قرار دادن مطالب آموزشی در قالب یک بازی، در بازیکنان و دانش آموزان به سادگی ایجاد انگیزه برای یادگیری می‎شود. تاثیر یک بازی آموزشی زمانی مشخص می‌شود که دانش آموزان برای انجام و ادامه‌ی بازی علاقه نشان دهند و کنش متقابل اجتماعی داشته باشند؛ لذا تاثیر مثبت یک بازی تنها با مکانیزیم کسب دانش حاصل از انجام آن مشخص نمی‌شود.
این سه محقق در مقاله‌ی خود به چندین عامل بیرونی اشاره کرده‌اند که باعث بی‌تاثیر شدن بازی‌های آموزشی در امر یادگیری شده‌اند. این عوامل به شرح زیر است:

1. 1. بسیاری از معلمان با بی میلی بازی‌های آموزشی را انتخاب کرده، به دانش آموزان معرفی می‌کنند و بازی را وارد محیط کلاس درس می‌کنند. این دسته از معلمان به این امید هستند که تنها به دلیل اینکه مطالب درسی در قالب یک بازی قرار گرفته، در دانش آموزان به سادگی ایجاد انگیره برای یادگیری می‌شود. از آن جا که معلمان به اندازه‌ی دانش آموزان از بازی‌ها استفاده نمی‌کنند، متوجه نمی‌شوند که چه نوع بازی برای دانش آموزان مناسب است و با چه مطلب درسی باید مطابقت داشته باشد (اسکویر، 2003). بنابراین دانش آموزان معمولا متوجه نمی‌شوند که از انجام این بازی چه مطالبی را باید یاد بگیرند و منظور معلم از انجام این بازی چه بوده است.

1. 1. بعضی از مواقع تولید کنندگان بازی‌های آموزشی، با سرعت بازی‎های غیر آموزشی را که در بازار وجود داشته و به شدت مورد استقبال قرار گرفته‌اند به بازی‌های آموزشی تبدیل می‌کنند و وارد بازارمی‌نمایند به این امید که نسخه‌ی آموزشی بازی نیز مانند نسخه‌ی غیر آموزشی آن مورد استقبال واقع شود. به دلیل اینکه ناشرین بازی‌ها می‌خواهند از ساخت بازی سودهای مادی زیادی نصیبشان شود معمولا بازی‌هایی انتخاب می‌کنند که عمومی‌تر باشد؛ این بدین معناست که بازی که انتخاب می‌شود برای آموزش سطوح مختلف و مطالب درسی متفاوت مناسب است. اما مشکل این است که با قرار دادن مطالب آموزشی در بازی که از ابتدا غیر آموزشی بوده، الزاما به یک بازی مفید سرگرم کننده‌ی آموزشی دست نخواهیم یافت. پس ناشرین بازی‌های آموزشی باید تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند یک بازی با هدف آموزش وارد بازار کنند یا نظر آنان صرفا موفقیت در بازار و دریافت سود حاصل از فروش بازی‌هاست.

1. 1. سطح توقعی که بازیکنان از بازی‌های آموزشی دارند دلیل ناموفق بودن بازی در آموزش آنان می‌باشد.

1. 1. مورد آخر مربوط به طراحان بازی است و تکنیک‌هایی که در طراحی بازی استفاده شده است. طراحان باید در نظر داشته باشند که در یک بازی خوب، در هر مرحله قوانین باید تکرار شود و مهمتر از آن، در هر مرحله، نکات درسی که در مرحله‌ی قبل ارائه شده است باید دوباره تکرار شود تا هم مطالب برای بازیکن تکرار شود و هم اگر بازیکن موارد درسی مراحل قبل را به خوبی فرا نگرفته باشد نتواند در آن مرحله پیروز شود و به مرحله‌ی بعد صعود کند.