۲ـ راه‌اندازی دفاتر اطلاع رسانی در کشور های جهان.

این دفاتر با شبکه‌های تلویزیونی، شرکت‌های توریستی در ارتباط هستند و به اطلاع‌رسانی در قالب بسته‌ها و CDهای معرفی ایران می‌پردازند.

۳ـ تورهای آشناسازی خبرنگاران خارجی از کشورهای هدف.

در این بخش با همکاری وزارت امور خارجه و از طریق سفارت ایران در کشورهای هدف خبرنگاران روزنامه‌ها و شبکه‌های مطرح این کشورها به ایران دعوت شده با جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی، تاریخی، اقتصادی و… ایران آشنا می‌شوند. و به تهیه‌ی گزارش در مورد ایران پرداخته در شبکه‌ها و روزنامه‌های خود آن‌ها را پخش می‌نمایند. این کار تأثیر بسیاری در ایجاد نگرش مثبت نسبت به ایران در اذهان جهانیان دارد.

۴ـ ایجاد سایت جامع گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (Tourism.ir) که به معرفی و اطلاع‌رسانی جاذبه‌ها و امکانات موجود برای سفر به ایران می‌پردازد.

لازم به ذکر است که تعداد زیادی سایت‌های خصوصی در این عرصه فعال هستند اما سازمان همین یک سایت را دارد.

۵ـ پخش تیزرهای تبلیغاتی از شبکه‌های ماهواره‌ای مانند شبکه‌ی الجزیره العربیه البته امسال سازمان از Press TV و جام جم بیشتر استفاده نموده است. امسال با شبکه‌Press TV تفاهم‌نامه‌ای در مورد ۵۶۰ نمونه معرفی ایران امضاء شده است. متأسفانه ایران در شبکه‌های پریبننده تبلیغات ندارد دراین تیزر ما صنایع دستی، فرهنگ ایران، چشم‌اندازهای طبیعی و… نمایش داده می‌شود.

۶ـ برگزاری expoها در حوزه‌ی برون‌مرزی مانندexpo در چین که شش ماه به طول انجامید. این بخش در جذب گردشگر بسیار اثرگذار است.
۷ـ همکاری با وزارت امور خارجه برای جذب گردشگر:
به تازگی با پیشنهاد سازمان گردشگری، یک رایزن گردشگری از سوی وزارت اممور خارجه در کشورهای هدف گردشگری به تبلیغ، بازاریابی و اطلاع‌رسانی در مورد ایران می‌پردازد.سازمان گردشگری، بسته‌ها، ‌CD، پوستر، بروشور و سایر اقلام تبلیغاتی را که به ۲۱ زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده‌اند را در اختیار وزارت امور خارجه و رایزن گردشگری قرار داده است.و همچنین برگزاری جشن‌های روز ملی ایران، پیروزی انقلاب اسلامی، اعیاد مذهبی با همکاری وزارت امور خارجه یکی دیگر از زمینه‌های تبلیغات به شمار می‌آید.
۸ـ همکاری با سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها.
در این حوزه و در تعامل با وزارتخانه‌ها وسازمانها، ترتیبی داده شده که مهمان‌های خارجی در حاشیه‌ی اجلاس‌ها،… از جاذبه‌های بی‌بدیل ایران نیز دیدن کنند.
۹ـ همچنین سازمان گردشگری در حاشیه‌ی همایش ایرانیان خارج از کشور، در حوزه‌ی مدارس و دفاتر دانشجویی خارج از کشور، مراکز علمی ایرانشناسی در کشورها با ارسال بسته‌های حاوی اطلاعات در مورد ایران، پوسترها، بروشورها، از این امکانات برای تبلیغ، ایجادنگرش مثبت نسبت به ایران و جذب گردشگر سود می‌برد.
۱۰ـ یکی دیگر از اقدامات سازمان همکاری تنگاتنگی است که با سازمان حج و زیارت به طور خاص دارد. ایام حج زمان مناسبی است برای جذب گردشگر بخصوص گردشگران مذهبی که به شوق زیارت از اماکن مقدسه‌ی ما به ایران می‌آیند. سازمان در راستای این هدف با تهیه‌ی اقلام مطبوعاتی و هدیه به زائرین خانه‌ی خدا از این موقعیت به نفع صنعت گردشگری و توریسم مذهبی و فرهنگی ایران بهره می‌برد.
۱۱ـ تبلیغات محیطی.
هم‌اکنون جای تبلیغات محیطی در کشورهای هدف گردشگری ما خالی است اما این نوع تبلیغ در دستور کار سازمان قرار دارد که در آینده‌ی نزدیک عملی خواهد شد.
لازم به ذکر است که این طرح‌ها برای جذب گردشگر در کشورهایی که باتوجه به شاخص‌هایی چون، جمعیت بالا، تعداد توریست خروجی بیشتر، درآمد سرانه‌ی بالا، رشد اقتصادی زیاد، قرابت فرهنگی، خطوط هوایی آسان و امتیازات ویژه‌ی قومی و زبانی… در اولویت ایران قرار می‌گیرند اجرا می‌شوند.
براساس موارد بالا کشورهای هدف گردشگری ایران عبارتند از:
مالزی – آلمان – فرانسه – چین – کره – اندونزی – هلند – سوئیس – ایتالیا – عربستان – عراق – انگلیس – اسپانیا و …
۳-۲۲عوامل مؤثر برروی اثربخشی تبلیغ:
بدون شک، برای اثربخشی تبلیغ بازرگانی عوامل گوناگونی را برمی‌شمرند. عواملی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، مؤثر بوده و مبلغ و فرستنده پیام تبلیغاتی خواه ناخواه از آن‌ها استفاده می‌کنند.
در این بررسی، معیارها و شاخص‌های متعددی که مرتبط با موضوع پژوهش می‌باشد و به اثربخشی تبلیغات کمک می‌کند، شناسایی شده، تحت عنوان مدل عوامل اثرگذار برروی اثربخشی تبلیغ نام‌گذاری شده است.
عوامل فرهنگی:
در ساخت بسته‌های تبلیغاتی،از زیر مجموعه‌های عوامل فرهنگی به صورت غیرمستقیم برای اثرگذاری تبلیغ استفاده می‌گردد که شامل:
ـ استفاده از نمادهای قومی: برای اثرگذاری بیشتر برروی اقوام مختلف و گسترش حجم مخاطب
ـ استفاده از عوامل هنری: با تحریک حس زیبایی‌شناسی مخاطب موجب اثرگذاری بیش‌تر خواهد شد.
ـ استفاده از سمبل‌ها، نمادهای ملی و مذهبی: در ساخت آگهی، شناسایی سمبل‌ها و نمادهایی که از آن‌ها به نمادهای ملی، مذهبی، سنتی، تاریخی و… نام می‌برند، مؤثر بوده و موجب جلب توجه تعداد کثیری از افراد جامعه می‌شودچرا که مخاطبان از این نمادها الگوبرداری کرده و در پی همانند سازی هستند.
عوامل اجتماعی:
ـ روابط شغلی و حرفه‌ای: ارتباطات میان افراد و اثرپذیری از یکدیگر در موقعیت‌های شغلی و حرفه‌ای
ـ روابط دوستانه؛ تأثیرگذاری ارتباطات نزدیک و دوستانه
عوامل اقتصادی:
از عوامل مهمی که سازنده تبلیغات بازرگانی باید متوجه باشدعوامل اقتصادی می‌باشد که شامل: میزان درآمد، درآمد مخاطب و میزان سرمایه‌گذاری برای خرید کالا و خدمات.
ـ استفاده از کالاهای مصرفی: شدت افزایش و یا کاهش مصرف افراد جامعه از کالاهای روزمره و مصرفی(کیانی منش،۱۳۸۵)
ـ اعلام قیمت کالا و خدمات: تأثیرگذاری اعلام قیمت صادقانه کالا و خدمات در هنگام پخش آگهی تبلیغاتی.
ـ نمایش ابعاد و حجم کالا: نمایش حجم و اندازه واقعی کالا، صداقت آگهی بازرگانی در نتیجه اثربخشی را افزایش می‌دهد.
ـ نیاز به خرید کالا و خدمات با زمان‌های متفاوت احتیاج به کالا و نقطه اوج مصرف باید مورد توجه سازنده آگهی قرار گیرد و بداند چه زمانی باید حجم پخش آگهی را افزایش یا کاهش دهد.
عوامل تکنولوژیکی:
ماهیت فنی ساخت آگهی بازرگانی به صورت غیرمستقیم بر انگیزه و رفتار مخاطبان مؤثر خواهد بود و شامل:
ـ ریتم و آهنگ و صدا: ضرباهنگ موسیقی، بلندی و کوتاهی صدا
ـ محتوا، سرعت، رنگ: عوامل فنی محتوایی، سرعت پخش آگهی، ترکیب رنگ‌ها، سردی و گرمی رنگ‌ها
ـ زمان پخش و تکرار: ساعات پخش آگهی‌ها در شبانه‌روز، ما بین اخبار و سریال‌ها و…، دفعات تکرار
ـ جاذبه‌های فنی: ساخت انیمیشن، صداگذاری و ترکیب چهره‌ها و سوژه‌های مختلف.
عوامل فردی:
ویژگی‌های فردی و شخصی در تماشای آگهی‌های بازرگانی و تمایز کالاها و خدمات حائز اهمیت می‌باشد و شامل:
ـ سن، جنس، تأهل: تأثیر جنسیت، سال های گذر از زندگی، تجرد و تاهل مخاطب
-تحصیلات، شغل : ویژگی های فردی، آموزشی مخاطب ونوع حرفه و شغل او
عوامل رفتاری:
مباحث روان‌شناختی، اخلاقیات و رفتار مخاطب، اثرگذاری ارتباطات غیرمستقیم آگهی را تحت تاثیر قرار می دهد.
ـ اوقات فراغت، زمان تفریح، ورزش: ویژگی‌های مورد توجه رفتار مخاطبان در سبک زندگی
ـ آرایش ظاهری: ویژگی‌های فردی انتخاب ظاهر مخاطب
ـ عاطفه و اعتماد: احساسات مخاطب و پذیرش منبع مورد وثوق توسط او (همان منبع)

فصل اول
طرح پژوهش

۱-۱٫ مقدمه

سرطان یک مشکل عمده بهداشت عمومی در ایالات متحده و بسیاری از مناطق دیگر جهان است. یکی از ۴ مرگ و میر در ایالات متحده ناشی از سرطان است. انجمن سرطان آمریکا هر ساله تعداد موارد جدیدی از سرطان و مرگ و میر را در ایالات متحده تخمین می زند و در سال جاری و با جمع آوری داده های اخیر در بروز سرطان، در مجموع ۱،۶۳۸،۹۱۰ موارد جدید سرطان و ۵۷۷،۱۹۰ مرگ و میر ناشی از سرطان در ایالات متحده در سال ۲۰۱۲ رخ داده است. در طول ۵ سال اخیر میزان شیوع سرطان در مردان کاهش یافته است (تا ۶/۰ درصد در سال) و در زنان پایدار بود، در حالی که میزان مرگ و میر سرطانی ۸/۱درصد در سال در مردان و ۶/۱ درصد در سال در زنان کاهش داشته است . دوکسوروبیسین داروی شیمی درمانی است که برای درمان بسیاری از انواع مختلف سرطان بکار می رود. نام دیگر آن آدری مایسین (Adriamycin) و از خانواده آنتی بیوتیک های آنتراسایکلین بوده و از باکتری استرپتومایسس ساخته می شود ]۲[. اعتقاد بر این است که استرس اکسیداتیو و تشکیل رادیکالهای آزاد، که شامل واکنش دوکسوروبیسین با آهن است، نقش حیاتی در مکانیسم سمیت دوکسوروبیسین بازی می کند. دوکسوروبیسین به طور قابل توجهی برای بسیاری از بافت ها و ارگان ها سمی است، اما مسمومیت قلبی و کبدی آن از عوامل محدود کننده این دارو در درمان سرطان می باشد ]۱۳۷[. از اینرو اتخاذ هرگونه استراتژی غیردارویی از جمله فعالیت منظم هوازی می تواند تاثیر قابل توجهی بر جلوگیری از مشکلات متعدد در دستگاه های بدن داشته باشد. پژوهش حاضر به دنبال یافتن استراتژی برای تخفیف عوارض جانبی ناشی از مصرف دوکسوروبیسین می باشد و در این راستا به بررسی اثر ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی بر فاکتورهای رشدی و التهابی متعاقب سمیت کبدی ناشی از القای دوزهای مختلف این دارو می پردازد.

۱-۲٫ بیان مسأله

بر طبق گزارش انجمن بهداشت آمریکا ۶/۷میلیون نفر بر اثر سرطان در سال ۲۰۰۷ مرده‌اند. از اینرو در سال های اخیر، تلاش های گسترده ای از سوی محققان برای درمان و یا کاهش سرعت رشد سلول های سرطانی انجام شده است. دوکسوروبیسین(DOX)^[1] یک آنتی بیوتیک با طیف وسیعی از عملکرد ضدتوموری و ضدسرطانی(آنتی نئوپلاستیک) [۳،۲۸،۴۶،۱۳۲،۱۶۷،۱۷۲]است و از اواخر دهه ۶۰ میلادی به طور گسترده ای در درمان سرطان های مختلف استفاده می شود[۴]. متاسفانه، استفاده بالینی از این داروی بسیار موثرضدسرطانی محدود شده است و این موضوع به دلیل اثرات سمیت شدید این دارو بر برخی از بافت های بدن از جمله قلب، کبد، کلیه و دستگاه عصبی می باشد. اعتقاد بر این است چندین مکانیزم ملکولی از جمله تولید گونه های اکسیژنی فعال^[۲] (ROS) [138،۵،۴۷،۱۷۴] و تحریک مرگ سلولی^[۳] (آپوپتوزیس) [۵۷،۹۲] نقش محوری را در این فرایند سمیت سلولی ایفا می کنند. در همین راستا، تلاش های قابل توجهی از سوی محققان حیطه های پزشکی[۴۶،۱۳۲،۱۷۲] و ورزشی[۳،۴،۱۶۷،۹۳] برای گسترش استراتژی هایی جهت جلوگیری از سمیت ناشی از DOX بویژه در بافت قلب انجام شده است. بابایی و همکاران[۱۳۲] در مطالعه ای اثر حفاظتی مورفین را در سمیت قلبی ناشی از DOX گزارش دادند. محققان دیگر نیز اثر حفاظتی تترادرین^[۴] و آمیفوستین^[۵] را در برابر آسیب قلبی و سمیت قلبی ناشی از DOX نشان دادند[۴۶،۱۷۲].در حالی که مطالعات معدودی در زمینه اثر سمی DOX در بافت کبد انجام شده است.
محققان شاخص های متعدد مرتبط با رشد و گسترش سلول های سرطانی را مورد بررسی قرار دادند. دستگاه IGF نقش حساسی را در تکثیر سلول ها بازی می کند. آن شامل IGF-1 و IGF-2 و خانواده هایی از پروتئین های متصل به IGF (IGFBP ) است که به طور تخصصی به IGF متصل می شوند ]۱۷۸[. مطالعات انجام شده حاکی از آن است بد تنظیمی IGFBP در عوارضی از قبیل نرو بلاستوما^[۶], نفرو بلاستوما ^[۷] و لکومیا لنفو بلاستیک حاد ^[۸] رخ می دهد]۱۷۸[. بنابرین شواهد روبه رشدی وجود دارد که نشان می دهد دستگاه IGF به عنوان یک پنل از مارکرهای توموری برای تشخیص هیستولوژیکی در بیماری های مختلف مرتبط با سرطان به کار می رود. در همین راستا، گزارش شد که فاکتور رشد شبه انسولین^[۹] (IGF-1 ) و پروتئین-۳ متصل به IGF^[10]IGFBP-3)) و پروتئین-۱ متصل به IGF^[11] IGFBP-1 )) متصل به IGF با افزایش خطر سرطان سینه در زنان پیش از یائسگی همراه هستند ]۱۳۳[. اخیرا نتایج حاصل از آنالیز ١۷ مطالعه انجام شده در این زمینه نشان می دهد که سطوح IGF-1 صرف نظر از وضعیت یائسگی به طور مثبتی با گیرنده استروژن مرتبط است ]۱۳۲[.با این وجود این موضوع مشخص نشده که آیا اجرای تمرین ورزشی می تواند سطوح IGF-1 و پروتئین های متصل به آن را تحت تاثیر قرار دهد. بعلاوه، این موضوع مشخص نیست که القای DOX با دو دوز ۱۰ و ۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن چه تاثیری بر این فاکتورهای رشدی در بافت کبد دارد و اینکه آیا اجرای ۳ و ۶ هفته تمرینات هوازی در قبل از القای این دوزها می تواند بر روند تغییرات این شاخص ها اثر بگذارد؟. علی رغم موارد مذکور اگرچه در زنان جوان مشخص شده که انجام تمرینات قدرتی باعث کاهش IGF-1 می شود ]۱۳۹[ . اما مطالعات طولی بسیار ناچیزی در خصوص اثرات تمرینات پروتئین های IGF-1 وجود دارد . ما فرض می کنیم که انجام تمرینات ورزشی باعث کاهش IGF-1، افزایش سطوح پروتئین های متصل به آن و کاهش نسبت IGF-1 به IGFBP-3 و در همین راستا باعث کاهش خطرات مرتبط با سرطان خواهد شد.
همچنین گزارش ها حاکی از آن است التهاب از طریق سازوکارهایی از قبیل تولید سایتوکین ها و عوامل رشدی و تولید ROS و توید گونه های نیتروژنی فعال^[۱۲] (RNS) ممکن است در زایش سلول های سرطانی نقش داشته باشد[۵۸] .از سوی دیگر محققان گزارش دادند اجرای فعالیت بدنی به شیوه مناسب باعث مهار شاخص های التهابی ناشی از بیماری های مزمن از قبیل اینترلوکین ها و اینترفرون گاما می شود و از این طریق باعث حفظ و برگشت هموستاز دستگاه های مختلف بدن می شود. با این وجود، اثر پیشگیرانه دوره های مختلف تمرینی(۳ و ۶ هفته) بر تغییرات به ویژه به دنبال القای DOX و استرس اکسایشی و سمیت قلبی ناشی از آن تاکنون بررسی نشده است. بر این اساس، مطالعه حاضر به دنبال بررسی سئوالات اساسی ذیل است:

1. 1. اجرای ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی دویدن روی نوارگردان در قبل از القای DOX با دوزهای ۱۰ و ۲۰ میلی گرم با ازای هر کیلوگرم وزن بدن چه تاثیری بر فاکتورهای رشدی از قبیل IGF-1، IGFBP-1 و IGFBP-3 و نسبت IGF-1 به IGFBP-3 در بافت کبد موش های صحرایی نر دارد؟

1. 1. اجرای این دو عامل یعنی تمرینات منظم هوازی و القای DOX چه تاثیری بر اینترلوکین ۱۰(IL-10) و اینترفرون گاما(INF-γ)بعنوان مارکرهای التهابی دارد؟

۱-۳٫ اهمیت و ضرورت پژوهش

در دهه گذشته ، الگوی بیماری در کشورهای در حال توسعه تغییر کرده است و از بیماریهای واگیر به غیر واگیر مثل دیابت ، پر فشار خونی و سرطان تغییر کرده است. سرطان بیماری‌ای است که در آن سلول‌های بدن در یک تومور بدخیم به طور غیر عادی تقسیم و تکثیر می‌شوند و بافت‌های سالم را نابود می‌کنند. علت دقیق این پدیده نامشخص است ولی احتمال دارد عوامل ژنتیکی یا عوامل بیرونی از قبیل ویروس و مواد سرطان زا، استرس و التهاب های مزمن و همینطور عدم تعادل مدافعان ضداکسایشی در دستگاه های مختلف بدن از جمله آن دسته از دستگاه هایی می شود که همواره پدیده ایسکمی و ریزش مجدد جریان خون را تجربه می کنند، در بروز آن درگیر باشند. از سوی دیگر مطالعات در دهه های اخیر نشان می دهد دوکسوروبیسین (DOX) بعنوان یک داروی بسیار موثر در درمان انواع سرطان ها، دارای اثر سمی جدی بر برخی دستگاه های بدن از جمله قلب، کبد، کلیه و مغز است. از اینرو اتخاذ هرگونه استراتژی غیردارویی از جمله فعالیت منظم هوازی می تواند تاثیر قابل توجهی بر جلوگیری از مشکلات متعدد در دستگاه های بدن داشته باشد.
DOX بطور گسترده ای در شیمی درمانی بدلیل تاثیر آن در مبارزه با طیف گسترده ای ازسرطان ها استفاده می شود. با وجود استفاده گسترده بالینی، مکانیسم عمل DOX همچنان مورد بحث قرار دارد. شواهد از این امر که این دارو می تواند شمشیر دو لبه باشد، حمایت می کند. در واقع صدمه به بافت های غیر هدف در درمان انواع سرطان ها، با محدود کردن دوزهای درمانی DOX و کاهش کیفیت زندگی بیماران در طی و بعد از درمان با آن همراه است. اگرچه قلب بافت اصلی است که با DOX سمی می شود، با این حال این داروی ضد سرطان بر سایر ارگان ها مانند مغز، کلیه و کبد نیز تاثیر می گذارد. تحقیقات نشان داده اند که DOX موجب استرس اکسیداتیو شده که از این طریق نقش مهمی در کاردیومیوپاتی و سمیت کبدی بازی می کند [۲۹].
علاوه بر آن سمیت سلولی ناشی از DOX از طریق جفت شدن این دارو با سیتوکاین اینترفرون گاما بالا می رود. از طرفی زون کلر در تحقیقی از IGF و IGFBP به عنوان شاخص های تشخیص برای رشد تومورها معرفی کردند. این محققان اظهار داشتند این فاکتورها نقش محوری در تشکیل تومور(تورموژنز) دارند. اطلاعات اپیدمیولوژی نشان می دهد که خطر ابتلا به سرطان با سطوح بالای IGF_1 همراه است. با توجه به اینکه عدم تنظیم دستگاه IGF می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در الگوی صحیح عملکرد برخی بافت ها شود لذا به نظر میرسد IGF و پروتئین های متصل به آن به عنوان شاخص های توموری جدید برای تشخیص و ارزیابی سرطان سودمند باشد. یان شی و همکاران نیز IGF-1را به عنوان یک عامل بالقوه میتوژن برای انواع مختلف سلول ها از جمله سلول های سرطانی گزارش دادند این درپژوهشی با هدف تعیین اثر IGF بر روی مرگ سلولی ناشی از عوامل سمی از قبیل دگزوروبیسین (DOX) در موش ها و مکانیزم های درگیر بررسی نمودند. نتایج تحقیق نشان داد که سطوح IGF به طور معنا داری مرگ سلولی و آپوپتوزیس (مرگ برنامه ریزی شده ) را در سلول های درمان شده با دگزروبیسین را مهار کرد. این محققان نتیجه گیری کردند که IGF_1 در سلول های موش های MCLM در برابر مرگ ناشی از عوامل مسمومیت سلولی محافظت می کند]۱۷۸،۱۷۵ [. علیرغم موارد فوق تحقیقی با دیدگاه نقش پیشگیرانه فعالیت بدنی در مهار اثرات جانبی داروهای ضدسرطانی بر شاخص های مذکور انجام نشده است، این در حالی است که ورزش به عنوان یک رویکرد درمانی مفید برای حفظ و یا بالا بردن کیفیت زندگی بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی قرار گرفته اند، پذیرفته شده است.
لذا با توجه به سوالات فراوانی که درباره تاثیر ورزش بر سمیت ناشی از DOX وجود دارد با نگاهی به پیشینه تحقیق جای خالی تحقیقات تجربی که به مطالعه اثر تمرین هوازی کوتاه و میان مدت قبل از القای DOX بر مسمویت کبدی بپردازند را نشان می دهد. بنابراین هم از حیث موضوع در حوزه تمرین و فعالیت بدنی و هم از جنبه بهداشت و سلامت از نوآوری برخوردار بوده و از موضوعات جدید و بدیع به شمار می رود. و در پایان اندازه گیری IGF-1، IGFBP-1 و IGFBP-3 به عنوان فاکتورهای حفاظتی و اینترلوکین ۱۰(IL-10) و اینترفرون گاما(INF-γ) به عنوان مارکرهای التهابی اطلاعات دقیق تری را برای بررسی اثرات تمرین هوازی قبل از القای دوزهای مختلف DOX در اختیار خواهد گذاشت.

۱-۴٫ اهداف پژوهش:

۱-۴-۱٫ هدف کلی

• • هدف از این پژوهش، مطالعه اثرات ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی دویدن روی نوارگردان در قبل از القای DOX با دوزهای ۱۰ و ۲۰ میلی گرم با ازای هر کیلوگرم وزن بدن بر فاکتورهای رشدی(IGF-1، IGFBP-1 ، IGFBP-3 و نسبت IGF-1 به IGFBP-3) و همچنین فاکتورهای از قبیل IL-10 و INF-γدر بافت کبد موش های صحرایی نر است.

۱-۴-۲٫اهداف ویژه

• • تعیین تاثیر ۳ هفته تمرین هوازی بر تغییرات مقادیر IGF-1 ، IGFBP-1 ، IGFBP-3 ، نسبت IGF-1 به IGFBP-3، IL-10 و INF-γ بافت کبد موش های صحرایی نر در قبل از القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی گرم/ کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل

• • تعیین تاثیر۶ هفته تمرین هوازی بر تغییرات مقادیر IGF-1 ، IGFBP-1 ، IGFBP-3، نسبت IGF-1 به IGFBP-3، IL-10 و INF-γ بافت کبد موش های صحرایی نر در قبل از القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی گرم/ کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل

۱-۵٫ فرضیه‌های پژوهش

با توجه به عنوان و اهداف پژوهش، فرضیه ­های تحقیق به صورت صفر(H_o) عبارتند از:

• • ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی تاثیر معناداری بر تغییرات مقادیر IGF-1 بافت کبد موش­های صحرایی نر متعاقب القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی­گرم بر کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل ندارد.

• • ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی تاثیر معناداری بر تغییرات مقادیر IGFBP-1 بافت کبد موش­های صحرایی نر متعاقب القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی­گرم بر کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل ندارد.

• • ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی تاثیر معناداری بر تغییرات مقادیر IGFBP-3 بافت کبد موش­های صحرایی نر متعاقب القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی­گرم برکیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل ندارد.

• • ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی تاثیر معناداری بر تغییرات مقادیر IGF-1/IGFBP-3 بافت کبد موش­های صحرایی نر متعاقب القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی­گرم بر کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل ندارد.

• • ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی تاثیر معناداری بر تغییرات مقادیر اینترفرون گاما(INF-γ) بافت کبد موش­های صحرایی نر متعاقب القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی­گرم بر کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل ندارد.

• • ۳ و ۶ هفته تمرین هوازی تاثیر معناداری بر تغییرات مقادیر اینتر لوکین ۱۰(IL-10) بافت کبد موش­های صحرایی نر متعاقب القای DOX با دوزهای ۱۰ و یا ۲۰ میلی­گرم بر کیلوگرم در مقایسه با گروه کنترل ندارد.

۱-۶٫ تعریف واژه ­ها و اصطلاحات پژوهش

۱-۶-۱٫ آنتراسیکلین: آنتراسیکلین­ها یکی از موثرترین داروهای ضد سرطانی است که به طور گسترده و طولانی مدت (با بیش از ۴۰ سال) استفاده­ می­شوند و کاربرد بالینی آنها هنوز نقش بلامنازعی را در درمان انواع تومورها بازی می­ کنند]۱۱۰[. دوکسوروبیسین(آدریامایسین) از خانواده­ی آنتراسیکلین­ها در دهه۱۹۶۰ از گونه ­ای از آکتینوباکتری­ها^[۱۳] به نام قارچ استرپتومایسس پئوستیوس^[۱۴] گرفته شده است که بیشترین استفاده را در شیمی درمانی دارد]۱۴۰[.. در پژوهش حاضر، آنتراسیکلین مورد استفاده، دوکسوروبیسین بود که با دوزهای متفاوت ۱۰ و۲۰ میلی­گرم بر کیلوگرم وزن بدن، ۲۴ ساعت پس از آخرین جلسه تمرینی به صورت زیرصفاقی تزریق شد.
۱-۶-۲٫ تمرین هوازی: فعالیت مداومی است که بدون استراحت­های متناوب اجرا شود [۱]. در تحقیق حاضر برنامه­ی تمرینی استقامتی عبارت بود از: ۳ و ۶ هفته دویدن روی نوارگردان بدون شیب ویژه­ی جوندگان که در آن تمرین با رعایت اصل اضافه بار به صورت پیشرونده بین ۵۴-۲۵ دقیقه و با سرعت بین ۲۰-۱۵ متر در دقیقه اجرا شد.
۱-۶-۳٫ موش­های صحرایی: منظور موش­های صحرایی نر ۲ ماهه (۶۰ روزه) نژاد ویستار بودند که از مرکز انستیتو پاستور آمل تهیه شده و به طور تصادفی به گروه ­های تمرین و کنترل تقسیم شدند. گروه ­های تمرین به نوبه خود به گروه ­های ۳ و ۶ هفته تقسیم شدند. پس از اعمال دوره تمرینی مورد نظر پژوهش، هر گروه خود به زیر گروه ­های داروی دوکسوروبیسین با غلظت­های mg/kg 10 و mg/kg20 و سالین دسته­بندی شدند.
۱-۶-۴٫ فاکتورهای رشدی: فاکتورهای رشدی موادی هستند که به طور طبیعی قادر به تحریک رشد سلولی ، گسترش سلاح های هسته سلولی و تمایز است . معمولا یک پروتئین یا هورمون استروئیدی است . فاکتورهای رشد برای تنظیم بسیاری از فرآیندهای سلولی مهم است . فاکتورهای رشدی به عنوان مولکول های سیگنالی بین سلول ها عمل می کنند [۱۶۰] .
۱-۶-۵٫ فاکتورهای التهابی: پروتئین های فاز حاد دسته ای از پروتئین ها هستند که غلظت پلاسما را در پاسخ به التهاب افزایش (پروتئین های فاز حاد مثبت ) یا کاهش (پروتئین های فاز حاد منفی ) می -دهند. این ، واکنش فاز حاد نامیده می شود. در پاسخ به جراحت، سلول های التهابی محلی (گرانولسیت های نوتروفیل و ماکروفاژ ها ) شماری از سایتوکاین ها را به جریان خون ترشح می کنند که مهمترین آن ها شامل IL-1 ، IL-6 ، IL-8 و TNF-α می باشند [۶۳] .
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش

۲-۱٫ مقدمه

در این فصل سعی شده ابتدا مبانی نظری دوکسوروبیسین و اثرات سمی آن بر بافت­ کبد بیان شود. سپس به توضیح نقش التهاب در بیماری سرطان و فاکتورهای التهابی و دستگاه­های رشدی مورد نظر پژوهش، پرداخته شد. در نهایت به برخی از پژوهش­های انجام شده در خصوص دوکسوروبیسین با تمرکز بر حوزه ­های ورزشی و غیر ورزشی، در بافت کبد اشاره می­ شود.

۲-۲٫ مبانی نظری پژوهش

۲-۲-۱٫ آنتراسایکلین­ها و تاریخچه

آموزش و یادگیری
آموزش، مهارت آموزی و توسعه دانش پرسنلی یک فرایند ادغام یافته در حاکمیت بالینی است . این امر نه فقط به پرسنل برای ارتقاء مهارت هایشان کمک می کند بلکه باعث کمک و حمایت از آنها برای انجام کار به شیوه های مختلف می شود . توسعه مستمر دانش و مهارتهای شغلی لازمه هر سازمانی است که می خواهد حاکمیت بالینی را به اجراء در آورد . توسعه مستمر دانش و مهارتهای شغلی عبارتست از فرایند یادگیری مداوم برای تمام افراد و تیم های حرفه ای که بتوانند توانایی های خود را در مواجهه با نیازهای بیماران گسترش داده و به ارائه خدمات سلامت بپردازند(وزارت بهداشت،۱۳۹۰)

مدیریت ریسک و ایمنی بیمار
آمار حاکی از آن است که درصد غیرقابل اغماضی از بیماران در مواجهه با سیستم‌های نظام سلامت بخصوص بیمارستان‌ها دچار عوارض و صدمات ناشی از ارائه خدمات می‌گردند. برای اینکه سازمان‌های بهداشتی- درمانی بعنوان مراکز قابل اطمینان تلقی گردند بایستی یک نظام اثربخش مدیریت ریسک جهت شناسایی نقایص سیستمی و ارتقای ایمنی بیمار طراحی و اجرا گردد. (وزارت بهداشت،۱۳۹۰)
مخاطره - هر وضعیت واقعی یا بالقوه که می تواند باعث صدمه ، بیماری یا مرگ افراد ،آسیب یاتخریب یا از دست دادن تجهیزات ودارایی سازمان شود
ریسک - احتمال مخاطره یا عواقب بد ، احتمال قرار گرفتن در معرض آسیب
شدت – نتیجه قابل انتظار از لحاظ درجه صدمه ، آسیب به اموال ، و یا دیگر موارد مضری که می تواند اتفاق بیفتد
احتمال - احتمال رخ دادن یک رویداد
خطای پزشکی
قصور خدمت یا ارتکاب عمل اشتباه در برنامه‌ریزی یا اجرا که به طور بالفعل یا بالقوه باعث یک نتیجه ناخواسته می‌شود. این تعریف به طور مشخص حیطه‌های کلیدی علل خطا (قصور یا ارتکاب، برنامه‌ریزی و اجرا) را دربرمی‌گیرد. متاسفانه در ایران آمار مدونی در دست نیست اما به نظر می‌رسد که میزان خطاهای پزشکی بسیار بالا باشد؛ به دلایل: بدخطی نسخه‌های پزشکی و خوانا نبودن آنها، شلوغی داروخانه‌ها، عدم دقت مردم برای درک اهمیت این داروها و شناخت خطرات آنها و شاید توضیح ناکافی پزشک و داروخانه‌داران برای مصرف دارو به خانواده‌ها همچنین افزایش پرونده‌های ارجاعی شکایت مردم از پزشکان به نظام پزشکی نشان دهنده این ادعاست.
بنابراین دو تعریف اصلی در ارتباط با خطاها مطرح است :
الف – در مرحله برنامه ریزی ( ساختاری )
ب – در مرحله اجرا (‌ انسانی )
اثر بخشی بالینی
تعریف :‌استفاده از بهترین دانش به دست آمده از پژوهش و تجربه بالینی برای دستیابی به نتایج مطلوب در روند مراقبت از بیمار است . همچنین اثر بخشی بالینی حکایت از مطلوبیت نتایج کاربرد یک دارو یا روش تشخیصی در تولید بهترین نتایج بالینی در بیمار می کند .
سنجش اثر بخشی بالین اعم از اثرات درمانی یا عوارض، بخش کلیدی و اصلی نظام حاکمیت بالینی می باشد اگر چه دشوارترین آنها نیز می باشد. در این بخش نتایج درمانی و عوارض مورد انتظار از مداخلات شایع به شکل عینی و قابل اندازه گیری تعریف و قرایندی متناسب و کاربردی برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز و همچنین تجزیه و تحلیل و بازخورد مناسب به آن طراحی و اجرایی می گردد.
اثر بخشی بالینی حاصل کاربرد بهترین دانش برگرفته از پژوهش روزآمد و تجربه برای انجام فرایند صحیح بالینی و دستیابی به نتایج مطلوب برای بیمار است همچنین اثربخشی بالینی حکایت از مطلوبیت نتایج کاربرد یک دارو یا روش تشخیصی درمانی در تولید بهترین نتایج بالینی در بیمار می نماید
حجم دانش و شواهد پزشکی به سرعت در حال افزایش می باشد پس هیچ دانش آموخته پزشکی و پیراپزشکی نمی تواند با این حجم عظیم اطلاعات مواجهه یافته و آنها را در حافظه خود جای دهد پس از گذشت پنج سال از فارغ التحصیلی آنها تنها تا درصد طبابت پزشکان مبتنی بر شواهد و به عبارتی کاملاٌ اثربخش است. (وزارت بهداشت،۱۳۹۰)
بسیاری از روش های بالینی پس از گذشت زمان و با پژوهش های بیشتر نقض می گردند و غیرنافع یا مضر شناخته می شوند پس اشراف روزآمد به شواهد معتبر دانش پزشکی ضروری می باشد.
اجزا اثر بخشی بالینی
دستیابی به اثربخشی بالینی از طریق مجموعه ای از فعالیتهای ارتقای کیفیت زیر امکان پذیر است:

• • شواهد علمی و به روز، راهکارهای بالینی، دستورالعملها و استانداردهای علمی برای تعیین و ارائه بهترین روش مراقبت و درمان

• • ابزارهای ارتقا کیفیت (مانند چرخه ممیزی بالینی، چرخه های سریع ارتقای کیفیت و …)

• • ارزیابی مستندات و … به منظور تعیین هزینه اثربخش بودن خدمات و مراقبتها

ممیزی بالینی
تعریف: ممیزی بالینی فرایندی است نظام مند که در قالب انجام مراحل مختلف به ارتقا کیفیت خدمات سلامت در یک حیطه مشخص می پردازد. در این فرایند استاندارد ارائه خدمت یا مراقبت مورد نظر تعیین و تدوین می شود سپس وضعیت موجود بررسی گردیده و مواردی که عدم تطابق با استاندارد وجود دارد مشخص می شود.
تعریف: ممیزی یک عنصر کلیدی در حاکمیت بالینی است به عبارتی ممیزی مکانیسمی را فراهم می کند که در آن تلاش برای موفقیت در درمانها و کارها پایش شود ممیزی در واقع به سوال زیر پاسخ می دهد :
چند درصد از اعمال و کارهای انجام شده به نتیجه مطلوب رسیده است .
برای مثال: درصد افراد واجد شرایطی که به موقع استرپتوکیناز دریافت کرده اند، درصد بیماران دیابتی که موقع ترخیص از لحاظ چشمی معاینه شده اند. درصد CPR های موفق، درصد افراد مبتلا به زخم بستر در ICU
استفاده از اطلاعات برای حاکمیت بالینی
” اطلاعات زیربنای هر سیستم دارای استاندارد و کیفیت است “
حاکمیت بالینی بیمار و ایمن بودن او از خطرات احتمالی را به عنوان اولین محور خود معرفی می نماید . قسمت های مختلف بخش سلامت از وجود یک سیستم اطلاعاتی منسجم در راستای سلامتی و مراقبت های اجتماعی منتفع خواهند شد. یک چنین سیستمی باید نیازهای اطلاعاتی بیماران، کارکنان بالینی و بخش های مختلف سلامتی و مراقبت های اجتماعی را در برگیرد پیاده سازی و گسترش سیستم های اطلاعات سلامت منسجم و پایا منجر به توانمندسازی کارکنان بخش سلامت و تصمیم گیری در جهت افزایش میزان پوشش، بهبود کیفیت و کارایی خدمات بخش سلامت می گردد. در بسیاری از کشورها بسیاری از سازمان های ارائه دهنده خدمات سلامت در همکاری با وزارت بهداشت، دانشگاه ها، سازمان های غیردولتی و سایر مراکز ارائه دهنده خصوصی به پیشتیبانی از سیستم های یکپارچه سازی اطلاعات از طریق ایجاد استانداردها و مکانیزم های تبادل اطلاعات پرداخته اند
حاکمیت خدمات بالینی ، مدیریت صحیح توانمندیهای نیروی انسانی حاذق را یک اصل مهم جهت تحقق اهداف خود می شمرد .
ابزارهای اطلاعاتی لازم در این زمینه عبارتند از :
- بانک اطلاعات کارکنان و تعبیه آن در دل HIS
- فرم تفاهم نامه کارکنان و متخصصین استوار بر حاکمیت بالینی
- فرم ارزشیابی عملکرد
- وجود فرایند بازخورد به خود افراد
مدیریت کارکنان
تا اینجا در مورد ابعاد مختلف حاکمیت خدمات بالینی بحث شده است. اما نکته مهم آن است که این اقدامات بایستی چگونه و توسط چه افرادی و با چه خصوصیات و توانایی‌هایی پیاده شوند. مدیریت کارکنان، به موضوعاتی می‌پردازد که مهمترین منبع ارائه خدمات بالینی (کارکنان) را در راستای اهداف حاکمیت خدمات بالینی قرار دهد. (وزارت بهداشت،۱۳۹۰)
یکی از حیطه های مدیریت منابع ، مدیریت کارکنان است با انتخاب صحیح نیروهای انسانی می توان بنیان صحیحی برای سازمان تدارک دید. مدیریت کارکنان شامل به کارگیری و انتخاب کارکنان ، ارزیابی و نظارت بر آنان توسعه مهارتهای فردی و شغلی و تامین رفاه ایشان است .
با توجه به تعریف بالا مدیریت کارکنان شامل موارد زیر است :

1. 1. جای گذاری هر فرد در جایگاه خودش

1. 1. توسعه و پیشرفت محیط کار

1. 1. اطمینان از رضایت شغلی کارکنان

تشخیص مناسب بودن کارکنان با توجه به شرح وظایف شان :
مناسب بودن کارکنان بدین معناست که تامین کنندگان سلامت و مدیران باید مطمئن شوند که پرسنلی با مهارت ، دارای صلاحیت و با تجربه و دانش مناسب برای مراقبت از بیماران دارند . در این حیطه باید به نیازهای آموزشی کارکنان نیز توجه داشت برای آنکه از درست بودن مدیریت خود در امر کارکنان مطمئن باشید لازم است نکات زیر رعایت گردد :

• امروزه قریب به اتفاق مشاغل مرتبط با خدمات بالینی، نیازمند تحصیلات تخصصی و دانشگاهی است. لازم است مشاغل مورد نظر بدقت تحلیل‌شده و مناسبترین گزینه‌ها مورد توجه قرار گیرند.

«… تجار بزرگ و معتبر ایرانی که در شهرهای مهم، شعبات تجارتی دارند، در هر یک از آن شهرها خانه­ای هم خریده و زنانی را هم گرفته و در آن خانه­ها گذاشته اند که هر وقت برای کارهای تجارتی به آن شهر رفتند، به خانه خود رفته و با زن خود همبستر شوند. و به عبارت دیگر، علاوه بر تجارتخانه، خانه آنها هم در شهرها شعباتی دارد»

کارری درباره یکی از سنن عشاق زمان صفویه می­نویسد:
« مردان ایرانی در پاره­ای موارد، برای نشان دادن شدت علاقه خود به زنی، بازوی خود را با آهن تفته، داغ می­ کنند و می­خواهند بگویند که آتش عشق دلشان از آتشی که بازویشان را داغ می­ کند، سوزناک­تر است. یکی از بزرگ زادگان که با من دوستی نزدیک داشت، سوختگی­های متعددی را که در بازو و دیگر نقاط بدنش داشت، به من نشان می­داد و می­گفت: این کار را برای اظهار شدت علاقه­ام به یک زن صیغه­ای که همواره با زن اولم در جدال بود، کرده­ام.» (مهرآبادی،۱۳۷۹).
پولاک درباره رواج تعدد زوجات در دوره قاجار می­نویسد:
« فتحعلی شاه، چند صد زن داشت و چون همه برایش فرزندانی هم آورده­اند، تعداد عقبه و اولاد او در زمان حال، پس از هشتاد سال (در زمان ناصرالدین شاه) به پنچ هزار تن بالغ شده است. به همین دلیل هم به وی (آدم ثانی) لقب داده­اند. البته فقط معدودی از این شاهزادگان توانستند با پدر به همچشمی برخیزند. ولی به هر حال، بسیاری از آنان فقط حدود چهل زن داشتند. این را هم باید گفت که این مورد در شمار مستثنیات است.»
«در شهرها فقط خان­ها و مامورین دولت، سه تا چهار زن می­گیرند. اصناف پیشه­ور و بازرگان نمی ­توانند از عهده مخارج چند زن برآیند و از طرف دیگر چون از بی نظمی و ولخرجی بیزارند، به یک همسر اکتفا می­ کنند.
« در دشت­ها و همچنین نزد قبایل چادرنشین، رویه یک همسری رواج دارد؛ حداکثر آنکه یکی از روسا، دو تا سه زن بگیرد.»
« هرگاه خانی، شاهزاده خانمی را به زنی بگیرد یا اگر چنین زنی به وی تحمیل شود، رسم و نه شرع که هیچ تفاوت و تبعیضی را نمی­پذیرد چنین ایجاب می­ کند که وی دیگر سوای شاهزاده خانم، هیچ زنی نداشته باشد و حتی مجبور می­ شود که تمام زنان قبلی خود را مطلقه سازد یا اقلا آنها را از منزل اخراج کند و از هر آمیزشی با آنان بپرهیزد.»
خانم شیل می­نویسد: «به طوری که شنیده­ام، وضع زنان روستایی و عشایر به مراتب بهتر از زنان شهری است. چون اغلب خواسته­ های آنان به وسیله شوهرانشان اجابت می­ شود و طلاق در میانشان کمتر اتفاق می­افتد و مردها هم معمولا بیشتر از یک زن نمی­گیرند. ولی در شهرها موضوع به صورت دیگری است: در اینجا زن اگر جوان و قشنگ و یا از خانواده­های متشخصی باشد، مسئله زنان اضافه، کمتر به میان می ­آید. ولی اگر زنی پا به سن گذاشت و جذابیت خود را از دست داد، باید غرق در کارهای سخت و کمرشکن خانه شود و با حسرت به زن­های جدیدی که جایش را در دل شوهر گرفته­اند، بنگرد.»
«… زمانی که زن تازه­ای وارد خانه مرد می­ شود، معمولا پول تو جیبی و عیدی زن سابق کم می­ شود و هزینه خرید لباس و وسایل او نیز کاهش می­یابد. اگر بچه­ای داشته باشد، غالبا علاقه شوهرش از او هم بریده می­ شود و اگر بی فرزند باشد و رقیب تازه واردش برای شوهر او نوزادی بیاورد، سرنوشت مصیبت باری در انتظار او خواهد بود.» (مهرآبادی،۱۳۷۹).
« مطابق رسم و قاعده، زنی که با شوهر خویشاوندی دارد، مرتبه اول را احراز می­ کند. وی امور خانه را می­گرداند، سهم روزانه برنج، هیزم، نان و غیره را تقسیم می­ کند و حق همبستری را معلوم می­دارد و بر دیگر زنان، چنان اعمال نفوذ می­ کند که آنها در حضور وی، بدون اجازه، حق نشستن و قلیان کشیدن ندارند.»
« حال، هرگاه یکی از زنان، بچه­هایی آورد یا بخت با وی همراه بود که مرگ، آنان را در نرباید، دیگر می ­تواند به جای زنی که با شوهر قرابت دارد، زن سوگلی باشد.»
«همه زنان دیگر به زنی که از لحاظ نسب، شاهزاده خانم باشد، احترام می­گذارند و هرگاه در اندرون به آنها و بچه شان جای کوچکی واگذار شود، دیگر خود را خوشبخت می­شمارند.» (همان،۱۳۷۹).
۳-۱۴-۱- تعدد زوجات در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار
دالمانی می­نویسد:«سابق بر این تعدد زوجات در میان برزگان و ثروتمندان معمول بود. ولی مدتی است که این رسم تا اندازه­ای متروک شده است و قناعت کردن به یک زن تقریبا در تمام طبقات اجتماعی عمومیت پیدا کرده است. مردی که با دختر اصیل و نجیبی تزویج کرده است نمی­تواند زن دیگری را با او هم مقام نماید، زیرا در این صورت زن اولی موجبات بر هم زدن عیش او را فراهم می­سازد و درصدد قتل او بر می ­آید و او را مسموم می­ کند. در باختر از روی عدم بصیرت درباره حرم­های شرقیان قضاوت می­ کنند و مطابق داستان­ها و روایاتی که شنیده­اند به زبان و قلم می­آورند. تمام ایرانیان می­دانند که ناصرالدین شاه پس از مرگ ۵۰۰ زن بیوه بر جای گذاشت. علت آن این بود که او به دختران روستایی علاقه زیادی داشت و در مواقعی که به عزم شکار از شهر خارج می­شد و از دهکده­های مسیر خود عبور می­نمود از قبل چند نفر خواجه را می­فرستاد تا مردان را از مسیر او دور نمایند و بر عکس زنان و دوشیزگان زیباروی را وادار می­کردند که با قشنگترین لباس­ها در مسیر او حاضر شوند تا در موقع ورود شاه، صفی تشکیل دهند و از نظر اعلیحضرت بگذرند. شاه هم با دقت مثل اینکه از صفوف نظامیان سان می بیند، به تماشای آنها می­پرداخت و زیباترین آنها را که مورد پسند او واقع می­گردید، به عنوان یادگار این ناحیه به اندرون خود می­فرستاد و غالبا سواره از آنها سان می­دید و به کرشمه­ها و تبسمات تحریک کننده آنها نگاه می­کرد. زنان و دوشیزگان هم در حاضر شدن، ابا و امتناعی نداشتند، بلکه با کمال سرور و شعف به این کار تن در می دادند. زیرا همانطور که مردان آرزوی رسیدن به مقام صدرات و وزرات را دارند. زنان هم بیشتر از مردان آرزو دارند که صیغه شاه شوند و به حرمسرای سلطنتی وارد گردند و در ثروت و نعمت غرق شوند و اگر احیانا شاه تعلق خاطری به آنها پیدا می­کرد، بدون تردید والدین و اقوام و بستگان آنها نیز دارای مقام و منزلت رفیعی می شدند و تمکنی پیدا می­کردند.
« علاوه بر این لعبتان که ناصرالدین آنها را بشخصه انتخاب می­کرد،گاهی هم حکام ایالات برای خوش آمد او و ترقی مقام خود بهترین و قشنگ ترین دوشیزه ها را به عنوان پیشکش برای او می­فرستادند.»
« اما حرم سلطنتی و اطرفیان او را نباید اساس تعدد زوجات قرار داد. ایرانی عموما به یک زن تنها قناعت می­ کند و آن هم زنی است که والدین برای او انتخاب می­نمایند و اگر دارای ثروتی شد و خواست زندگانی یکنواخت خود را تغییر دهد و تفریحی بکند، زن جوان قشنگی را به عنوان کنیزی خریداری کرده، به خانه می ­آورد. ولی این تازه وارد هرگز به مقام زن اولی نخواهد رسید و مرد مجبور است که همیشه مطیع زن نخستین باشد. به هر حال، ایرانی خوب می داند که تعدد زوجات باعث خصومت و نفاق و نقار و مخصوصا موجب پریشانی احوال او می­گردد و اولین کسی که در این صحنه حزن انگیز حسادت و رقابت قربانی می­ شود، همان مردی است که مبادرت به چنین عملی کرده و نزاع و نفاق دائمی را در کانون خانوادگی راه داده است.» (بیشوب،۱۳۷۵).
۳-۱۴-۲- تعدد زوجات در میان برخی از اقوام ایرانی
ایزابلا بیشوپ در مورد تعدد زوجات در میان بختیاریها، در زمان ناصرالدین شاه قاجار­می­نویسد:«معمولا روسای طوایف (بختیاری) با زنان متعددی ازدواج می­ کنند و تا آنجایی که استطاعت مالیشان اجازه دهد، تعدادی همسر در خانه نگهداری می­ کنند. شنیدم بعضی از مردان، دو، سه و حتی چهار همسر اختیار کرده ­اند. تعداد زوجات خان هر چه بیشتر باشد، به قدر اعتبارش می­افزاید. چرا که با داشتن همسر بیشتر، طبعا پسران و دختران زیادتری خواهد داشت. هر زن و شوهر، صاحب شش فرزند هستند و در اثر مرگ و میر زیاد، عده­ای از کودکان تلف می­شوند…» (بیشوب،۱۳۷۵).
لرد کرزن نیز آورده:« تعدد زوجات (در میان بختیاری­ها) تقریبا عمومیت دارد. حتی افراد فقیر هم بیش از یک زن دارند. از طرف دیگر، زنا بسیار نادر است و سعادت خانوادگی نیک تامین است.»
کلنل ییت که در اواخر زمان ناصرالدین شاه قاجار به میان کردان نواحی خراسان رفته بود، می­نویسد:«تعداد بچه­های این کردها واقعا زیاد بود. وقتی به آنها از این بابت تبریک گفتم، همگی خندیدند و گفتند که متاسف هستند که زنانشان بیش از یک بار در سال نمی ­توانند بچه بیاورند.» (مهرآبادی،۱۳۷۹).
ویشارد می­نویسد:« تعدد زوجات که قبلا امری عادی و عمومی بود، تا حد قابل ملاحظه­ای در میان طبقات مرفه، منسوخ شده است و زن­ها و دختران از حرمت و آزادی بیشتری برخوردار هستند. این وضع، مخصوصا در شهرهای بزرگ، کاملا مشهود است و صاحب نظران معتقدند که رهایی زن از شرایط سخت زندگی در اندرون و حرمسرا، به تدریج، ایران را فرا خواهد گرفت. منتها سرعت آن بستگی به آمادگی و پذیرفتن خود زنان دارد.
«ابتدا باید در زمینه تعلیم و تربیت و بالا بردن سطح فرهنگ اجتماعی آنان برنامه های فشرده، سنگین و وسیعی اجرا شود تا خود بتوانند فرق میان آزادی و سوء استفاده از آزادی و هرزگی را تشخیص بدهند.»
« اخیرا یک زن با شهامت، از آنان که طرفدار و مدعی حقوق زنان هستند، مقاله تندی در یکی از روزنامه­های ایران نوشته و در آن خواستار رسیدگی به وضع اسفبار زنان شده است. این اقدام، نشانه امید بخشی است که زنی با جرات بسیار، قدم به میدان می­ گذارد و مدعی معمولی ترین حقوقی در جامعه اش می­ شود که سال­ها از آن محرومش کرده ­اند.»
بلوشر در مورد تعدد زوجات در اوایل زمان رضاه شاه می­نویسد:« فتحعلی شاه دو هزار همسر برای خود اختیار کرد و از ناصرالدین شاه نیز به ما خبر رسیده که در ییلاق­ها حدود سی زن با خود همراه می­برده است. اما رضاه شاه به دو زن بسنده کرد، یکی زنی سالخورده از خانواده­ای فرودست که مادر ولیعهد و جانشین او بود و دیگری زنی جوان از خانواده­ای نام آور.
«چون شایسته نبود که زنان بسیاری را در یک حرمسرا در کنار هم نگاه دارند، بلکه برای هر زنی خانه­ای جداگانه ترتیب می­دادند، ناگزیر به دلایل اقتصادی، تعداد زنان کاهش یافت. بر طبق آنچه از منابع موثق شنیدم، در تهران با جمعیتی در حدود دویست و پنچاه هزار نفر، فقط هزار مرد بودند که دو زن داشتند و شمار مردانی که سه زنه بودند به کمی بیش از یک صد تن می رسید و البته تعداد مردان دارای چهار زن و بیشتر، از این هم کمتر بود. حد نصاب با مردی بود که هجده زن داشت.
اولئاریوس درباره ماجراهایی که از اختلافات میان زنان متعدد یک مرد در زمان صفویه پیش می­آمد، می­نویسد:« این تعدد زوجات و حرمسرایی که ایرانی­ها برای خود تشکیل می­ دهند، ضررها و ناراحتی­هایی هم دارد که مردان به ناچار باید تحمل کنند. در این قبیل ازدوج­ها طبعا عشق و علاقه و اعتماد متقابل وجود ندارد. زیرا مردان نمی ­توانند همه زنان خود را یک اندازه دوست داشته باشند و بین آنها فرقی نگذارند؛ و بعلاوه عشق و علاقه و تمایلات جنسی یک مرد، وقتی میان چند زن تقسیم شود، طبعا ضعیف می­گردد و به قدرت تمایلات مردی که فقط یک زن دارد، نیست. در این وضع، اگر زنی در حرمسرا مشاهده کنند که شوهرش به زن دیگر خود، توجه بیشتری داشته و شب­ها بیشتر سراغ او می­رود، دچار حسادت، خصومت و تنفر نسبت به آن زن در عین حال شوهر خود می­گردد و در نتیجه، آرامش خانه، به هم خورده و بین زنان، دعوا و نزاع و کتک کاری شروع می­ شود که به نتایج ناگوارتری ممکن است ختم گردد و مرد خانه هم دچار دردسر بزرگی می شود. به همین جهت، ترک­ها ضرب المثلی دارند که می­گویند:
« ایکی ایشک، بیر کاروان ایکی آروات، بیر دیوان»
معنای تحت الفظی این شعر، آن است که: دو خر، یک کاروان. دو زن، یک دیوان. و منظور آن است که راندن دو الاغ تنبل در حکم حرکت دادن یک کاروان است و به اندازه اداره یک کاروان، زحمت دارد. و اداره کردن دو زن هم به اندازه اداره کردن یک ایوان و موسسه، کوشش و فعالیت می­خواهد.
« حسادت و خصومت زنان حرمسرا و دسیسه­ها و نیرنگ­های آنها غالبا مصیبت­ها و گرفتاری­هایی برای شوهرانشان به بار می آورد که غیر قابل جبران بوده و ممکن است به قیمت جان آنها تمام شود. در این مورد، حکایات و ماجراهای زیادی را برای ما نقل کرده اند که ماجرایی را که مربوط به زمان شاه عباس است، در اینجا بازگو می­کنم:
« در شماخی، خانی بود محترم و سرشناس که در تمام ایران به دلاوری، شهرت داشت. نام او ذوالفقار خان بود و خواهر سلطان خدابنده(پدرشاه عباس) را به همسری اختیار کرده بود. همسر خان وقتی مطلع شد شوهرش زن دیگری گرفته و به او عشق و علاقه زیادی می­ورزد، دچار حسادت و خشم زیادی شد که چگونه ذوالفقار خان، ملاحظه او را که دختر یک پادشاه است، نکرده و سرش هوو آورده است. از فرط عصابنیت و ناراحتی، در نامه­ای به شاه عباس نوشت که شوهر او نسبت به شاه، خیانت می­خواهد بکند و قصد کشتن شاه و قیام را دارد. شاه عباس که مردی بدگمان بود و بدون جهت به اشخاص، سوء ظن می برد، دروغ زن را باور کرد و بدون آنکه تحقیقی در این باره بنماید، خان مشهد، یعنی قراچقای خان را که در آن موقع در اردبیل، نزد خودش بود مامور کرد به شماخی رفته و سر ذوالفقار خان را برای او بیاورد. قراچقای خان بلافاصله برای اجرای فرمان شاه، روانه شیروان شد و در دامنه کوهستان­های نزدیک شماخی، چادر زد و کسانی را فرستاد و به ذوالفقار خان پیغام داد که به آنجا بیاید (اولئاریوس،۱۳۶۹).
« ذوالفقار خان که سوابق دوستی طولانی با قراچقای خان داشت و بعلاوه از فرمان شاه، بدون اطلاع بود، نسبت به این دعوت دوست دیرین خود، بدگمان نشد و بلافاصله حرکت کرد و شب، دیر وقت به آن محل رسیده و در نزدیکی چادرهای قراچقای خان، چادرهای خود را بر پا کرده و تا روز بعد به استراحت پرداخت. اما قراچقای خان، فردای آن روز، صبح خیلی زود از خواب برخاست و با عده ای از نوکران و ملازمان خود به چادر ذوالفقار خان رفت و او را دید که بیدار شده، ولی هنوز از بستر بیرون نیامده است. با مهربانی و روی خوش به ذوالفقار خان سلام گفته و تکلیف کرد بلند شود، لباس بپوشد تا قدری قدم بزنند و راجع به مسائلی گفتگو نمایند. ذوالفقار خان بلند شد و لباس پوشید تا نماز بخواند و در همین موقع، قراچقای خان به نوکران خود اشاره­ای کرد و آن­ها طبق قراری که قبلا داشتند، بر سر ذوالفقار خان ریخته و او را به ضرب شمشیر کشتند و سرش را بریدند. قراچقای، سر بریده را برداشت و نزد شاه عباس برد که به او ارائه دهد (شاردن،۱۳۷۲).
پولاک درباره دردسر هوو در زمان ناصرالدین شاه بیان می­ کند: «سوزنده­ترین دردی که آتش به جان زن ایرانی می­زند، زن جدید گرفتن شوهرش یا مهر ورزیدن بیشتر به هووی دیگری است. و همچنین بیان می­ کند: « هیچ زنی، نه برای خود و نه برای فرزندش، هرگز از غذا و دست پخت هوویش استفاده نمی­کند. زیرا همواره از سوء نیت آنها در هراس است» (پولاک،۱۳۶۱).
پولاک می­نویسد:« هرگاه زنی در یابد که شوهرش خیال گرفتن زن جدیدی دارد، دیگر می­ کوشد با تهدیدها، التماس­ها و گریه­ها وی را از آن باز دارد و اگر در چنین کاری توفیق نیابد، آن وقت می­ کوشد زن مورد نظر او را از چشم بیندازد و متهم کند. اما سرانجام، رضا به داده می­دهد و با هووی خود آشتی می­ کند. نوعی سازش و حتی رقابت بین آنها برقرار می­گردد و هر دو با توسل به خیانت، از شوهر خود انتقام می­کشند (همان،۱۳۶۱).
خانم کارلا سرنا در توصیف یکی از صحنه­های مختلفی که از زندگی اجتماعی مردم در بازارهای زمان ناصرالدین شاه قاجار مشاهده می شده، می­نویسد:
« چند قدم آن طرف­تر، پیرزنی زنگی، که کنیز یکی از خانواده­های بسیار متمول است، آمده است برای رنگ کردن ناخنهای خانم خود، حنا و برای آرایش مژگانش، سرمه بخرد. در حالی که عطار، حنا و سرمه را در کاغذ ضخیم خاکستری رنگی می­پیچد، آنچنان با تآنی، نخ کلفت سفیدی را دور کاغذ می­بندد که معلوم است می­خواهد مجال کافی برای شنیدن صحبت­های جالب پیرزن داشته باشد. صحبت­هایی که همه مربوط به اندورن است.
« کنیز پیر، ماجرای حسادت خانم خود را نسبت به یکی از کنیزهای خانه که جوانتر و زیباتر از خودش است با طول و تفصیل تمام به عطار تعریف می­ کند. گویا آقا برای آن کلفت هدیه­ای خریده بود که بدجوری کشف شده و موجب گردیده است آتش خشم خانم، شعله ورتر گردد و دختر بیگناه را متهم کرده است که می­خواسته او را مسموم کند. روزی که آقا به حمام رفته بوده، خانم در غیاب وی دستور می دهد کنیز جوان را لخت کنند و او را بعد از چند بار در حوض حیاط اندرون فرو بردن، تا آنجا که کلفت­های دیگر، توان در بازو داشته اند کتکش بزنند. مجازات ظالمانه­ای که خود ناقل داستان نیز مجبور بوده است در اجرای آن شرکت کند؛ با آنکه می­دانست در مورد تهمت سم خوراندن، آن بیچاره کاملا بیگناه است. پیرزن، بقیه داستان را چنین ادامه می دهد: خانم در کنار پنچره­ای که به حیاط باز می­ شود، راحت روی مسند خود نشسته بود و به مخده­های کشمیری زردوزی شده­ای هم تکیه داده و صحنه اجرای مجازات را تماشا می­کرد. هراز گاهی نیز برای بقیه را بیشتر تهییج کند، داد می زد: بزنید، محکمتر بزنید (مهرآبادی،۱۳۷۹).
۳-۱۴-۳- عوامل تعدد زوجات در گذشته
با مطالعه منابعی متعدد که اکثرا به طور غیر مستقیم به زنان پرداخته است، چنین بر می ­آید که در گذشته عوامل مختلفی در تعدد زوجات نقش داشته است که می­توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- پیری و از دست دادن زیبایی و جوانی زنان. این امر موجب می گردید که مرد به سراغ زنی جوان تر و زیباتر برود. یحی دولت آبادی در نوشته­ های خود به زنان ملا عباس مکتب­دار اشاره می­ کند که یکی پیر و دیگری جوان بود که هر روز بین آن ها نزاع و کشمکش وجود داشت. چون مرد در خانه بود، زن پیر مشغول خدمت و زن جوان با معلم می­زیست؛ و چون بیرون می رفت، پیرزن شروع به فریاد و بدگویی از زن جوان می کرد و زن جوان هم نظر به اطمینانی که از محبت شوهر نسبت به خود داشت، از جواب دادن به او عاجز نمی­ماند. زن اگر پا به سن می گذاشت و جذابیت خود را از دست می داد، باید غرق در کارهای سخت و کمرشکن خانه می­شد و با حسرت به زن های جدید که جای او را در دل شوهر می گرفتند، می­نگریست.
ازدواج زنان کم سن با مردان میان سال و یا بالاتر. زیرا ممکن بود مرد خیلی زودتر از زن خود بمیرد و زن جوان را تنها بگذارد و به دلیل عدم حمایت های قانونی و خانوادگی، زن مجبور می شد که به همسری مردی که زنان متعدد داشت درآید. منابع بر این مسئله تاکید می کنند و می نویسند دختری که در سن دوازده سالگی با مردی در حد سنی پدربزرگش ازدواج می­کرد، باعث به وجود آمدن بیوه های زیادی می شد، زیرا بسیاری از این زنان بعد از مرگ همسرانشان بدون پشتوانه و عایدات رها می شدند و ناچار برای ادامه زندگی به همسری چندم مردان در می آمدند.
۳- زنان بی­پشتوانه و بی­درآمد مالی که همسرانشان مرده بودند. این زنان به دلیل عدم حمایت اجتماعی مجبور می­شدند که به سهولت به ازدواج موقت مردان درآیند. دخترانی که بیوه می­شدند، چون درآمدی نداشتند، تعدادی صیغه می­کردند و طلاق می دادند. در این باره کرزن به زنانی اشاره می­ کند که در مشهد به صیغه موقت زوار در می­آمدند و این امر خود نوعی اشتغال برای آنان محسوب می­شد.
گزارش­های نظمیه نیز به مواردی که زنان بی سرپرست به راحتی صیغه می­شدند، اشاره دارد. از جمله گزارش می­ دهند که “میرزا محمد علی پسر معتمدالسلطنه” ضعیفه­ای را برای خودش به ماهی ده تومان صیغه کرده است. هم چنین، به اجزای پلیس اطلاع دادند که کربلایی حسن نوکر حاجی محمد حسین امین دارالضرب ضعیفه فاحشه ای را در خانه اش نگاه داشته که پس از تحقیقات معلوم شد او پنهان از چشم زنش این زن را صیغه کرده.
۴- تعدد فرزندان. در میان طوایف و ایالات، کثرت فرزندان مایه احترام و کسب اعتبار بیش تر بود. بیشوب در این باره می­نویسد که روسای طوایف بختیاری با زنان متعدد ازدواج می­کردند و تا آن جایی که استطاعت شان اجازه می­داد، همسرانی در خانه نگهداری می­کردند. تعدد زوجات خان هر چه بیش تر بود، به قدر و اعتبار او می­افزود، زیرا با داشتن همسر بیش تر طبعا پسران و دختران زیادتری خواهد داشت.
زنان عشایر آرزوی فرزندان بیش تری داشتند تا به شوهرانشان تقدیم کنند. لایارد گزارش می دهد که وقتی به قلعه لردگان رفته بود، بیش تر زنان از او طلسم و افسون به منظور تولید فرزند بیش تر و داوری مهر و محبت درخواست می­کردند تا شوهر آن ها را دوست داشته باشد.
۵- استفاده از نیروی زنان. در میان بختیاری ها تعدد زوجات به منظور استفاده از نیروی زنان بود، زیرا در ایل بختیاری استخدام زن معمول نبود و مرد می­توانست به اندازه توانایی خود با چند زن ازدواج کند تا کارهای زراعتی و خانه­داری و احشام و اغنام را رسیدگی کنند و در موقع بی کاری هم فرش ببافند؛ بنابراین، زنان در ایل احترام زیادی داشتند و اگر مردی احترام آن ها را رعایت نمی کرد، مورد ملامت قرار می گرفت.

ب) عملیاتی: در این پژوهش سبک مدیریت غیرمداخله‌ای عبارت است از آن‌چه که به وسیله گویه‌های (۱-۸) پرسشنامه محقق‌ساخته سنجیده می‌شود.

۱-۵-۳- سبک مدیریت مداخله‌ای:

الف) مفهومی: در این شیوه معلم تلاش می‌کند اجرای وظایف یادگیری را بر عهده بگیرد. بنابراین، معلم کنترل قوی دارد، یعنی او تلاش می‌کند فعالیت‌های خود را جایگزین فعالیت‌های شناختی، عاطفی و فراشناختی دانش‌آموز نماید (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۷).

ب) عملیاتی: در این پژوهش سبک مدیریت مداخله‌ای عبارت است از آن‌چه که به وسیله گویه‌های (۹-۱۶) پرسشنامه محقق‌ساخته سنجیده می‌شود.

۱-۵-۴- سبک مدیریت تعاملی:

الف) مفهومی: در این شیوه معلم بر این باور است که باید در مواردی که دانش‌آموز توانایی لازم را دارد، فعالیت‌های یادگیری را به آن‌ها سپرد و در مواردی که چنین توانایی وجود ندارد، معلم این فعالیت‌ها را خود بر عهده گیرد (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۸).
ب) عملیاتی: در این پژوهش سبک مدیریت تعاملی عبارت است از آن‌چه که به وسیله گویه‌های (۱۷-۲۴) پرسشنامه محقق‌ساخته سنجیده می‌شود.
۱-۵-۵- خودارزشیابی:
الف) مفهومی: خود ارزشیابی به عنوان داشتن اطلاعات خاص در مورد دانشجویان از دیدگاه خود آن‌ها تعریف شده است. و به عنوان منعکس ساختن در توانایی‌ها، ناتوانایی‌های و پیشرفت‌های به دست آمده در یک بازه زمانی و یک دوره آموزشی خاصتوسط خود دانشجو تعریف شده است (بلانسی و مرینو، ۱۹۸۹: نقل از آلیشا و دولماسی، ۲۰۱۳: ۸۷۴).
ب) عملیاتی: در این پژوهش خودارزشیابی دانشجویان عبارت است از آن‌چه که به وسیله گویه‌های (۲۵-۴۷) پرسشنامه محقق‌ساخته سنجیده می‌شود.
فصل دوم:
مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مقدمه

بررسی پیشینه پژوهش معمولاً نقدی از دانش موجود درباره موضوع پژوهش است. که اگر به درستی صورت گیرد به بیان مسئله کمک می‌کند و یافته‌های تحقیق را به پژوهش‌های قبلی متصل می‌سازد؛ و معمولاً این مقاصد را دنبال می‌کند ۱٫ تعریف و تحدید مسئله ۲٫ قراردادن یافته‌های تحقیق در چارچوب تحقیقات قبلی ۳٫ اجتناب از دوباره‌کاری ۴٫ انتخاب روش‌ها و ابزار اندازه‌گیری دقیق‌تر (سرمد، بازرگان و حجازی، ۱۳۸۶: ۵۵).
با توجه به موارد مطرح شده، در این فصل مبانی نظری و پیشینه پژوهش به تفکیک پژوهش‌های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۲-۱- تأملی بر ماهیت و تعاریف مدیریت کلاس درس

در قرن حاضر پیشرفت فناوری، تغییرات سریع و پدیده جهانی شدن بر تمام ابعاد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جوامع بشری تأثیر گذاشته است، همگام با این تغییرات روبه‌رشد، انتظارات جامعه از نظام آموزشی نیز هر روز تغییر یافته و موجب آن شده تا دست‌اندرکاران، مدیران و مدرسان پاسخگویی به نیازهای فراگیران را در اولویت کار خود قرار دهند (نیازآذری، مداح و عمویی، ۱۳۸۷: ۱۴۸). از این‌رو در زمینه عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی فراگیران، قابلیت حرفه‌ای معلم و رفتارهای کلاسی وی به عنوان مهمترین معیارهای عملکرد تحصیلی فراگیران شناخته شد (فراسر و البراگ^[۱]، ۱۹۹۱: نقل از مهاجری، شریف و مهاجری، ۱۳۹۱: ۲۹). ماهیت فعالیت معلم در کلاس درس با مدیریت کلاس درس درآمیخته است و معلم به عنوان مدیر کلاس با بهره گرفتن از امکانات موجود، زمینه تحقق اهداف آموزشی فراگیران را فراهم می‌کند (حمیدی، دماوندی و دهنوی، ۱۳۹۱: ۶). مدیریت کلاس درس^۲ از ابعاد مهم تدریس اثربخش است. نشانگرهای تدریس اثربخش در پنج مقوله شامل ۱- طراحی و تدوین درس ۲- ارائه درس ۳- مدیریت کلاس ۴- روابط انسانی و ۵- ارزشیابی از عملکرد تحصیلی دانشجویان قابل بررسی است (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۱). مدیریت کلاس یکی از کارکردهای ضروری معلم در کلاس درس است (علوی‌لنگرودی و سلیمانی، ۱۳۹۲: ۱۲۰). یکی از انواع مهارت‌های حرفه‌ای برای معلمان که باید در آموزش‌های قبل از شروع خدمت به دست آورند مهارت مدیریت کلاس درس است (سادیک و سادیک^۳، ۲۰۱۴: ۲۳۶۹).
مدیریت کلاس درس طبق طبقه‌بندی پار سونز از سازمان‌ها در سطح فنی قرار دارد. بنابراین، طراحی و سازماندهی و عمل به‌طور همزمان توسط معلم صورت می‌گیرد بنابراین، بین تحقق کارکردهای مدیریت در کلاس درس تقدم و تأخر عمده‌ای به چشم نمی‌خورد (رجایی‌پور، کاظمی و آقاحسینی، ۱۳۸۷: ۲۵). مدیریت کلاس درس دارای ویژگی‌ها و ظرافت‌های خاصی است که کارکردهای مدیریتی در آن به صورت خاصی جلوه‌گر می‌شود. مدیریت کلاس درس چه به مفهوم اداره کردن یا انجام دادن و یا یک مسئله در نظر گرفته شود، باید کارکردهای مدیریت؛ یعنی طراحی و سازماندهی، رهبری، نظارت و ارزشیابی را متحقق سازد تا جو یادگیری در کلاس اثربخش گردد (رجایی‌پور، کاظمی و آقاحسینی، ۱۳۸۷: ۲۵).
مدیریت کلاس درس شامل ابعاد مدیریت مکان، زمان، فعالیت‌ها، مواد، کار، روابط اجتماعی و رفتار دانش‌آموزان است. بنابراین این مفهوم با طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها که توسط معلم در کلاس انجام می‌شود مانند سازماندهی کردن محیط فیزیکی کلاس، تعریف و تمرین روش کلاس درس، مشاهده رفتار دانش‌آموزان، برخورد با بی انضباطی رفتاری، تشویق دانش‌آموزان به قبول مسئولیت یادگیری مرتبط است (دجگیک و ستوجیلکویک^۱، ۲۰۱۱: ۸۱۹).
مهارت مدیریت کلاس درس یکی از اجزای نخست دستورالعمل کلاس درس کارآمد است و با فرایند یادگیری دانش‌آموزان در کلاس درس مرتبط است (مارزانو و مارزانو^۲، ۲۰۰۳؛ به نقل از سوب^۳، ۲۰۱۳: ۶۷۱). مدیریت کلاس عبارت است از کلیه‌ی تلاش‌های معلم برای سرپرستی فعالیت‌های کلاس درس که شامل تعاملات اجتماعی، رفتار دانش‌آموزان و یادگیری است (ولفکانک و گلیکمن^۴، ۱۹۸۶: به نقل از آریاپوران، عزیزی و دیناروند، ۱۳۹۲: ۲۵). در تعریفی دیگری مدیریت کلاس درس به تمام اقدامات معلمان برای ایجاد یک محیط یادگیری تحریک کننده، وابسته است (دجگیک و ستوجیلکویک، ۲۰۱۱: ۸۱۹).
ویلیامز و استرنبرگ^۱ (۲۰۰۰)، مدیریت کلاس را مجموعه‌‌ای از تکنیک‌ها و مهارت‌ها می‌دانند که به معلمان امکان می‌دهد، دانش‌آموزان را به طور اثربخش کنترل نمایند و محیطی مثبت برای یادگیری فراهم نمایند (رجایی‌پور، کاظمی و آقاحسینی، ۱۳۸۷: ۲۶). مدیریت کلاس درس بر اقدامات معلمان جهت ایجاد محیط حمایتی، تسهیل کننده یادگیری علمی، اجتماعی و عاطفی اشاره دارد (رحیمی و اسدالهی^۲، ۲۰۱۲: ۴۳). مدیریت کلاس درس شامل پیش‌بینی‌ها و رویه‌های ضروری برای ایجاد و حفظ محیطی است که در آن تدریس و یادگیری رخ می‌دهد (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۳).
مدیریت کلاس درس یک فرایند چرخشی است که شامل طراحی پیشرفته، اجرا، ارزیابی در طول اجرا و ارزیابی نهایی است که موجب پیشرفت در فعالیت‌های انجام شده برای یادگیری و تضمین سلامت عاطفی کودکان در کلاس درس می‌شود (تال^۳، ۲۰۱۰: ۱۴۴). در مجموع می‌توان مدیریت کلاس درس را شامل کلیه فعالیت‌ها و تلاش‌های معلم در محیط کلاس درس دانست که برای ایجاد یک فضای مثبت در کلاس صورت می‌گیرد، که در آن دانش‌آموزان بتوانند توانایی‌های خود را نشان دهند و بتوانند آنچه را که لازم است یاد بگیرند.

۲-۲- اهمیت و ضرورت مدیریت کلاس درس

نقش مدرسه و سیستم‌های آموزشی، به ویژه معلمان و چگونگی ارتباط آنان در پرورش خلافیت شناختی دانش‌آموزان، قابل تعمق و بررسی است (البرزی، ۱۳۸۹: ۳۳). مطالعات مختلف نشان داده است که اقدامات معلمان در کلاس درس مهم‌تر از همه اقداماتی که مسئولان آموزش و پرورش و مدارس انجام می‌دهند (دجگیک و ستوجیلکویک، ۲۰۱۱: ۸۱۹). توانایی معلمان برای سازماندهی و مدیریت کلاس درس در دست‌یابی دانش‌آموزان به نتایج مثبت آموزشی و پرورشی بسیار مهم است (علی‌اکبری و دارابی، ۲۰۱۳: ۱۷۱۶). در همین رابطه بننت (۲۰۰۱) در پژوهشی نشان داد که جو و سبک مدیریت کلاس باعث پیشرفت تحصیلی دانشجویان می‌شود. همچنین کورت و همکاران (۲۰۱۴) نیز دریافتند که مدیریت کلاس اثر مثبت و متوسطی بر باورهای خودکارآمدی مربوط به فرایند آموزش دارد. مدیریت کلاس درس، متغیری کلیدی در ایجاد جو مطلوب برای آموزش و یادگیری دانش‌آموزان به شمار می‌آید (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۰۳). و بر آموزش نیروی انسانی تأثیر گذار است (بایتکین^۱، ۲۰۰۹: ۲۶۱۵).
انگیزش و موفقیت شناختی دانش‌آموزان در گرو فرایند ارتباط‌های بین معلم و دانش‌آموز است و آنچه تبیین‌کننده نقش مؤثر معلم در کسب پیامدهای مثبت است علاوه بر خودتعیینی و انگیزش، تأثیری است که معلم بر باورهای اسنادی دانش‌آموزان دارد (البرزی، ۱۳۸۹: ۳۵). سبک مدیریت کلاسی مناسب منجر به افزایش کارآیی نظام آموزشی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود (عرب‌زاده، کدیور، فرزاد، کاووسیان و نیکدل، ۱۳۹۰: ۵۲).
بنابراین مدیریت مناسب کلاس درس محیطی ایجاد می‌کند که در آن دانش‌آموزان نه بر مبنای انگیزه اجتنابی، برای احتراز از تنبیه و یا به صرف کسب تشویق، بلکه بنا به حس مسئولیت‌پذیری رفتار می‌کنند. (حمیدی، دماوندی و دهنوی، ۱۳۹۱: ۷). هنگامی که سبک‌های تعاملی معلم به طور صحیح به کار بسته شود، معلم فراهم کننده و هدایت کننده فرصت‌های یادگیری، عامل اساسی ارضاء دلبستگی‌ها و نیازهای فراگیران و پرورش دهنده‌ی مهارت‌های اساسی و مهم در دانش‌آموزان است (ریوی^۱ و همکاران، ۲۰۰۵: به نقل از البرزی و خیر، ۱۳۹۰: ۵۴).

۲-۳- سبک‌های مدیریت کلاس

ولفگانگ و گلیکمن، در کتاب خود تحت عنوان ((حل مسائل انضباطی کلاس)) چارچوبی جامع بر اساس روانشناسی یادگیری برای مدیریت کلاس ارائه داده‌اند و بر اساس آن سه سبک مدیریت کلاس را مطرح کرده‌اند این سبک‌ها در یک پیوستار کنترل به ترتیب شامل سبک رویکرد مداخله‌گرایانه، رویکرد تعامل‌گرایانه و رویکرد غیرمداخله‌گرایانه هستند. (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۰۹). سه نظریه فوق به مثابه پیوستاری است که در یک سوی آن، سبک مداخله‌ای، در میانه پیوستار نظریه تعامل‌گرایانه، و در سوی دیگر پیوستار نظریه غیرمداخله‌گرایانه جا دارد. در نظریه ‌مداخله‌گرایانه مدرس نقش اصلی را بر عهده دارد، در نظریه تعامل‌گرایی بر تعامل بین استاد و دانشجویان تأکید می‌شود و در نظریه غیرمداخله‌گرایانه دانشجویان از نقش مهمی برخوردارند (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۴). در زیر هر کدام یک از انی سبک‌ها به اختصار مورد بحث قرار می‌گیرد.

۲-۳-۱- سبک مداخله‌ای^۲:

بر اساس فرض اصلی این رویکرد؛ محیط بیرونی، رشد را شکل می‌دهد. مکتب تغییر رفتار یا رفتارگرایی پایه تئوریک این رویکرد است (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۴). در این رویکرد، مسئولیت اصلی کنترل و نظارت، بر عهده مدرس است. قواعد و قوانین مورد استفاده در کلاس، توسط مدرس طراحی و تدوین می‌شود و تمرکز عمده بر رفتار آشکار است. به تفاوت‌های فردی اهمیت کمی داده می‌شود، مدرس به سرعت برای هدایت رفتارها مداخله می‌کند و مداخله‌ها عمدتاً به شکل پاداش و تنبیه است (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۳). نقش سنتی معلم به عنوان کسی که تهیه‌کننده اطلاعات در زمینه تدریس است نمایان است. معلم به عنوان متخصص نگریسته می‌شود که دانش را به دانش‌آموزان انتقال می‌دهد که معمولاً با بیان کردن این کار صورت می‌گیرد. ارائه اطلاعاتی که در متن‌های استاندارد پیدا نمی‌شود از این طریق صورت می‌گیرد. روش‌های تعامل در این سبک تدریس از طریق سخنرانی و انتقال دانش به دانش‌آموزان است (هارون و کروزبی، ۲۰۰۰؛ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۱). در این سبک معلم تلاش می‌کند با اعمال کنترل و نظارت بیشتر بر فعالیت‌ها و رفتار دانش‌آموزان و تأکید بر قوانین و انضباط کلاس، به اهداف آموزشی دست یابد (اسمارت، ۲۰۰۹: ۶). رویکرد مداخله‌ای، تدریسی ساختاریافته است که غالباً معلم مراحل تدریس خود را بدین‌گونه اجرا می‌کند: درس را با مروی کوتاه از یادگیری قبلی شروع می‌کند. درس را با بیان کوتاهی از اهداف شروع می‌کند. موضوع جدید را در گام‌های کوچک ارائه می‌دهد و بعد از هر گام تمرین‌هایی را دانش‌آموزان ارائه می‌دهد. موضوع آموزش را روشن می‌سازد و به تفصیل شرح و توضیح می‌دهد. تمرین و سوالات زیادی را از دانش‌آموزان می‌خواهد که آن‌ها فهم خود را دریابند. تمرین‌های جایگزین را برای کارکردن بیشتر دانش‌آموزان تهیه می کند و بر کار آن‌ها در هنگام تمرین کاملاً نظارت دارد (روزنشاین، ۲۰۰۸؛ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۱). این رویکرد در مقابل غیرمداخله‌ای قرار دارد (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۴).
مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

1. 1. معلم تلاش می‌کند تا فعالیت‌های سه‌گانه شناختی، عاطفی و فراشناختی را خود به جای دانش‌آموز انجام دهد.

1. 1. معلم موضوع درسی را توضیح و تفسیر کرده و با بیان نمونه‌ها، به عینی‌سازی انتخاب می‌پردازد.

1. 1. به دلیل انجام فعالیت‌های فکری توسط معلم، نیاز دانش‌آموزان به راهبردهای تفکر به حداقل می‌رسد.

1. 1. قضاوت‌های شخصی معلم، به عنوان تقویت کننده فهم دانش‌آموز مورد استفاده قرار می‌گیرد (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۷).

۲-۳-۲- سبک تعاملی^۱:

در این نظریه، مسئولیت اصلی نظارت و کنترل کلاس بر عهده مدرس و دانشجویان است. قواعد و قوانین مورد استفاده، توسط مدرس و با شرکت دانشجویان تدوین می‌شود. تمرکز اصلی این دیدگاه بر رفتار و تمرکز ثانویه آن بر افکار و احساسات فراگیران است. اهمیت تفاوت‌های فردی در حد معمول به رسمیت شناخته می‌شود. فراگیران رفتار خود را نظارت و کنترل می‌کنند اما گروه و جایگاه آن حفظ می‌شود (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۴). سبک آموزش تعاملی، ساختاری از تدریس است که هدفش آگاهانه ترویج استقلال دانش‌آموزان و توانایی نوآوری و ایجاد عشق و تخصص در یادگیری است و به انتقال دانش و بهره‌مند شدن از دانش و رفع کردن تردید‌ها در نتیجه ارتباطات بین معلمان و دانش‌آموزان مرتبط می‌باشد. تعامل فعال فرآیندی است پویا و ایجاد کننده وحدت تدریس و یادگیری است و ارتباط و عمل متقابل بین دانش‌آموزان و معلمان در طول این فرایند تنظیم می‌کند (جینگ و دانگ، ۲۰۰۹؛ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۱). در کلاس تعاملی، نه همانند مداخله‌گرایانه، معلم – محور است و نه همانند غیرمداخله‌گرایانه، دانش‌آموز محور؛ بلکه ((همکاری)) اصل اساسی و محور کار در کلاس درس است (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۶). رویکرد تعامل‌گرایانه نشان می‌دهد که معلمان و دانش‌آموز باید مسئولیت اداره کلاس را به صورت مشترک به عهده بگیرند (اوریم، گوککی و انیسا^۲، ۲۰۰۹: ۶۱۳). و این رویکرد بر مبنای پیش‌فرض‌های مکتب روانشناسی اجتماعی، هم بر فعالیت‌هایی تأکید دارد که فرد برای تغییر محیط انجام می‌دهد؛ و هم به عوامل محیطی توجه دارد که بر فرد اثر می‌گذارد (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۵). هدف بنیادی از سبک آموزش تعاملی بهبود کیفیت تعلیم و تربیت و تدریس اثربخش است که سه هدف اصلی را دنبال می‌کند. اول این‌که وظیفه تدریس باید همراه با برانگیختن و به اشتیاق کشاندن دانش‌آموزان باشد. دوم این‌که با گسترش دانش دانش‌آموزان، توانایی‌هایشان را می‌پروراند و کیفیت کارشان را بهبود می‌بخشد. سوم این‌که در این راهبرد آموزشی معلم و دانش‌آموزان هر دو می‌توانند به یکدیگر سود برسانند (معتمدی، ۱۳۹۱).
مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک به شرح زیر است:

1. 1. مسؤولیت اجرای وظایف یادگیری بر عهده دانش‌آموزان گذاشته می‌شود .

1. 1. معلم بر این باور است که دانش‌آموزان می‌توانند به درستی از عهده فعالیت‌های یادگیری برآیند.

1. 1. معلم وظیفه خود را محدود به پردازش موضوع، آزمون نتایج یادگیری، نظارت و ارائه بازخورد می‌سازد.

1. 1. معلم دانش‌آموزان را برای حداکثر فعالیت‌های فکری ترغیب می‌کند.

1. 1. معلم از دانش‌آموزان انتظار داردبه پردازش شناختی، عاطفی و فراشناختی موضوع درسی بپردازند.

1. یادگیرنده برانگیخته می‌شود تا مشابهت‌ها (روابط) را جستجو کند و بر عملکرد خود نظارت کند. (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۷).