۱۰۲۸۷

۳

۵

۷

مشهد

۱۰۴۵۰

۴

۵

۱۳

مه ولات

۳۰۶۱

۲

۲

۴

نیشابور

۸۸۳۶

۶

۷

۱۷

منبع : فرمانداری استان خراسان رضوی ۱۳۹۲

استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقع شده است و از سمت شمال به کشور ترکمنستان و افغانستان و از غرب به استانهای خراسان شمالی، سمنان و از جنوب به استان یزد و خراسان جنوبی متصل است.دارای اقلیم کوهستانی کویری و آب و هوای گرم و خشک است. در منطقه شمال آن که کوهستانی است از بارندگی متوسط برخوردار است و در نواحی جنوب آب و هوای گرم و خشک و کویری است.(اسکندری،۱۳۹۱، ۳۵)

۳-۳ جغرافیای تاریخی 
خراسان رضوی با مراکز جمعیتی کهن چون طوس، نیشابور و سبزوار از قدمت تاریخی برخوردار است به گونه ای که تا قبل از اسلام و سپس قرون اخیر از مهمترین مراکز تاثیر گذار در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بوده است.مردم آن به زبان های فارسی، ترکی و کردی با لهجه های متفاوت صحبت می کنند. به تعداد محدودی در مشهد و بعضی شهرهای جنوب عرب زبان نیز وجود دارند.
مذهب مردم استان عمدتا شیعه و در چند شهر مرزی چون تایباد، خواف، تربت جام ، درگز و … تعدادی از خواهران و برادران اهل سنت نیز زندگی می کنند.(معتمدنژاد،۱۳۹۱، ۲۰)

۳-۴ جغرافیای فرهنگی 
فرهنگ مردم خراسان در اکثریت مناطق استان همان فرهنگ مردم ایران است البته کمی در جزئیات در شمال و جنوب و در بین ترک و کرد تفاوتهایی دارد که قابل تامل نیست.خراسان به لحاظ قدمت تاریخی، آثار تاریخی فراوانی دارد که برحسب اعلام سازمان میراث فرهنگی تعداد ۹۰۳ اثر تاریخی فرهنگی در خراسان رضوی وجود دارد که به ثبت قطعی فهرست آثار ملی کشور رسیده است.
استان خراسان رضوی بزرگ ترین قطب گردشگری مذهبی جمهوری اسلامی  ایراناست که بناهای آرامگاهی بیش ترین و مهم ترین چشم انداز معماری این منطقه را تشکیل می دهند. مجموعه های آرامگاهی، بناهایی هستند که طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیت‌های مذهبی و محبوب شکل گرفته‌اند و معمولاً شامل بنای حرم،‌مساجد، مدارس،‌ کتابخانه‌ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانقاه‌ها و فضاهایی ازاین قبیل می شوند. گسترش چنین مجموعه‌هایی، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیمی دارد. برخی ازمجموعه‌های آرامگاهی (مانند آستان قدس رضوی) در شکل گیری و پیدایش شهرها، نقش اساسی و مهمی ایفا کرده‌اند و به مرکز فعالیت‌های مختلف مذهبی، سیاسی،‌ اقتصادی و غیره تبدیل شده‌اند. مجموعه ی آستان قدس رضوی یکی از با شکوه ترین بناهای آرامگاهی سراسرجهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوی به بزرگ ترین قطب گردشگری مذهبی ایران تبدیل شود.(معینی‌فر،۱۳۸۸، ۲۴)
مجموعه ی آستان قدس رضوی که خود به تنهایی جاذبه ی معماری کم نظیری به شمار می رود، همراه با سایربناها و آثار معماری این سرزمین؛ سبب شده اند که استان خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت زیادی باشد. صحن‌های مجموعه ی آستان قدس رضوی دارای پنج صحن؛ عتیق(انقلاب)، جدید(آزادی)، امام خمینی(موزه)، جمهوری اسلامی و قدس است که دو صحن آخری نوساز هستند. هر یک از صحن های مجموعه ی مقدس آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش میگذارند. از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شکوه مربوط به قرن های هفتم هجری است که بر روی دو محراب، ‌کتیبه‌هایی به خط کوفی و بر سومی، کتیبه‌های یبه خط کوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است. درب های سه گانه حرم مطهر نیز از آثار با ارزش هنری به شمار می‌آیند. صندوق و ضریح مرقد کنونی، مربوط به دوره ی قاجار و بعد از آن است. صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روندمعماری زمانه ی خود است.
مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهررضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینان چشم گیر و غنی، از دیدنی ترین مسجد های منطقه به شمار می آید. آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ پارسی در سرزمین توس زیارتگاه مشتاقان ادبی است و شهر توس، شهرتوس معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ این شاعر ارجمند است. شهر توس که به نظر می سد در اواخر دوره ساسانیان، ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه را در بر گرفته یکی دیگر از دیدنی ترین مناطق استان خراسان رضوی به شمار می آید.(نیرومند،۱۳۹۱، ۶۱)
بناهای تاریخی و معماری متعددی در مناطق مختلف استان خراسان رضوی پراکنده شده اند؛ ولی مهم ترین و بیش ترین این بناها در شهرستان مشهد قرار گرفته اند. مجموعه ی کلات نادری مانند دره‌ای است که توسط دو رشته کوه مرتفع محاصره شده و آثار باستانی آن به دوره ی نادرشاه افشار تعلق دارند. کتیبه ی نادری واقع در خارج از قلعه ی نادری (دربند نفتی) به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه ی کوه قرار گرفته؛ دروازه ی ورودی، دروازه ی دهچه، دروازه ی چوب بست، دروازه یگشتانه، دروازه ی نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر مجموعهبناهایی هستند که بر روی تپه‌ای، به امر نادرشاه ساخته شده و اکنون آثار پراکنده ای از آن ها به جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی هستد.

درفاصله‌ی ۶کیلومتری شهر قاین و در دامنه کوه معروف به ابوذر، آرامگاه بوذرجمهر؛ شاعر و ادیب بزرگوار زمان سلطان محمود غزنوی قرار گرفته که بسیار زیبا و دلگشا بوده و از قدمتی دیرینه برخوردار است. آتشکده بازه هور در روستای رباط سفید تربت حیدریه واقع شده واز بناهای باستانی این منطقه به شمار می رود. مسجد جامع رشتخوار در تربت حیدریه،مسجد مولانا در تربت جام، مسجد کوشک درقاین، مسجد جامع سنگان در خواف از دیگربناهای تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی به شمار می روند.
مدرسه های زیادی نیزدر کنار مسجد های متعدد استان خراسان رضوی بنا شده اند که برخی از آن ها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، میرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش های خاص معماری و تاریخی برخوردار هستند.
تپه های باستانی که برخی از باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آن ها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آن ها هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و بازماندههای شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری استان خراسان رضوی را تشکیل می دهند.(اسکندری،۱۳۹۱، ۴۶)
۳-۵ روند تاریخی و گسترش شهر مشهد
۳-۵-۱ بررسی تحولات و تقسیمات سیاسی – اداری شهرستان مشهد
تقسیمات سیاسی واداری سرزمین خراسان (سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی) به طور اعم و شهرستان مشهد به طور اخص به دفعات در طول دوره رسمی آمارگیری جمعیتی تغییر کرده است که شرح این تغییرات به قرار زیر می‌باشد:
در سال ۱۳۲۹ شهرستان مشهد دارای ۲۹ دهستان و ۸ بخش به نامهای فریمان – طرقبه – تربت‌جام – ارداک – جنت‌آباد – سرخس و تایباد بوده است.
در سال ۱۳۳۹ براساس تصویب مجلس شهرستان دارای ۶ بخش گردید که عبارت بودند از بخشهای حومه – فریمان – طرقبه – چناران – احمدآباد و سرخس که بخشهای تربت‌جام – جفت‌آباد و تایباد از مشهد جدا شده و همگی با افزودن قسمت‌هایی دیگر به شهرستان تربت جام تغییر نام دادند.
در سال ۱۳۴۵ بخش کلات از شهرستان درگز جدا شد و به شهرستان مشهد ملحق گردید. (ثابت حسین‌پور- ۱۳۴۷ –ص ۱۴۹)