کل مصرف نهایی انرژی
کل مصرف نهایی انرژی دربخش حمل ونقل
کل مصرف نهایی فرآورده های نفتی در بخش حمل ونقل

۸۳۲
۲۳۴
۵/۲۳۵

۷/۹۰۲
۳/۲۳۵
۳/۲۵۱

۳/۹۹۷
۴/۲۷۰
۲۶۷

۴/۱۰۸۸
۲/۲۶۹
۶/۲۶۲

۸/۱۱۱۳
۶/۲۸۱
۸/۲۶۹

۴/۱۱۶۹
۲/۳۰۹
۳/۲۸۷

■ تجزیه وتحلیل مدل (تصریح وشناسایی مدل)
کوتو ومایالوئیس به بررسی عوامل موثر برتقاضای بار ریلی برای گروهی ازکشورهای اروپایی پرداخته اند.

برای این منظور میزان بار جابجا شده در بخش ریلی را تابعی ازکرایه حمل بار، قیمت سوخت و درآمد و عوامل جغرافیایی درنظرگرفته بود. از آنجایی که هدف این مقاله نیز برآورد تابع تقاضای ریلی است بنابراین از الگویی شبیه الگوی کوتر ولوییس استفاده می شود بااین تفاوت که باتوجه به شرایط اقتصاد ایران برخی ازمتغییرها اضافه یا کم می شود. مقاله حاضر به بررسی عوامل موثر در افزایش سهم باری ریلیاز کل بار زمینی می پردازد. بریا این منظور تقاضای بار ریلی به صورت میزان بار جابجا شده زمینی در نظر گرفته شده است. هدف اصلی این مقاله بررسی افزایش قیمت سوخت برسوخت بر سهم باری ریلی است. بنابراین قیمت گازوئیل درمدل وارد شده است. از عوامل موثر دیگر کرایه بار در بخش جاده وریل است که از نسبت درآمد جاجایی بار درهریک از روش های حمل بار به میزان جابجا شده به دست آمده است. قیمت به دست آمده شامل هزینه تعرفه و کرایه بار است و از آن به عنوان کرایه بار یاد شده است. از آنجایی که امکانات سمت عرضه نیز برمیزان تقاضا تاثیرگذار است بنابراین تعداد واگن درکشور که نشانگر امکانات سمت عرضه حمل ونقل است نیز در مدل وارد شده است. درمطالعات ذکر شده در ادبیات موضوع مشاهده شد که بخش حمل ونقل متاثراز درآمد ملی است. انتظار می رود که با افزایش ارزش افزوده بخشهای مختلف اقتصادی، تقاضا برای حمل بار افزایش یابد.
۲-۴-۸- معضل نوسانات کرایه حمل و نقل:
بی تعدلی در عرضه وتقاضا دربازار بار وسیه حمل به دلائل فصلی و دشواری های زیر ساختی در برقراری سریع این تعادل، طبیعت لحظه ای و ؛ مدت دار؛ بار و خصلت مکانی (مبداء، مقصد) آن و در نتیجه دشواری انطباق آنبا وسیله حمل (که خود دائما درحال تردد وتغییر مکان است ) از عوامل غیر قابل اجتناب درنوسانات کرایه حمل محسوب می شوند و کم وبیش درهمه کشورها از جمله کشورهای پیشرفته صنعتی، امری رایج و ذاتی دراین صنعت هستند.
عوامل عارضی و اجتناب پذیر در نوسانات کرایه بیش از هر چیز درناهنجاری های زیرساختی، اشکال عقب مانده مالکیت ( ازجمله نرخ بسیار بالای خود- مالیک و ضعف شرکت- مالکی در ایران) و به ویژه عقب ماندگی وکندی ارتباطات نمود می یابند. اما درهر دو حالت اختلال درروند طبیعی عرضه وتقاضا و بی ثباتی و نوسانات کرایه به نوبه خود به بی ثباتی در بودجه بندی، چانه زنی های پرهزینه و وقت گیر، بی اعتمادی و تنش در رابطه بین صاحبان بار وسیله، رشد واسطه گری های قابل اجتناب و زیانبار، زمین گیر شدن بار و وسیله به طور همزمان وتشدید همه مشکلات جاری در این صنعت منجرمی شوند.
شرکت هاو اشخاص صاحب بار دائما باید انرژی خود را صرف ؛کشف؛ قیمت های روز کننده و از آن طرف شرکتهای حمل ونقل نیز به طور روزانه درگیر مناقشات با صاحبان بار ورانندگان خود- مالک برای سهم بری از مبلغ کرایه ی درحال نوسان می شوند واکثریت قشر رانندگان خود- مالک که زحمت اصلی حمل بار را بر دوش دراند بیشتر از همه بازیگران از این نوسانات ضرر می کنند. نهادهای عمومی هم از این نوسانات تحت فشار قرارمی گیرند. دراینجا با یک بازی باخت – باخت برای همه عناصر سالم در صنعت حمل ونقل مواجه هستیم، شرایطی که فقط عناصر سودجود و ناسالم از آن بهره می گیرند. شکل مسلط خود مالکی درصنعت حمل ونقل ایران، مشکلات ناشی از هدفمند کردن یارانه ها، نوسانات ارزی، و شاید ازهمه مهمترکندی ارتباط میان صاحبان بار ووسیله از عوامل تشدیدکننده ی نوسانات کرایه در کشور مامحسوب می شوند.
■ راه حل چیست؟
بی شک تصدی گری دولت درتعیین کرایه حمل به عنوان یک راه حل، امری مربوط به گذشته است ودر شرایط صلح بی ثمری خود رادر همه کشورهاازجمله کشورمانشان داده است. اگر بپذیریم که میزان کرایه حمل مانند هرکالای دیگر قبل از هرچیز معلول رابطه طبیعی و سالم عرضه وتقاضا است، باید بپذیریم که نه تصدی گری دولت ونه روش های سنتی خطی و پاتوقی قادر به ایجادشرایط لازم برای عملکرد آزاد و طبیعی سازوکار عرضه وتقاضا هستند.
روشن است که درکوتاه مدت مقابله با عوامل کلان تاثیرگذار درنوسانات کرایه نظیر هدف مندکردن یارانه ها و نوسانات ارزی ونظایر آن، تنهادر مقیاس ملی امکان پذیراست و بررسی آنها خارج از حوصله این نوشته است. این جا تاکید ما روی عوامل دیگر درنابسمانی کرایه و نابسمانی کرایه و نوسانات آن وراه کارهای موجود برای آنها است.
معضل کندی ارتباط میان صاحبان بار و وسیله یکی از مهم ترین عوامل منفی قابل اجتناب در رابطه عرضه وتقاضا است. درواقع اگر صاحبان بار نتوانند تاریخ حمل مبداء – مقصد بار وکرایه پیشنهادی خودرا در معرض دید بخش وسیعی از صاحبان وسیله قرار دهند و از آن طرف صاحبان وسیله قادرنباشند زمان وتاریخ آمادگی وسیله خود برای حرکت از مبداء خاص به مقصد های موردعلاقه و کرایه پیشنهادی خودرا به صاحبان بار درمقیاس انبوه اطلاع رسانی کنند، نمی توان از نقش عرضه وتقاضا درتمشیت امر کرایه صحبت کرد.
به عبارت دیگر اطلاع رسانی درمقیاس محدود به چند تماس تلفنی یا دورنگاربرای اثربخشی سازوکار عرضه وتقاضا کافی نیست. این سازوکار تنها بااطلاع رسانی لحظه ای و درمقایس انبوه و درسطح فرا منطقه ای وملی فعال می شود. به کلامی دیگر، اطلاع رسانی از وجود بار و وسیله حمل وتاریخ ومبداء – مقصد آنها به تعدا وسیعی از بازیگران، مهمترین راه فعال سازی سازوکار عرضه وتقاضا محسوب می شود.
درمتن عقب ماندگی مزمن وسایل ارتباطات و روش های سنتی ارتباطی میان صاحبان بار و وسیله ودرمقیاس محدود، هرگز نمی توان به عملکرد موزون سازوکار عرضه وتقاضا امیدی داشت. درچنین شرایطی نوسانات غیر قابل کنترل کرایه وعدم شفافیت دراین زمینه به طرز اجتناب ناپذیر به سوء استفاده عناصر سودجو و ناسالم وتشنج در بازار منجر می شود.
ذکراین نکته اهمیت دارد که بار برخلاف دیگر کالاها قابل نگهداری درانبار یا قفسه برای استفاده آتی نیست ! بار درصنعت حمل ونقل دارای طول عمر محدود است و باید سریعا حمل شود. از آن طرف وسیله حمل نیز نمی توانددرمکان ثابتی منتظر بار متوقف بماند. درواقع هم بار و هم وسیله حمل هردو تاریخ مصرف آنی دارند و درمکان وزمان سیال هستند لذا انطباق آنها بایکدیگربایدبه همان نسبت سریع و آنی صورت گیرد. این ویژگی سیال بودن درزمان ومکان درصنعت حمل ونقل نیاز به سامانه های اطلاع رسانی، برای کمک به عملکرد ثمر بخش سازوکار عرضه وتقاضا را دو چندان میکند. به وجود آمدن سامانه های برخط باریابی اینترنتی درکشورهای پیشرفته ازمدت ها قبل از ظهور سامانه های خرید برخط تصادفی نیست ودرنوع خود پیش آهنگ سامانه های الکترونیکی نوین ارتباطی بین عرضه کننده و مصرف کننده محسوب می شوند. این سامانه ها اکنون به نیاز بی بدیلی در صنعت حمل ونقل دراین کشورها بدل شده اند به طوری که با مختل شدن آنها عملا این صنعت فلج می شود.
بستر و زیرساخت حاضر و آماده اینترنت و سامانه تلفن همراه بهترین فرصت را برای ظهور سامانه های اعلام بار فراهم کرده و کشورماهم دراین زمینه استثنا نیست، به ویژه درمتن رشد اینترنت واقبال عمومی به آن و گسترش پوشش سامانه های سیار فرصت مناسبی برای رشد این سامانه ها در کشور فراهم آمده است.دراین سامانه ها، روزانه صدها و هزاران صاحب بار ووسیله با ثبت اعلامهای تاریخ دار و دارای مبداء – مقصد داخلی و بین المللی و کرایه های پیشنهادی خود به تعداد وسیعی مخاطب اطلاع رسانی میکنند و از تمایل مخاطبان خود از طریق رجوع مستقیم به سامانه یااز طریق پیامک و نامه های الکترونیکی ارسالی به صورت خودکار، مطلع می شوند. به کمک این سامانه ها سازوکار عرضه وتقاضا باانبوه اعلام ها ثمر بخشی واقعی خودرا نشان میدهدوابعاد جدیدی می یابد.
دست یابی به مظنه های کرایه برای مناطق مختلف شفافیت بی سابقهای را برای همه بازیگران سالم صنعت حمل ونقل فراهم می آورد تا به کمک آن از هرج ومرج وتنشهای مزمن در امرکرایه اجتناب کنند.
۲-۴-۹- سیاست چارچوب قیمت و رفتار مصرف کننده:
■چارچوب های قیمت، رفتار مصرف کننده را تغییر می دهند، که این امر با آنچه تئوری اقتصادی سنتی در مورد رفتار مصرف کننده پیش بینی می کند، تناقص دارد.
■علاوه براین، تغییر در جهت بدتر شدن رفتار است. چارچوب های قیمت موجب ضرر مصرف کننده می شوند. بدترین عاملان این مسئله قیمت گذاری جز به جز و پیشنهادهای محدود یا مدت دار هستند.
■در کل، اثرات منفی روی رفاه مصرف کننده بیشترند و قتی که هزینه های جست وجو در بازار پایین است. با این حال، وقتی هزینه های جست و جو بالا هستند، مصرف کننده ها در معرض سقط هزینه حاشیه ای قرار می گیرندو این اثر می تواند در صورت بالاتر بودن اساسی هزینه های جست و جو، قوی تر شود.

(آیین نامه تشخیص صلاحیت پیمانکاران سازمان برنامه و بودجه)
الف) نوع اول: پیمانکاران حقیقی و اشخاص حقوقی بخش خصوصی ایرانی که در صد در صد سهم الشرکه یاسهام آنها متعلق به اشخاص حقیقی ایرانی باشد.
ب) نوع دوم : پیمانکارانی که صد در صد مالکیت سهم الشرکه یا سهام آنها متعلق به دولت، شهرداری ها، موسسات یا نهادها و ارگانهای انقلاب اسلامی یا دیگر موسسات عمومی و عام المنفعه باشد.
تبصره ۱: شرکتهای دولتی که با اجازه قانونی تشکیل می شوند در این دسته قرار می گیرند.
پ)نوع سوم : گروه های مشارکت و سایر پیمانکارانی که حائز شرایط نوع اول و دوم نباشند، نوع سوم محسوب می شوند.
تبصره۲: شرکتهایی که صد در صد سهام آنها متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی نوع اول و دوم باشد، نوع یک محسوب می شوند.
تبصره ۳: سایر اشخاص حقوقی عمومی (نظیر دولت، سازمانهای دولتی، شهرداری ها، نهادها و موسسات عمومی غیر دولتی، موسسات خیریه و موقوفات و … ) از نظر این آیین نامه پیمانکار محسوب نمی شوند.
پیمانکاران بر حسب نوع فعالیت به شرح زیر طبقه بندی می شوند:
(آیین نامه تشخیص صلاحیت پیمانکاران سازمان برنامه و بودجه)
الف: رشته ساختمان
ب: رشته آب
ج)رشته راه و ترابری
ت) رشته صنعت و معدن
ث) رشته نیرو
ج) رشته تأسیسات و تجهیزات
چ) رشته کاوش های زمینی
ح) رشته ارتباطات
خ) رشته کشاورزی
د) رشته خدمات
ذ) رشته مرمت آثار باستانی
۲-۱-۵-۲-۵ گرید پیمانکاری
پیمانکاران با توجه به معیارهای صلاحیت در پنج پایه – از بزرگ به کوچک از نظر توان و ظرفیت- به شرح زیر طبقه بندی می شوند.
الف) پیمانکاران پایه یک
ب) پیمانکاران پایه دو
پ) پیمانکاران پایه سه
ت) پیمانکاران پایه چهار
ث) پیمانکاران پایه پنج
۲-۱-۵-۲-۶ معیار صلاحیت
تشخیص صلاحیت پیمانکاران بر اساس معیارهایی که در زیر آمده است صورت می پذیرد و پیمانکاران بر اساس آنها دارای رتبه های پیمانکاری می شوند.
(آیین نامه تشخیص صلاحیت پیمانکاران سازمان برنامه و بودجه)
الف) ارزشیابی:ضریب ارزشیابی بر اساس رویه ها و ظوابط دستورالعملهای ارزشیابی تعیین می گردد.
ب) تخصص و تجربه: امتیاز تجربه و تخصص بر اساس رابطه امتیاز مدیران و کارکنان که از روی میزان تحصیلات، تجربه مدیران و کارکنان بدست می آید و امتیاز کارهای انجام شده و امتیاز تداوم فعالیت پیمانکار محاسبه و تعیین می گردد.
پ) توان مالی
۲-۱-۵-۳ مشاور
دستگاه نظارت مهندس مشاور
شخصی حقیقی یا حقوقی است که برای نظارت بر اجرای کار در چارچوب اختیارات تعیین شده در اسناد و مدارک پیمان از سوی کارفرما به پیمانکار معرفی می شود.

۲-۱-۶ قراردادهای پیمانکاری
قراردادهای پیمانکاری در انواع بسیار متنوعی منعقد می گردند. در اینجا به صورت خلاصه سه نوع از مهمترین اقسام این قراردادها معرفی می گردد:
۲-۱-۶-۱ قراردادهای طراحی مهندسی (E)
حرف E مخفف کلمه طراحی مهندسی ۱است. در این نوع قرارداد، پیمانکار مکلف است کلیه امور مربوط به طراحی مهندسی پروژه اعم از طراحی پایه وطراحی تفصیلی پروژه را انجام دهد. پیمانکاران بزرگ، این بخش از پروژه را به پیمانکاران فرعی و شرکتهای مشاورهای برون-سپاری می کنند.
۲-۱-۶-۲ قراردادهای تامین تجهیزات (P)
مخفف کلمه تجهیزات^۲ است. در این نوع قرارداد، پیمانکار مکلف است کلیه مطالعات لازم برای تامین تجهیزات مورد نیاز پروژه را انجام داده و پس از مذاکره با فروشندگان مختلف و تأیید آنها توسط کارفرما اقدام به انعقاد قرارداد و خرید تجهیزات نماید. این امر مستلزم تشریفاتی چون گشایش اعتبار اسنادی، تهیه ضمانتنامه بانکی، بازرسی کالا در کارخانه، حمل، بیمه و … می باشد.
۱-Engineering
Procurement-2
۲-۱-۶-۳ قراردادهای طراحی، تأمین تجهیزات و ساخت و نصب (EPC )
مخفف کلمات مهندسی (طراحی)، تامین کالا و ساخت و اجرا می باشد. در سالهای اخیر اجرای پروژه های بزرگ به روش EPC مورد توجه کارفرمایان دولتی قرار گرفته است.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، پیمان های EPC را پیمانهایی میداند که طراحی تفصیلی، تأمین تجهیزات و کالا، عملیات ساختمانی و نصب در یک پیمان واحد منظور شده باشد. اجرای پروژه به صورت تک عاملی به دلیل یکی شدن منافع طراح، سازنده و مجری به تعامل بیشتر، ارتباطات نزدیکتر، هم سویی بیشتر دست اندر کاران اجرای پروژه و افزایش باز خوردهای سیستم، به کاهش تضادها، کاهش بوروکراسی یا کاغذ بازی منجر می شود. هچنین همکاری بهتر گروه برای تسریع در اصلاحات لازم در مواقع ضروری را در بر دارد.
شرکتی که مسئولیت اجرای پروژه به روش EPC را بر عهده می گیرد متعهد به اجرای یک سلسله فعالیتهای موازی در قالب برنامه زمانبندی پروژه می گردد. اصلی ترین ویژگی اجرای پروژه به این روش، انجام همزمان و سریع چندین بخش اصلی یک پروژه با حفظ کیفیت اجرا می باشد. این بخشها شامل اجرای:

1. طراحی مهندسی (E)

با موی به خانه شدم پدر گفت:

«منصور کدام است اندر میانه»

پس به بدیع گفت: این سه بیت را به عربی ترجمه کن. او لحظه‌ای فکر کرد و سپس آن‌ها را به عربی ترجمه کرد. وقتی صاحب عباد سرعت عمل در نظم و طبع روشن او را دید، به تربیت او توجّه کرد و او را مورد عنایت خاصّ خود قرار داد. او از همه‌ی فضلا و شیواسخنان برتر شد و آوازه‌ی دانش او در سرزمین‌های دور منتشر شد.
حکایت سوم: بدیهه‌گویی فرّخی
حکیم فرّخی، قدرت طبع او و آثاری که به وجود می‌آورد، زیور و زیبایی سخن شده بود. او در زمان سلطان یمین‌الدّوله، از بزرگان شعرا و فاضلان بنام بود. ابتدا در صنعت سخن‌پردازی و معانی کوشش می‌کرد و از همانندان خود بالاتر رفت و سرانجام شعری و نثری که به ظاهر آسان بود، ولی نظیر آن را نمی‌توان گفت، ایراد کرد. در زمان یمین‌الدّوله، جوایز و مال بسیاری جمع کرد و تصمیم گرفت برای تماشای سمرقند سفر کند. به نزدیک سمرقند که رسید، دزدان به او حمله کردند و همه‌ی مال او را بردند و تنگدست شد. بنابراین، خود را در انظار مردم ظاهر نکرد و ناشناس ماند. چند روزی اقامت کرد و برگشت. وقتی به غزنین آمد، به سلطان گفت: به دیدن سمرقند رفته بودم، امّا گرفتار دزدان شدم و از احوال خود برای پادشاه گفت. سلطان سؤال کرد: سمرقند را چگونه دیدی؟ او بدون آمادگی، قطعه‌ای را گفت:

همه نعیم، سمرقند، سر به سر دیدم

نظاره کردم در باغ و راغ وادی و دشت

چو بود کیسه و جیب من از درم خالی

دلم ز بی‌درمی فرش خرّمی بنوشت

بسی ز اهل هنر بارها به هر شهری

شنیده بودم کوثر یکی است جنّت هشت

هزار کوثر دیدم هزار جنّت بیش

ولی چه سود چو من تشنه باز خواهم گشت

چو دیده نعمت ببیند به کف درم نبود

سر بریده بود در میان زرّین طشت

سلطان از این قطعه خوشش آمد و دستور داد صورت چیزهایی که از او دزدیده بودند را بنویسد و همه‌ی آن‌ها را از خزانه به او دادند.
حکایت چهارم: زن بخشنده
مادر حاتم طایی زنی بخشنده و گشاده‌دست بود. او همه‌ی اموال خود را به مستحقّان می‌داد تا اینکه برادران، او را از تصرّف اموال خود بازداشتند و به او گفتند: اسراف می‌کنی و اموال تلف می‌شود. وقتی یک سال گذشت و رنج بی‌چیزی را کشید، یک رمه شتر به او دادند و گفتند: دیگر در بخشندگی زیاده‌روی نمی‌کند. در این بین، زنی از قبیله‌ی هوازن به نزد او آمد و انعام طلب کرد. مادر حاتم رمه‌ی شتر را تماماً به او بخشید. او گفت: در این مدّت که رنج بی‌چیزی کشیده‌ام، با خود عهد کرده‌ام که هرچه دارم به نیازمندان ببخشم و هیچ کس را از خود محروم نکنم.
حکایت پنجم: یحیی برمکی و نامه‌ی جعلی
یحیی خالد برمکی و عبدالله مالک خزاعی با هم دشمن بودند و پیوسته در اندیشه‌ی برانداختن هم بودند. هارون‌الرّشید به عبدالله مالک توجّه بیشتری داشت. ولایت ارمینیه را به او داد. یکی از دبیران که بیکار شده بود، نامه‌ای از زبان خالد به مالک در باب خود نوشت. نوشت که: این دبیر، مردی دانا و شایسته است و از خدمتگذاران من است، او را به خدمت تو فرستادم تا در حقّ او لطفی کنی و آن دبیر از دشمنی بین این دو بی‌خبر بود و می‌خواست با این نیرنگ کار خود را درست کند. وقتی نامه به عبدالله رسید، او را به حضور خواست و به او گفت: «دور از عقل است نامه‌ی ساختگی نشان دادن!» دبیر خود را نباخت و گفت: یحیی زنده است و تا نزد او راهی نیست، قاصدی بفرستید تا معلوم کند. سپس مرا دروغگو بنامید. عبدالله مالک گفت: باید تو را توقیف کنم تا به یحیی نامه‌ای بفرستم. اگر تو راست گفته باشی، در حقّ تو احسان زیادی می‌کنم و اگر دروغ باشد، تو را تنبیه می‌کنم. پس نامه‌ای به یحیی فرستاد و در آن حکایت را نوشت و منتظر جواب بود. یحیی وقتی آن نامه را خواند، فهمید که آن مرد خیلی تنگدست و در مضیقه بوده تا این‌چنین جرأتی به خود داده است. پس فوراً جواب نوشت که ما این گستاخی را کرده‌ایم و هدف، برقرار کردن دوستی و از بین بردن کدورت است. یحیی سپس از ندیمان خود پرسید: اگر کسی از دیوان امیر نامه‌ای دروغ بنویسد، سزای او چیست؟ همه گفتند: دست او را باید برید و او را رسوا کرد. یحیی گفت: نه، این سخن کریمان نیست. بیچاره به اعتماد بخشش ما چنین جرأتی کرده و داستان نامه‌ی جعلی آن مرد را توضیح داد. همه‌ی حاضران از کمال بخشش او تعجّب کردند و چون نامه به عبدالله رسید، آن دبیر را مورد بخشش قرار داد و به او دویست‌هزار درهم و هدایایی بسیار داد و آن بیچاره به خاطر کرم و خلق یحیی، از رنج و زحمت نجات یافت.
حکایت ششم: تنگدلی پیغمبر (ص)
عایشه می‌گوید: پیامبر (ص) یتیمی را مورد دلسوزی و تربیت خود قرار دادند. روزی آن یتیم، فوت کرد. پیامبر (ص) بسیار ناراحت شدند و یک شبانه‌روز دست از غذا کشیدند. گفتم: یا رسول‌الله! چرا اینقدر تنگدلی می‌کنید؟ اگر دستور بفرمایید، یتیمی دیگر می‌آوریم. پیامبر فرمودند: ناراحتی من به خاطر آن است که آن کودک بدخو بود و من بر بدخویی او صبر می‌کردم و ثواب می‌بردم، امّا دیگر این ثواب به دست نخواهد آمد.
حکایت هفتم: حاتم طایی و برادر او

(حافظ، ۱۳۸۹: ۲۲)
خواجو خود را به خضر و شب را به ظلمات و باده را به آب حیوان (حیات ) مانند کرده است .
آب حیوان در شعر عرفانی ” نماد عقل و حکمت ” است:
آب حیوان نه آب حیوان است جان عقل و عقل با جان است
(سنایی، ۱۳۸۵ :۲۳۶)
فائب و فاسد= ناامید و زیان کار
جان ز دست تو ندانم به چه بازی ببرم پشه آن نیست که بازیچه دهد بازان را
( خواجو :۳۲)
“بازی” در برزخ استعاره و کنایه است. می تواند “ایما” باشد و می توان آن را استعارهی محقّقه از “شِگرد و فنّ” محسوب داشت. “آن نیست” در مصراع دوّم یعنی “آن قدرت و توان را هرگز ندارد” و استعاره ی نمادین است برای “عاشق ضعیف” چنانکه باز (بازان) استعاره ی نمادین است از ” معشوق چالاک دل به یغما بر"(مستعار منه). خواجو جناس بین “بازی"و “بازان” نیز در نظر داشته است و ضمناً “بازیچه” هم از گردونه ی جناس مورد نظر او، دور نیست. افزون بر این خواجو به طریق اضمار، حال و وضع خودش با یار و گرفتاری در عشق او را به پشه ای در برابر بازی تشبیه نموده است.

وجه شبه: عدم توانایی شاعر (عاشق) در برابر سُلطه ی عاطفی محبوب و ناچاری اطاعت و پذیرش هر رنج و بلا از جانب یار و کوچکی و ناچیز بودن پشّه و به حساب نیامدن او در برابر باز که نماد قدرت و چالدکی ست.
۲-۳۹-تشبیه مفرد محسوس به محسوس و معقول به محسوس و مجاز
تو گویی در کنارت مادر دهر به شیر بی وفایی پروریده است
(خواجو :۷۸)
“در کنارت پروریده است” یعنی “در آغوش تو را” پرورده است.
مادر دهر : تشبیه صریح و بلیغ “دهر” به “مادر” مفرد محسوس به محسوس. وجه شبه : پرورده شدن آدمی در گهواره ی زمین با همه ی نعمت و ویژگیهایش که روی هم به زبان عربی “دهر” نامیده می شود. “دهر” یعنی دنیای پرورش دهنده، چنانکه قرآن از دید مادّیّون میگوید :
و ما یُهلِکُنا الدّهر (دهر و بستر زندگی است که کم کم ما را می میراند).
شیر بی وفایی : کاربرد مجازی دارد و به همین جهت “بی وفایی” را به “شیر” (مادهی پروراننده) تشبیه کرده است.
“کنار” مجاز است از “زیر نظر داشتن و نزدیک بودن به سرپرستی و پرورش مادر” به علاقهی ملازمت.
۲-۴۰-تشبیه تمثیل و استعاره
گر چمن خُلداست ما را بی لبش مطلوب نیست
تشنه را در باغ رضوان بر لب کوثر خوش است
(خواجو:۸۷)
چمن را به خلد (بهشت) مانند کرده است. “تشنه” استعاره ی وصفی و تبعیّه است از “عاشق” (جامع : جویا بودن یار و آب در مشبه و مشبهٌ به که ژرف ساخت استفاده است).
لب کوثر : “کوثر” استعاره است از “دهان و لب های شکرین یار” (مستعار منه) و از “لب” تداعی معنای ساحل و لب نموده است. ضمناً مصراع دوّم به تمثیل نزدیک است و می تواند تشبیه تمثیل باشد.
۲-۴۱-تشبیه مضمر و مفروق و تفضیل
با روی تو، رونق قمر گم شد و از لعل تو قیمت شکر بشکست
( خواجو :۹۴)
تشبیه های بیت بالا از نوع مفروق و مُضمر است.مضمر بدین جهت که سراینده به ظاهر قصد تشبیه روی به قمر و لعل به شکر را ندارد (در تشبیه دوّم، مشبه یعنی “لعل"خود استعاره از لب است) و مفروق بدین لحاظ که در هر مصراع یک تشبیه مجزّا و جداگانه آمده است.
افزون بر اینها تشبیه های یاد شده از نوع تفضیل است چرا که رونق قمر با وجود چهره و ارزش شکر با وجود لعل یار از بین رفته است.
۲-۴۲-تشبیه مفرد به مفرد محسوس و کنایه اسمی بعید
در حضرت سلطان چمن چون همه باد است چندین همه آمد شدن پیک صبا چیست؟
(خواجو :۱۰۶)
سلطان چمن : چمن را به سلطان (محسوس به محسوس) تشبیه نموده است. حضرت به معنای بارگاه است.
مصراع نخست کنایه از بی قدری باد است و خلاصه ی معنی اینکه “باد” همه کاره دربار سلطان چمن شده است. حال که چنین است، آمد شد “پیک صبا” به چه معناست؟ پیک صبا : تشبیه فشرده و مفرد به مفرد است. “صبا” را به پیک مانند کرده است. این تشبیه در شعر سبک خراسانی و عراقی کاربرد دارد و شاعران صبا را مخاطب قرار داده و با وی سخن گفته اند : ای صبا با ساکنان شهر یزد با ما بگو کای سرِ حق ناشناسان گوی چوگان
(شیما، حافظ: ۴)
ای هدهد به صبا می فرسمت بنگر که از کجا به کجا می فرستمت
(حافظ: ۱۹۰)
۲-۴۳-تشبیه تفضیل و کنایه بعید
مردم چشمم اَرَت سرو سهی می خواند روشنم شد که همان مردم کوته نظر است
(خواجو :۸۵)
از “مردم چشم” ]= مردمک چشم یا انسان العین[ استعاره ی مکنیّه اراده کرده است و “خواندن” ملایم مستعارٌمنه (انسان) است و “مردم چشم” لفظاً مستعار و بالحقیقه مستعارً له است.جامع : دیدن مردمک چشم که در انسان هم موجود است.تخیّل انسان برای مردم چشم صفت تخییلیّه را به استعاره داده است ” خواندن” چنانکه گفتیم از قراین و ملایمات استعاره محسوب می شود . در مصراع دوّم باز به طریق تخیّل ،خواجو ” مردمک چشم ” کوته نظر خوانده است ، چرا که لقب “سرو سهی” برای یار از دیدگاه خواجو شایسته نیست و معشوق از این اوصاف بالاتر است . مصراع دوّم کنایه بعید است از اینکه زیبایی محبوب از این توصیفات بهتر است .
۲-۴۴-اضافه تشبیهی و تشبیه مضمر
رشته ی دندانت از چشمم نمی گردد جدا لؤلؤ شهوار را از بحر عمّان چاره نیست
(همان:۱۱۷)
لولو شهوار: وار در ” شهوار ” پسوند لیاقت است و ” شهوار” یعنی لایق شاه و ” لولو شهوار” یعنی مروارید درشت که شایسته شاه است و استعاره است از رشته وردیف دندان .
بحر عمّان: استعارهی مصرّحه است از ” چشم شاعر ” . جامع : پر آبی بحر عمّان و بسیار گریستن شاعر یا چشم جدا نمی گردد: یعنی از خیال و تصور دندانهای ردیف و مروارید گونه ات بیرون نمی روم . حال با این معنا این تصّور را ارئه داده است : دریا ملازم لؤلؤ است ، چشم من هم ملازم دندان های ردیف توست که همچون مرواریدند.
۲-۴۵-تشبیه مقّید:
تصویروتصورمفردی است که مقیدبه قیدی باشد.مثل “جام بلورین”
چنگ در زنجیر زلفش چون زدم دیوانه وار زیر هر مویش دلی دیوانه در زنجیر بود
(همان:۲۲۲)
“زنجیر زلفش” تشبیه مقّید است ،چه مشبه به مضاف الیه (-َش) اضافه شده است.
تشبیه زلف به زنجیر ،تشبیهی سایر و جاری است و جای داشتن دل عاشق در گره زلف یار ،در شعر سبک عراقی ،پر کاربرد است و تعبیرات گوناگونی از آن کرده اند.
گفتمش سلسله ی زلف تبان از پی چیست گفت حافظ گله ای از دل شیدا می کرد
۲-۴۶-تشبیه مضمر و مقید

آرامگاه سلطان اسحاق
۳-۲۶-۲ مسجد دخان:
این مسجد در مرکز شهر پاوه واقع شده و به اسم مسجد محله­ای­ها نیز شهرت دارد. در مورد کلمه دخان دو قول وجود دارد. نخست آنکه بنا به گفته­های قدیمی این مسجد دومین مسجدی می باشد که همزمان با گسترش اسلام در این منطقه بنا شده است ولی تاریخ دقیق بنای مسجد مشخص نیست. اما به قول دیگر؛ منظور دو طبقه بودن ساختمان مسجد است که یک طبقه آن مخصوص آموزش علوم قرآنی بوده است و طبقه دوم مخصوص عبادت، از زمان بنای نخست آن تاکنون بارها توسط مردم محل باسازی شده است، که آخرین تاریخ مکتوب تجدید بنای آن بر روی یکی از ستونهای چوبی مسجد مربوط به سال ۱۲۲۹ هجری قمری است. همچنین برروی این ستون با خطی نستعلیق و زیبا این جملات حک شده بود.
به حمدلله نوبتی دیگر زبهرام میرزا بنیاد شد این دلنسین معبد
چو شد اتمام خرم زد از بهر تاریخش که بهرام میرزا شد از صفا بانی این معبد
از آن تاریخ به بعد چندین بار مجددا این مسجد نوسازی شده است بنای تازه این مسجد در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی با همت مردم مسلمان و نیک اندیش این شهر در وسعتی بیشتر و با امکانات بهتر در دو طبقه ساخته شد و در ساختن آن از جدیدترین روش های معماری و بهترین مصالح ساختمانی استفاده شده است و هم اکنون پذیرای نمازگزاران است و به لطف خداوند نمازهای جماعت و کلاسهای آموزش قرآن در آن برگزار می­گردد(قاسمی، ۱۳۷۶: ۷۸).

۳-۲۶-۳ مسجد حضرت عبدالله
قدیمی ترین و اولین مسجدی که در این منطقه ساخته شد مسجدی است که توسط «عبدلله بن عمر» (رض) پس از فتح پاوه بنا شد. زمانی که پاو به این منطقه آمد برای مردم آتشکده ساخت ولی پس از فتح پاوه توسط مسلمانان آتشکده­ها به دست آنان ویران و جای آنها را مساجد گرفتند، که مسجد حضرت عبدلله نخستین این مساجد بود.

دکتر مسعود گلزاری در بررسی­های سرزمین کردنشین غرب ایران که از نزدیک این مسجد را دیده­اند در مورد آن می­فرماید:
« این مسجد از نظر مصالح ساختمانی و معماری آن مانند مسجد جامع است. قسمتی از این مسجد به علت واقع شدن در مسیر خیابان در ۱۳۳۷ ویران شده است. ابعاد این مسجد ۷ ×۱۲ متر می باشد و اضلاع آن از آجر ساخته شده است. سه ستون از چوب گردو در داخل شبستان به کار رفته و محراب مسجد در دیوار مربوط به آن همزمان با بنای مسجد ساخته شده است.»(گلزاری، ۱۳۴۶: ۱۴۶). در سال­های پس از پیروزی انقلاب اسلامی باز هم تغییراتی در این مسجد داده شد و مسجد جدیدی در همان محل ساخته شد .
۳-۲۶-۴مقبره کوسه هجیج (آرامگاه امام­زاده عبدالله) :
این مقبره در روستای هجیج و در حدود ۳۵ کیلومتری شمال غربی پاوه واقع شده است. بنابر روایتی این مقبره منسوب به یکی از نزدیکان امام هشتم شیعیان بوده که هنگام بروز جنگ­های داخلی حکومت عباسیان در بغداد به این منطقه پناه آورده است. راه دسترسی نسبتاً آسان به منطقه، همان جاده پاوه به مریوان یا بالعکس می­باشد. حدود نصف این جادهز هردو طرف آسفالت بوده و بقیه خاکی است(ولدبیگی، ۱۳۸۸: ۳۶). پیش نمازان روستای هجیج در باره نام و نسب امام زاده به نقل از بحر الانساب می­گویند “نامش عبدلله” است، فرزند امام موسی کاظم. پس از رحلت پدر و مادر در زمان هارون الرشید(۱۹۳_۱۷۰ ه.ق) با یکی از برادرانش به این منطقه آمده است( افشار سیستانی، ۱۳۷۱: ۴۹۸).

۳-۲۶-۵روستای هجیج:
روستای هجیج یکی از پرجاذبه‌ترین نقاط استان کرمانشاه و از مناطق دیدنی اورامانات، که در ۳۴کیلومتری پاوه و ۱۲۳ کیلومتری کرمانشاه قرار گرفته است و به دلیل اهمیت آن در صنایع دستی در این نوشتار به طور مختصر معرفی شده است. این روستا از توابع بخش نوسود شهرستان پاوه، و بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵، ۹۲۵ نفر جمعیت داشته است که در سال ۱۳۸۵ به ۷۳۶ نفر کاهش یافته است. روستا در کنار رودخانه سیروان بوده و آب معدنی مشهور «بل» چشمه‌ای دائمی جوشانی است در نزدیکی روستا که از درون غار کنده شده و به سیروان همیشه جاری می‌پیوندد. زیارت امامزاده سید عبیدالله مشهور به «کوسه هجیج» در این روستا قرار دارد. در کنار جاذبه‌های اکوتوریستی و زیارتی، از ویژگی‌های منحصر به فرد مردمان این روستا، خودکفایی در تمامی مایحتاج خود می‌باشد به گونه‌ای که از گیوه‌بافی گرفته تا لباس‌های بافته شده از پشم، رنگ طبیعی تا تهیه خوراک، سبدبافی، جاجیم، موج، شال مخصوص مشهور به «هجیجی»، آهنگری و تهیه وسایل چوبی و … را خود در روستا تهیه می‌کنند. بنا به اعتقاد مردم محلی، بنیان‌گذار روستای هجیج شخصی مقدس از خاندان ائمه به نام سید عبیدالله بود که از به خاطر ظلم و ستم خلفای عباسی به این منطقه آمد و در عبور از هر روستایی یک نفر صنعتگر را با خود همراه کرد. نخستین هنرمندی که به وی پیوست آهنگری بود از روستای «شرکان» و پس از آن نجاری از روستای «سرخه‌توت» که با آنها هم قدم شد. کوه‌های هفت کشان، کوه تخت، شاهو و زرده درنوردیده شد تا بتواند معماری دیگر از روستای «دیوزناو» و «گیوه‌کشی» از منطقه پاوه و جولابافی از روستای «بدرآباد» ماهیدشت و گیوه‌بافی از روستای «ته‌ویله» بپیوندد و جامعه صنعتی و خودکفای روستای هجیج را پایه گذاری کنند. این روستا حدود در ۳۵ کیلومتری شمال­غربی شهر پاوه و در دامنه جنوبی دالانی قرار گرفته و مشرف به شاخه اصلی رودخانه سیروان می­باشد.مردمان هجیج تاریخا پوشش ظاهری مخصوص به خود داشته و در هرجایی از اورامان و حتی سراسر کردستان قابل شناسایی بوده اند. ساخت و عرضه صنایع دستی یکی از مشاغل عمده ساکنین هجیج بوده و ­می­باشد. مقبره موسوم به کوسه هجیج در این روستا قرار دارد. هم اکنون هجیج از طرف سازمان گردشگری و میراث فرهنگی بعنوان یکی از روستاهای نمونه توریستی (روستای با هذف گردشگری) اعلام شده است.

۳-۲۶-۶ روستای خانقاه
این روستا در ۲ کیلومتری جنوب شهر پاوه روبروی کوه آتشگاه واقع شده و از هر چهار طرف توسط درختان باغی محصور شده است. جاده پاوه به خانقاه و ادامه آن تا روستای گلال تماما آسفالت بوده و عبور از این مسیر جنگلی ۱۰ کیلومتر برای هر گردشگری پر از مناظر دیدنی و جذاب می­باشد.خانقاه در مقطعی از زمان مقر حکومتی سلطان اورامان جنوبی بوده است. این روستا نیز از روستاهای با هدف گردشگری می باشد.
۳-۲۶-۷ روستای شمشیر
این روستا بر دامنه جنوبی شاهو و در کیلومتر ۱۱۰ جاده اصلی کرمانشاه –پاوه واقع شده است. زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل از ویژگی های آب و هوایی شمشیر قلمداد می­ شود. این روستا نیز قدمت تاریخی طولانی داشته و طبق روایت یکی از محل­های مقاومت در جنگهای سپاه اسلام با سپاهیان مخالف بوده است. منظره ارتفاعات شاهو و باغات جنگلی اطراف شمشیر چشم هر گردشگری را مجذوب خود خواهد نمود. این روستا نیز از روستاهای با هدف گردشگری می­باشد.
۳-۲۶-۸ روستاهای دیگر
دیدار از تمام روستاها و تماس با تمامی آنها قطعا جذابیت خاصی دارد از روستاهایی که قابلیت جذب گردشگر رو دارند میتوان به موارد زیر اشاره کرد: روستای نوریاب، روستای زردوئی، دزآور زوم، اسپریز، روار، هانه گرمله، نسمه و…
۳-۲۶-۲۹ بقایای قلعه پاسگه
این اثر درحدود ۵ کیلومتری جاده پاوه - دشه و بر فراز دره ای عمیق قرار داشته و برخی آن را به اواخر دوره ساسانیان منتسب می­دانند.گویا این قلعه یکی از مراکز مهم نظامی حکومت بوده و در جریان جنگ سپاه اسلام با نیروهای یزدگرد بعد از مدتها مقاومت، تسخیر شده است.
۳-۲۶-۱۰ شهر پاوه:
شهر پاوه را به یقین می­توان مهد شگفتی­های طبیعت خواند، چشم اندازهای طبیعی منحصر به فرد در کنار چشمه­های جوشان و کوههای سر به فلک کشیده، تنفس در هوای پاک و زلال هر گردشگری را در بدو ورود به این شهر محسور خود می­سازد. بافت پلکانی این شهر باعث شده که لقب شهر هزار ماسوله را برای این شهر تاریخی انتخاب کنند.
نمایی از شهر پاوه معروف به (شهر هزار ماسوله)
۳-۲۶-۱۱ کوه شاهو:
کوه شاهو شاخه ای از رشته کوه زاگرس است مهمترین و معروف ترین کوه منطقه هورامان می باشد. این کوه بلندترین کوه استان کرمانشاه است و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا در حدود ۳۴۰۰هزار متر می باشد. این ارتفاعات از جنوب شرقی روانسر آغاز شده و به صورت نواری به هم پیوسته به طرف پاوه ادامه داشته و ازآنجا تا نوسود در جهت شمال غربی امتداد می یابد و در حقیقت مرز طبیعی استان کرمانشاه با کردستان را شکل می دهد قسمت غربی این کوه به رودخانه سیروان منتهی می­ شود .
شاهو در شرق ناحیه هورامان قرارگرفته در طول و عرض آن به ترتیب حدود ۷۵ کیلومتر (از لب رودخانه سیروان در نزدیک های روستای داریان تا شهر ستان روانسر) و ۱۵ کیلومتری(از شهر پاوه تا ژاوه رود) می باشد. این کوه دارای قلل معروفی چون زوالی و نور است. شاهو دارای مراتع و چراگاه های فراوان و نیز هوارگاه های (ییلاق) متعدد، با صفاترین و معروف ترین آنها پیازدول میشیاوو گاوی هستند، می باشد. تنوع گیاهی شاهو فوق العاده زیاد است. و حدود ۳۰ نوع گل و گیاه در ارتفاعات مختلف آن رویش دارند. که از آن میان میتوان به چنور، بوژانه، هلاله برم برم، وه ر مه ره، برزه سنگ، ازگیاهان خوراکی آن آویشن کوهی، پیاز، تره کنگر، پیچک، عاز، قارچ، شنگ، پیژوک، هاله کوک که دارای غده ای مانند سیب زمینی یا شلغم شیرازی بوده و… اشاره کرد. برخی از این گیاهان علوفه ای برخی خوراکی برخی عطر و خوشبو و تعدادی سمی و تعدادی نیز دارای خواص درمانی هستند. و پوشش گیاهی آن از لحاظ درختان (سرو بلوط کیکفا) و درختچه هایی به نام بادام کوهی نارنجی بوده از نظر درمانی هسته ی آن ضد انگل بوده است. تنوع جانوری در شاهو قابل توجه است. اما متاسفانه بعلت شکار بی رویه نسل برخی از جانوران از جمله کبک در حال انقراض می باشد بنا به گفته پیشینیان قبلا در شاهو پلنگ مشاهده شده است. خرس روباه گرگ شغال از جانوران موجود در شاهو هستند. جنس سنگ های شاهو عمدتا آهکی است. در دامنه ارتفاعات شاهو تعداد زیادی چشمه وجود دارد که تامین کننده آب کشاورزی و شروب شهرهای پاوه و روانسر و تعدادی روستاهای منطقه می باشد.

۳-۲۶-۱۲ چشمه معدنی بل:
این چشمه یکی از نادرترین چشمه­های شهرستان پاوه می­باشد، که در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی پاوه در نزدیکی روستای هجیج قرار دارد. آبدهی این چشمه به طور متوسط حدود ۸ متر مکعب در ثانیه می­باشد و در فصل بهار به ۱۰ متر مکعب در ثانیه می­رسد.
آب این چشمه از سنگ­های آهکی بیرون آمده و بدون هیچ گونه استفاده­ای وارد رودخانه سیروان می شود. آب این چشمه بهترین و سالم­ترین آب از نظر املاح شناسایی شده است شاید بتوان گفت سهم عمده­ای در افزایش آب رودخانه سیروان دارد. به خاطر ویژگی خاص این چشمه مقدماتی در زمینه بهره برداری و هدر نرفتن آب این چشمه در جریان است(معاذی نژاد، ۱۳۷۵: ۱۲۱-۱۲۲).
در رابطه با چشمه معدنی بل باید گفت: فشار بیرن پریدن آب می ­تواند یک توربین عظیم را به آسانی به گردش درآورد. در دهانه ریزش همچون تهویه­ای مطبوع اندام خسته زائران را نوازش می­ کند. سرعت آب به حدی است که آب به صورت ذرات پودر شده مشاهده می­ شود.

۳-۲۶-۱۳ غار دست ساز حسین:
گرچه این اثر قدمت تاریخی چندانی ندارد ولی توسط فردی به نام حسین کنده شده و مجموعه ­ای از چند طاق و دالان است. در نزدیکی روستای بانه وره در مسیر جاده باینگان و در ییلاق معروف میگوره قرار گرفته است. بخشی از جذابیت­های این کنده کاریها به علت حضور کنده کار در آنجا است. برخی به این فرد لقب فرهاد ثانی را داده اند. حسین علارغم معلولیت جسمی، حدود ۳۰ سال از عمر خود را در آنجا به کندن صخره گذراند­ه­اند است(ولدبیگی، ۱۳۸۸: ۴۵).

۳-۲۷ جغرافیایی انسانی شهرستان پاوه
۳-۲۸ روند شکل گیری تاریخی شهرستان پاوه
شهر پاوه به عنوان یکی از شهرهای استان کرمانشاه تا چهار دهه قبل جز مناطق روستایی به شمار می­آمد. از لحاظ قدمت این سکونتگاه به مانند بسیاری دیگر از سکونتگاه های اورامان قدمت دیرینه­ای دارد. از جمله آثار و مدارک موجود در این منطقه که بر قدمت دیرینه آن صحه بگذارند می­توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- آتشکده پاوه بر فراز کوه شاهو با قدمت ۷۵۰ سال قبل اسلام (دومین آتشکده زردتشتیان).
۲- قلعه دژ و پاسکه در منطقه جنگاه
۳- قرآن دست خط نویس مسجد دخان با قدمت ۶۹۰ ساله و آثار و اشیاء کشف شده مربوط به دوره ساسانیان و ….
این روستا در اولین سرشماری کشور در سال ۱۳۳۵ جز حوزه اداری سیاسی استان کردستان بود.تا اینکه در سال ۱۳۳۷ با جمعیت ۲۶۳۱ نفر به عنوان یک سکونتگاه شهری پذیرفته شد.(خلاصه طرح جامع شهرستان پاوه، ۱۳۸۸: ۱). این شهرستان از سال ۱۳۳۷ به عنوان مرکز اداری سیاسی اورامانات جز زیر حوزه اداری سیاسی استان کرمانشاه قرار گرفت. تاریخ شهرنشینی این شهرستان حدود چهار دهه می­باشد. که در طی این چهار دهه گذشته از روند تغییر و ئحولات کشوری به دور نبوده است. این شهرستان در نهایت امر در سال ۱۳۸۳ با جدا شدن شهرستان­های روانسر، جوانرود و ثلاث و باباجانی به عنوان مرکز شهر پاوه تشکیل شد. در شکل گیری و انتخاب مکان مناسب جهت یک سکونتگاه دلایل متعددی دخیل هستند. از جمله این عوامل می­توان به شرایط و ملاحظات سیاسی، دفاعی، جغرافیایی، توپوگرافی، اقتصادی و … اشاره نمود. در شکل­ گیری این سکونگاهها بر روی دامنه کوه بسیار شیب دار شاهو می­توان دلایل زیر را برشمرد: