راه های مقابله با استرس از دیدگاه پزشکی :
نظریه پردازان اصلی این دیدگاه هانس سیله است . او در اواخر ۱۹۳۰ مقاله ای منتشر ساخت که باعث تحول درک دانشمندان از استرس گردید . دکتر سلیه ابتدا آگاهانه از بکار بردن واژه استرس برای بیان حالتی که تحقیق او کشف نموده بود امتناع می کرد اما متعاقباً نظرش را تغییر داد . مهمترین جنبه حائز اهمیت دیدگاه سلیه این بود که وی کاربرد سنتی را منفی ساخت او به تصویر استرس بر خلاف نمایاندن آن به عنوان عامل یا نیرو ، به عنوان نتیجه ای که در اثر حضور عامل یا نیروی دیگری درون یک موجود زنده ایجاد می شود توجه داشت . درک سلیه از استرسدر ارتباط یا علم فیزیولوژیک است که ریشه در مراحل تکاملی وابسته به علم زیست شناسی موجودات زنده دارد . الگوی زیست شناسی سلیه مبنای رویکرد های دیگری به مسئله استرس قرار گرفته است (بلوچی ، ۱۳۶۷ ، ص ۲۱۷)از نظر استرس پاسخ غیر اختصاصی بدن نسبت به نیازهایی است که در آن بوجود آمده است . برای درک این تعریف نخست باید مفهوم غیر اختصاصی روشن شود .

هر نیازی در بدن حالت یگانه و خاص خود را دارد که مختص آن نیاز است . مثلاً هنگامی که در معرض سرما قرار می گیرند بدنمان می سوزد که گرمای بیشتری تولید شود ، رگهای خونی منقبض می شوند که گرمای کمتری از دست برود . هنگامی که در معرض گرما قرار می گیریم از دست دادن آب به صورت تعریق در سطح پوست ، تاثیر خنک کننده ای دارد .
هر دارو یا هورمونی اثرات خاص خود را دارد . داروهای تولید ادرار ، آن را افزایش می دهند . هورمون آدرنالین نبض را تند و فشار خون را افزایش می دهد و همزمان قند خون را بالا می برد در حالی که انسولین قند خون را کاهش می دهد با این وجود بدون در نظر گرفتن تغییرات ایجاد شده تمام این عوامل یک چیز مشترک دارند ، آنها نیاز برای سازگاری مجدد را افزایش می دهند . این نیاز غیر اختصاصی است و صرف نظر از اینکه مشکل چیست انطباق با آن ضروری است ، به عبارت دیگر عواملی که بر ما تحمیل می شوند علاوه بر اعمال اختصاصی شان ، ایجاد یک نیاز غیر اختصاصی برای انجام کنشهای سازگاری و ایجاد دیواره وضعیت بهنجار را در بر دارند که این مسئله مستقل از فعالیت های اختصاصی آنهاست .
نیاز اختصاصی برای فعالیت ، ماهیت و اساس استرس است .
تصور اینکه مسائل متفاوتی مانند سرما گرما داروها ، هورمونها ، غم و شادی می توانند واکنش یکسان بیوشیمیایی در بدن ایجاد نمایند مشکل است و مدتها طول می کشد تا وجود چنین واکنشها کلیشه ای در پزشکی پزیرفته شد (قریب ۱۳۷۱ ، ص ۸۰)
آنچه در بالا اشاره رفت نظریه سلیه در مورد استرس بود . پژوهشگرانی که در زمینه فیزولوژیکی هستند (مثلاً مالسون وسیله) استرس را به عنوان یک پاسخ یا یک واکنش و یا یک سازگاری مه معمولاً بدنی است نسبت به محرکات محیطی و یا تغییری می دانند در حالیکه در گفتگوهای معمولی و کلاً در زمینه های روانپزشکی روانشناسی و جامعه شناسی ، استرس نه به عنوان یک واکنش بلکه به عنوان یک محرک در نظر گرفته می شود . از دیدگاه سلیه ، استرس همیشه در زندگی شخص عامل منفی بشمار نمی آید . در دیدگاه او فقط زمانی که استرس شخص را مغلوب ساخته و موجب ناراحتی وی می گردد ، آسیب رساننده است .
در اواخر دهه ۱۹۳۰ و اوایل ۱۹۴۰ سیله یک پاسخ پیچیده در آزمایشات حیوانی را به یک سری وقایع آسیب رسان گزارش داده ، این وقایع شامل تزریق مواد آلوده ، عفونت ، ضربه ، گرما ، سرما ، محرکهای عصبی بود و تغییرات همزمان با آنها یعنی بزرگ و فعال شدن غدد فوق کلیوی و تحلیل غده تیموس و برآمدگی لنفها و ایجاد زخم معده روده ای را مشخص ساخت (قراچه داغی ، ۱۳۷۳ ، ص ۷۲)
سلیه استرس را به عنوان حالتی توصیف می کند که به وسیله یک سندروم آشکار می شود یعنی توسط یک سری جریانات و حوادث پشت سر هم آشکار می شود .
اولین سندرم را نشانگان سازگاری عمومی نامید که شامل ۳ مرحله زیر است :

• • مرحله اول : واکنش هشدار

• • مرحله دوم : مقاومت

• • مرحله سوم : تخلیه ، فرسودگی

مرحله اول که هشدار است شامل یک سری پاسخ های فیزیولوژیکی است که توسط تخلیه ایجاد می شود اگر استرس وجود داشته باشد ، اجباراً واکنش هشدار هم اتفاق می افتد . در این مرحله تخلیه حوادث بیولوژیکی در داخل ارگانیسم رخ می دهد . از قبیل بالا رفتن آدرنالین خون ، کم عمق شدن تنفس ، جریان یافتن خون از پوست و غشاء به عضلات و مغز ، سرد شدن دست و پاها ، تحریک هیپوتالاموس که به عنوان کلیه اصلی سیستم هشدار دهنده عمل می کند . اگر اترمور همچنان ادامه یابد مرحله دوم یعنی مقاومت شروع می شود . در این مرحله کلیه فعالیت های بدن برای مقابله با آن اترمور بسیج می شوند و واکنشهای مرحله اول از بین می روند و چنین به نظر می رسد که بدن به حالت نرمال برگشته است . خطری که در این مرحله وجود دارد طولانی شدن این مرحله است به عبارت دیگر اگر بدن برای مدتی در حالت بسیج و تهیج باقی بماند منابع تامین کننده این بسیج شروع به تحلیل رفتن می کنند .
بعد از این مرحله ، مرحله آخر یعنی تخلیه رخ می دهد در این مرحله بدن به طور فرآینده ای مستعد بیماری و اختلال در عملکرد ارگانهامی شود و این نکته مهم ارتباط بین استرس و بیماری می باشد در این حالت فرد نیاز به استراحت دارد .
دیدگاه روانشناسی :
استرس دیرینه پرداختن به استرس را می توان با دیدگاه دو گانه انگاری تن و روان و تاثیرات هر یک بر دیگری در نظریات افلاطون و ارسطو مربوط دانست .
از نظر واژه شناسی ، استرس کلمه یونانی است که در قرن ۱۷ به معنای سختی و دشواری بکار رفته است ، در اواخر قرن ۱۸ از استرس به معنای نیرو و فشار زیاد ، تلاش بسیار استفاده شده است . در سال ۱۹۱۰ اسلر علت سرفه بیماری از آنژینهای صوری (سکته خفیف قلبی) در بین شاغلین بهبود در محیطهای کاری برخورد تند و هیجانی انها دانست ( کوپر ، ۱۳۷۳ ، ص ۹۷)
برای ما اهمیت دارد که بدانیم این ویژگی های شخصیتی که دیگر حوزه های زندگی بررسی شده اند چگونه در تجربه شاغل در محیط کار اثر می گذارد .
شخصیت نوع اول :
این نوع افراد همیشه شتاب زده اند و چون اغلب می کوشند در زمان محدودی کارهای هر چه بیشتری انجام دهند ، همواره دچار کمبود وقت هستند و به همین علت در یک زمان چند کار با هم انجام می دهند و وقتی که ساعاتی از وقتشان با فعالیت های پیش پا افتاده تلف می شود ، دچار بی حوصلگی می شوند .
دومین نوع شخصیت :
همیشه در تلاش ستیزه امیز به سر می برند . سائقی برای پیشرفت دارند که آنها را به رقابتی شدید با دیگران وا می دارد و در جریان این رقابت احساسهایدیگران را نادیده می گیرند . افراد نوع الف در محیط کار ، در زندگی خانوادگی و حتی در ساعات فراغت نیز رفتار رقابتی دارند و در نتیجه بیکار نمی نشینند .
سومین نوع شخصیت :
جزء تشکیل دهنده شخصیت چنین افراد دشمن شدید آنها است . ممکن است پیوسته از دیگران بدگمان و رنجیده خاطر و هم از اطرافیان خود به آسانی عصبانی می شوند . نظر دیگران در محیط کار نسبت به چنین افرادی این است که آنها آدمهایی هستند شکاک ، ستیزه جو و از دیگران به راحتی کینه به دل می گیرند .
اول : ویژگی های شخصیتی معنی مانند : حس سامان یافتگی ، می توانند با مهار پذیر تر کردن وضعیت های دشوار به حل استرس شغلی کمک کند .
دوم : وقتی استرس شغلی پرداخته می شود زندگی خانوادگی افراد نیز مورد توجه قرار گیرد زیرا استرس ناشی از کار ممکن است به خانه سرازیر شود به همین نحو استرس محیط خانوادگی به محل کار منتقل شود .
سوم : به علت فقدان کنترل عاملهای استرس شغلی که پاسخهای عادی مقابله را بی اثر می کند ، مقابله با استرس ناشی از کار با مشکلات خاصی روبرو است . از این رو مداخله در استرس شغلی که هدف آن یا منشاء محیطی استرس است یا پاسخهای فردی در برابر استرس ارزش حیاتی دارد (خواجه پور ، ۱۳۷۷ ، ص ۱۴۵)
پیشینه تحقیق :
استرس نظریه نیست بلکه کشف علمی است و دانشمندان بسیاری در این زمینه تحقیقات و مطالعاتی و مطالعاتی را انجام داده اند .

• • در سال ۱۹۱۳ ژاسپر در کتاب خود با عنوان آسیب شناسی روانی عمومی بر مفهوم واکنش تاکید می کند . از دیدگاه او واکنش پاسخی عاطفی در برابر یک حادثه است و این مفهوم در چارچوب هورمونسازی فرد قابل تغییر است .

• • تقریباً در همین زمان آدلف می یر ارتباط مستقیم میان محرک های محیطی و پدیده بیماری را به صورت فرضیه ای فرمول بندی می کند . اما در حقیقت تحول اساسی در مفهوم استرس و نقش تعیین کننده آن در بیماری های مدیون پژوهش های دوران ساز دکتور هانس سلیه است.

• • سلیه در سال ۱۹۳۶ ، اولین رسانه خود را مورد واکنش هشدار دهنده منتشر ساخت . در اواسط ۱۹۴۰ ، سلیه شروع به کار برد واژه فشار در میان یافته هایشان کرد . کاربرد این واژه اگر چه تازگی داشت اما درخشش تحقیق وی همراه شمار گسترده انتشاراتش به تثبیت کاربرد نوین این واژه در جامعه علمی کمک کرد .

مهمترین جنبه حائز اهمیت تعاریف فشار سلیه این بود که وی کاربرد سنتی را ملغی ساخت . او بر خلاف تصور کردن فشار به عنوان یک عامل یا نیرو ، انرا به عنوان نتیجه ای که در اثر حضور عامل یا نیروی دیگری درون یک ارگانیزم ، ایجاد می شود ، می دانست . به این نکته باید توجه شود که درک سلیه از فشار در ارتباط با علم فیزولوژی است که در مراحل تکاملی وابسته به عدم زیست شناسی موجود زنده است . سلیه محرک را عامل استرس زا می نامد و به زعم او باید میان استرس و عامل بوجود آورنده آن تفاوت قائل شد در حالیکه در فرهنگ عامه این دو واژه مترادف هم بکار برده می شوند. از دیدگاه سلیه عوامل استرس زاگوناگونند . سرما ، گرما ، خستگی مواد سمی ، ضربه ، اشعه خورشید ، تکانه های عصبی کار کردن مانند ترس و خشم و یا هرگونه عامل استرس زا که باعث بروز واکنش می شود . در استرس همواره واکنشی یکسان که همان واکنشی غیر اختصاصی است بوجود می آید و ارگانیزم خود را با وضعیت جدید سازگار می کند . این سازگاری برای حیات ضرورت دارد و هدف آن ، حفظ تعدل حیاتی بنیادی است ، سلیه در سال ۱۹۴۸ در مجموعه ای از کنفرانسهایش در کالج فرانسه سپس در ژوئن ۱۹۵۰ در بیمارستان لاتیک نشانگان انطباق عمومی (S.G.A) را با جنبه های بیوشیمیایی و مکانیزم های هورمونی اش بیان کرد . سلیه متذکر شد که بسیاری از پژوهشگران بیش از او اختلال ارگانیسم را به هنگام پاسخ به تهاجمات محیط خارج بیان کرده اند .
نشانگان انطباق عمومی بوسیله سلیه کمتر کامتر شد . اگر استرس را به منزله مجموعه کنش و واکنش تلقی کنیم نشانگان انطباق عمومی عبارت خواهد بود از جنبه های فیولوژیک ، خونی هورمونی این واکنش

• • سیف الله آقاجانی ارتباط بین تیپ شخصیتی C با راه های مقابله با استرس را در بین دانشجویان دانشگاههای اردبیل را بررسی نموده است .

از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و برای گرد آوری داده ها از تست تیپ شخصیتی C آیزینک و پرسشنامه راه های مقابله با استرس لازاروس استفاده شد که نتایج زیر بدست امد . بین نمرات اخذ شده در تست تیپ شخصیتی C و راه های مقابله با استرس(هیجان محور) در دانشجویان مستعد سرطان C تفاوت معنی داری بوده است.
و در مکانیسم های مسئله محور تفاوت معنی دار مشاهده نشد . بدین معنی که دانشجویان مستعد سرطان نسبت به دختران غیر مستعد سرطان از مکانیزم های هیجان محور بیشتر استفاده کرده اند اما در مکانیزم های مسئله محور مشاهده نشد بدین معنی که دانشجویان مستعد سرطان نسبت به دانشجویان غیر مستعد سرطان از مکانیسم های هیجان محور بیشتر استفاده کرده اند اما در مکانیسم های مسئله محور به یک اندازه استفاده کرده اند . با تعدیل جنسیت بین میانگین نمرات دانشجویان دختر مستعد سرطان و دانشجویان دختر غیر مستعد سرطان در مکانیسم هیجان محور تفاوت معنی دار بوده و در مکانیسم های مسئله محور در سطح ۵% = a تفاوت معنی دار بوده اما در سطح %۱ = a تفاوت معنی دار نشان نمی دهد بین میانگین نمرات دانشجویان پسر مستعد و دانشجویان پسر غیر مستعد سرطان در مکانیسم های مسئله محور تفاوت معنی داری مشاهده نگردید . در مکانیسم های هیجان محور و مسئله محور ، میانگین نمرات دانشجویان پسر تیپ شخصیتی C (مستعد سلطان) نسبت به دانشجویان دختر تیپ شخصیتی C (مستعد سرطان) تفاوت معنی داری مشاهده نشد و هر دو گروه از مکانیسم های هیجان محور و مسئله محور برخوردار بوده اند و تفاوتی قابل ملاحظه در بین آنها مشاهده نگردید و می توان گفت که تفاوتی آشکار در جنسیت وجود ندارد . بنابراین می توان اذعان داتش دانشجویان مستعد سرطان در هنگام مواجه با عوامل استرس زا بیشتر از مکانیسم های هیجان محور استفاده می کردند تا مکانیسم های مسئله محور ، لذا با توجه به رد یا قبول و آزمون فرضیات این پژوهش نتایج حاصله را می توان به جامعه آماری تعمیم داد . برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های اماری تحلیل واریانس یکطرفه ، آزمون شفه و آزمون T تست (تفاوت میانگین گروه های مستقل ) استفاده شده است .
میلستین (۱۹۸۳) در بررسی استرسهای سازمانی در مورد معلمان دریافت که بروز استرس ابتدا بصورت عاطفی است و بعد شکل رفتاری و فیزیکی ، در سیستم آموزشی مسائلی مانند فقدان امکانات ، انگیزش دانش آموزان و مشکلات انضباطی بیشترین رتبه را از نظر استرس دارا هستند . مسائل کلاسی نسبت به خود سازمان استرس بیشتری ایجاد می کنند و میان جنس و سن از نظر استرس تفاوت معنی داری وجود نداشت . ولی معلمین کم سابقه نسبت به افراد با سابقه استرس بیشتری را گزارش نمودند که شاید علت آن کم تجربگی آنان باشد .
مای کلیتون (۱۹۸۳) در بررسی استرس معلمین ابتدایی و متوسطه شرط عوامل استرس آنها را چنین دریافت ، جو مدرسه ، زیاد بودن کار معلم ، ارتباطات نا مطلوب در محیط ، کار ، رفتار نابهنجار بسیاری از دانش آموزان و انجام تغییرات در نظام آموزش و پرورش ، عدم آشنایی با اهداف برنامه های جدید ، مشکلات تدریس انفرادی ، کمبود کمکهای حرفه ای ، پایین آمدن منزلت اجتماعی معلم ، کمبود امتیازات مادی ( منتقل از پایان نامه رجب پور ، ۱۳۷۹)
کریاکو و ساتکلیف (۱۹۷۷) چهار عامل اساسی استرس معلم را بر رفتار دانش آموزان ، شرایط نا مساعد کار ، فشار زمانی و شرایط نا مساعد هر مدرسه دانستند .
پالیس (۱۹۹۲) در تحقیق خویش بر روی ۲۴۴ نفر از معلمان که از نظر رفتاری نا منظم بودند دریافت متغیرهای همانند شرایط محیط مدرسه ، مشکلات مسیر شغلی و گرانباری کار ، نسبت به ارتباط مستقیم با دانش آموزان استرس زیادتری ایجاد می کنند . همچنین عواملی چون خستگی ، ناکامی و انتقال موارد منفی زندگی بیرون به کلاس درس ، به طور مداوم در ایجاد استرس موثر هستند . (منتقل از پایان نامه رجب پور ۱۳۷۹)
۱- جمشید نژاد ۱۳۷۵ تحقیق تحت عنوان بررسی و مقایسه استرس شغلی و رضایت شغلی معلمان مدارس ابتدایی به عمل آورده . در ان از دو پرسشنامه سنجش استرس معلمان در رضایت شغلی آنان برای جمع اوری اطلاعات استفاده شده است . در این بررسی نمونه ای به تعداد ۵۳ معلم به حجم کلی ۳۸ درصد از کل جامعه پژوهش (معلمان ابتدای شهر اهواز ) اطلاعات خود را به روش زمینه یابی بدست اورده است .
۲- در این تحقیق اطلاعات جمع اوری شده پس از تجزیه و تحلیل نتایج زیر را مشخص کرده است . اکثر معلمان (۷۱ درصد از کل آزمونها) شغل خود را به عنوان معلمان مدرسه زیاد یا خیلی زیاد استرس آور ارزیابی کرده اند . که کمی بیش از این تعداد (۷۸/۵ درصد) معلمان از شغل خود خشنود نبوده اند . بدنبال این دو نتیجه و یا مشاهده همبستگی منفی بین استرس شغلی منابع ایجاد آن در رضایت شغلی مشخص شده که معلمان که از استرس شغل خود خشنود تر بوده اند که استرس کمتری را از شغل خویش گزارش کرده اند . از طرف دیگر بین میزان استرس شغلی معلمان کم سابقه و پرسابقه معلمان ابتدایی تفاوت آماری معنا داری مشاهده نشده و فقط معلمان زن با معلمان مرد از نظر میزان استرس شغلی تفاوت تفسیر و معنا داری نشان داده اند و بالاخره منابع ناکافی در مدرسه بیشترین استرس را در بین سایر عوامل استرس اور به خود اختصاص داده اند .
۳- نزهت (۱۳۷۶) عنوان بررسی میزان منابع استرس شغلی معلمان استان فارس به عمل آورده است . ابزار مورد استفاده به منظور سنجش میزان و منابع استرس شغلی مقیاس از نوع لیکرت بود که اعتبار ابزار آن بوسیله تحلیل مواد و صاحبنظران و تحقیقات انجام شده با استفتفاده از روش بازآمایی و آلفا کرونباخ محاسبه گردید .
نمونه شامل ۳۳ نفر با روش تصادفی خوشه ای انتخاب و اطلاعات لازم جمع اوری شده اطلاعات جامعه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند . نتایج بدست امده معلمان زن بطور متوسط و زیاد احساس استرس شغلی می نمایند و همچنین بین معلمان زن از نظر میزان استرس شغلی کلی تفاوت وجود ندارد اما فشار شغلی ناشی از منابع بین معلمان زن بیشتر از معلمان مرد است . عمده ترین منابع استرس معلمان (حقوق نا مناسب ، میزان کار ، فقدان یا نا کافی بودن منابع و ارزیابی و گزارش عملکرد خودشان بود . بین استرس شغلی و منابع استرس معلمان همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت و بالاخره سه عامل فشار ، وضعیت کار و مسئولیت ها و عدم همکاری ، حل تضادها و میزان کار متغیرهای پیش بینی فشار شغلی معلمان در سه مقطع بودند .
فصل سوم