۲-۷- پیشینه تحقیق
تحقیقات در زمینه کارایی از زمان فارل آغاز شده و توسط ایگنر شدت یافت و تا زمان حاضر نیز ادامه داشته است . تا کنون تحقیقات بسیاری در زمینه کارایی انجام گردیده که با توجه به موضوع مورد مطالعه ، سلیقه نویسنده و …. روش های متفاوتی برای آنها در نظر گرفته شده است. در اغلب این تحقیقات از

شیوه های پارامتری استفاده شده و نویسندگان یکی از انواع کارایی را مد نظر قرار داده اند . این مطالعات یا به مطالعه روی واحدهای اقتصادی یک صنعت خاص در یک کشور پرداخته اند و یا مقایسه بین چند کشور را موضوع خود قرار داده اند .در این قسمت به مطالعات در دو بخش مطالعات خارجی و مطالعات داخلی پرداخته می شود . شایان ذکر است که مجال ذکر تمام مطالعات انجام شده در این حوزه نمی باشد و به طور خلاصه به تعدادی از مطالعات اشاره می شود .
۲-۷-۱- مطالعات خارجی :
۱- رنگان و همکاران
در سال ۱۹۸۸ رنگان^[۵۳] و پاسورکا^[۵۴] و گرابوسکی^[۵۵] با بهره گرفتن از روش های پارامتری و با نگرش واسطه ای ۲۱۵ بانک آمریکایی را مورد مطالعه قرار داده و به رابطه مثبت ناکارایی با ترکیب داده ها و رابطه منفی آن با اندازه بانک دست یافتند .
۲- تاسی و همکارن
در سال ۲۰۰۵ تاسی^[۵۶] و فرایز^[۵۷] در یک مطالعه موردی ، به مطالعه کارایی در ۱۵ کشور اروپایی شرقی به علاوه روسیه پرداختند . نتایج تحقیق آنها حاکی از بیشتر بودن کارایی بانکهای خصوصی نسبت به بانکهای دولتی بود .
۳- عماد لیمام
لیمام^[۵۸] (۲۰۰۰) در مطالعه ای کارایی را برای هشت بانک کویتی ، با مدل مرز تصادفی (SFA) و با تمرکز روی کارایی فنی برای دوره ۱۹۹۹-۱۹۹۴ اندازه گیری نمود او برای برآورد تابع هزینه از تابع کاب – داگلاس استفاده کرد و جهت تعیین عوامل و محصولات روش واسطه ای را انتخاب نمودند لذا داراییهای ثابت ، تعداد نیروی کار و سرمایه مالی (سپرده ها ، استقراض و ….) به عنوان عوامل و دارایی های درآمدزا به عنوان محصول معرفی می شوند . این مطالعه همچنین به بررسی تاثیر اندازه بانک ( برحسب دارایی) ، ساختار سرمایه و نرخ سودآوری برکارایی بانک پرداخته و برای این کار از یک مدل کمکی با متغیرهای کل دارایی ها ، نسبت سرمایه به دارایی ، نسبت بازده به دارایی استفاده کرده است . این مطالعه نتیجه گیری می کند که بانکها با اندازه بزرگتر با سهم بیشتری از حقوق صاحبان سهام و سودآوری بیشتر ، با کارایی بالاتری همبستگی دارند. نویسنده در پایان توصیه می کند که توسعه مداوم منابع انسانی ، بالا نگهداشتن سودآوری ، ایجاد درآمد از طریق کاهش هزینه ها ، تغییرات سریع در روش های بانکداری و تکنولوژی مورد استفاده ، همراه با توسعه تکنولوژی ، تبدیل بانکها به شرکتهای سهامی و خصوصی سازی ، راه های مناسب برای برخورد با چالشهای پیشرو برای ورود به بازارهای جهانی می باشند . نکته خاص این مطالعه بررسی رابطه نسبت های مالی با کارایی در یک مدل کمکی می باشد .
۴- فونتز و همکاران
فونتز^[۵۹] و ورگر^[۶۰] (۲۰۰۰ ) در مطالعه خود با بهره گرفتن از روش پارامتری مرز تصافی (SFA) و با کمک داده های تابلویی کارایی هزینه و کارایی سود جایگزین را برای کشور شیلی در دوره
(۲۰۰۰-۱۹۹۰) برآورد کرده اند آنها برای برآورد توابع هزینه و سود از تابع ترانسلوگ و جهت تعیین عوامل و محصولات بانک ، از روش واسطه ای استفاده کرده اند آنها همچنین در مطالعه خود عوامل موثر در تعیین کارایی بانک را جستجو می کنند متغیرهای اندازه بانک ، نوع مالکیت ، شرایط اقتصادی به شکل دترمینان استفاده می شوند .محصولات و قیمت عوامل ، متغیر مستقل و هزینه و سود متغیرهای وابسته هستند این تحقیق نتیجه گیری می کند که وقتی اقتصاد توسعه می یابد ، ناکارایی کاهش می یابد . برای بانکهای بین المللی ریسک و برای سایر بانکها ، اندازه بانک اهمیت دارد بانکهای کوچک ، تمرکز دارایی بالاتری دارند و بانکهای دولتی از کارایی سود بالاتری برخوردارند همچنین تحقیق بیان می کند که کارایی هزینه ، در طول دوره تحقیق کاهش یافته در حالیکه کارایی سود تغییری نکرده است .
۵- کمب و همکاران
کمب وگلو^[۶۱] و همکارانش (۲۰۰۴) با مطالعه بر روی ۲۰ بانک یونان برای دوره ۱۹۹۹-۱۹۹۳ و با بهره گرفتن از روش پارامتری توزیع آزاد (DFA) و کاربرد داده های تابلویی ، کارایی هزینه را محاسبه کرده و تاثیر اندازه بانک ، نوع مالکیت و رفتار ریسک را بر کارایی هزینه مورد بررسی قرار داده اند. این مطالعه برای برآورد تابع هزینه از تابع ترانسلوگ^[۶۲] استفاده و جهت تعیین عوامل و محصولات روش واسطه ای را به کار برده است .
متغیرهای نیروی کار ، سرمایه و سپرده ها و دیگر وجوهات جمع آوری شده به عنوان عوامل ، و وامها و اوراق بهادار به عنوان محصولات بانک در نظر گرفته شده است .آنها نتیجه گیری می کنند که بانکهای بزرگ با مالکیت عمومی و ریسک گریز ، کارایی کمتری نسبت به سایر بانکها دارند . نتیجه دیگر تحقیق آنها این است که بانکهای یونانی به طور معناداری از نظر کارایی ، با سایر بانکهای اروپا متفاوت نیستند و صنعت بانکداری یونان صرفه جویی های ناشی از مقیاس را تجربه می کنند .
۶- کبیر حسن
کبیر حسن در سال ۲۰۰۴ کارایی سود و هزینه را برای بانکهای اسلامی جهان در دوره ۱۹۹۶ و ۲۰۰۳ با بهره گرفتن از دو روش تابع مرز تصافی و روش تحلیل پوششی داده ، با هدف شناسایی عوامل بهبود کارایی بانکهای اسلامی و شناخت شرایط مناسب برای ادامه فعالیت بانکها برآورد کرده است. وی جهت تعیین و تعریف عوامل و محصولات روش واسطه ای را برگزیده است و نیروی کار ، سرمایه ، منابع وجوه کوتاه مدت را به عنوان داده و کل وامها ، دارایی های درآمد زا و اقلام زیر خط ترازنامه را به عنوان ستاده ها معرفی نموده است .او جهت تکمیل نتایج ، همبستگی شاخصهای حسابداری را با امتیازهای مختلف کارایی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که گرچه بانکهای اسلامی به طور نسبی در مورد هزینه کمتر کارا هستند اما در زمینه سود کارا بوده اند . وی همچنین نتیجه گیری نمود که اندازه بزرگ و سودآوری بالا با کارایی بیشتر همبستگی دارند .
۶- بونین و همکاران
در سال ۲۰۰۵ بونین^[۶۳] تاثیر مالکیت بر کارایی بانکها در یازده کشور در حال گذررا ، برای دوره ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ بررسی نموده است. وی ابتدا از شیوه تابع مرزی تصادفی برای محاسبه رتبه های کارایی بانکها استفاده نموده و سپس در یک رگرسیون دو مرحله ای آن را به مالکیت ارتباط داده است . بانکهای دارای مالکیت خارجی به طور قطع در جمع آوری سپرده ها و پرداخت تسهیلات و همچنین از نظر هزینه کاراتر از سایر بانکهای می باشند .تاثیر افزایش کارایی ناشی از مالکیت خارجی ۶% و در برخی موارد بیشتر گزارش گردید وی در بخش دیگری از تحقیق به این نتیجه رسیده است که کارایی بانکهای دولتی چندان کمتر از بانکهای خصوصی محلی که تازه شروع بکار کرده اند ، نمی باشد ولی نسبت به بانکهایی که قبلاً خصوصی شده بودند از کارایی کمتری برخوردار هستند یا به عبارتی بانکهای که زودتر خصوصی شده اند کاراتر از بانکهایی هستند که عمر کوتاهتری از خصوصی شدن آنها می گذرد .
۷- ایمبرانی و همکاران
ایمبرانی ولویز (۲۰۰۵) در تحقیق خود که بر روی ۵۹۰ بانک ایتالیا در دوره ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۷ انجام گرفت ، کارایی هزینه ، کارایی درآمد و کارایی سود را جهت مقایسه وضعیت کارایی بانکها در جنوب ایتالیا با شمال ایتالیا و مرکز آن ، همچنین جهت بررسی رابطه کارایی بانک با اندازه آن به کار برده اند . ضمنا در این تحقیق از روند زمان کارایی در طول دوره نیز بررسی شده است ، روش مورد استفاده آنها در این تحقیق روش های پارامتری مرزی تصادفی و توزیع آزاد است . آنها برای برآورد توابع هزینه ، درآمد و سود از تابع ترانسلوگ استفاده کرده اند . همچنین برای تعیین عوامل تولید و محصولات بانک از روش واسطه گری استفاده و متغیرهای نیروی کار ، سرمایه و وجوه جمع آوری شده به عنوان عوامل و متغیرهای پس اندازها ، وام برای موسسات غیرمالی ، وام برای بانکها و خرید اوراق بهادار را به عنوان محصولات بانک در نظر گرفته اند . نتایج بررسی آنها نشان می دهد که بانکهای بزرگتر بطور نسبی از لحاظ سود و درآمد کاراتر و از لحاظ هزینه کمتر کارا هستند. بانکهای جنوب کارایی هزینه کمتری نسبت به سایر بانکهای ایتالیا دارند . همچنین نتایج آنها نشان می دهد که کارایی هزینه و سود در طول زمان تحقیق افزایش و کارایی درآمد کاهش داشته است .
نکته قابل توجه در این تحقیق استفاده از هر سه کارایی و درآمد ، سود و هزینه است .
۲-۷-۲-مطالعات داخلی
۱- حمید برهانی ، رساله دکتری اقتصاد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ، ۱۳۷۷
حمید برهانی در سال ۱۳۷۶ با بهره گرفتن از روش های غیر پارامتری و مرزی و به کارگیری مدل برنامه ریزی خطی کارایی را برای سه سال متوالی ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ برای ۳۲ شعبه بانکهای تجاری کشور محاسبه نمود و سپس ارتباط کارایی با اندازه ، گستردگی ، تعداد شعب ، سطح تحصیلات پرسنل و نسبت های مالی را با آزمون اسپیرمن مورد تست قرارداد و به این نتیجه رسید که کارایی بانکهای تجاری ایران با اندازه ، تعداد شعب ، سطح تحصیلات و مانده سود و زیان ارتباط مثبت و با نسبت دارایی های ثابت بر کل دارایی ها ، ارتباط منفی دارد .
۲- پژمان عابدی فر ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی ، ۱۳۷۹
ختائی و عابدی فر (۱۳۷۹) برای دوره ده ساله ۱۳۷۶-۱۳۶۷ شش بانک تجاری و ۴ بانک تخصصی را با نگرش واسطه ای و روش پارامتری مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافتند که ناکارایی رابطه مثبتی با تسهیلات اعطایی در قالب مضاربه ، مشارکت مدنی داشته و با اندازه بانک و نسبت شعبه های مستقر در تهران رابطه منفی دارد .
۳- سید شمس الدین حسینی ، امیر رضا سوری ، پژوهشنامه اقتصادی شماره ۲۵ ، ۱۳۸۶
آقای سید شمس الدین حسینی و امیررضا سوری در مقاله برآورد کارایی بانکهای ایران و عوامل موثر بر آن ، از آمار و ارقام ده بانک دولتی شامل شش بانک تجاری و چهار بانک تخصصی برای دوره زمانی ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۱ استفاده نموده و با نگرش واسطه ای و به روش پارامتری آماری و به کارگیری تابع هزینه ترانسلوگ به برآورد کارایی بانکهای یاد شده پرداختند . آنها در قسمت اول با بهره گرفتن از مدل بیتس و کولی به برآورد کارایی پرداخته و کارایی صنعت بانکداری در ایران را ۷۶/۸۷ درصد برآورد نمودند ، سپس در قسمت دوم مطالعه خود یعنی برآورد عوامل موثر بر کارایی ، ارتباط کارایی بانکها را با تخصصی شدن آنها ، تعداد شعب و زمان مثبت و با اندازه بانک (دارایی کل ) منفی ارزیابی نمودند .
۴- محمد خداویسی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، موسسه عالی بانکداری ایران ، ۱۳۸۴
آقای خداویسی کارایی فنی شعب بانک سپه سرپرستی منطقه ۴ تهران و عوامل موثر بر آن را طی دوره ۱۳۷۸-۱۳۸۲ با بهره گرفتن از تابع مرز تصافی بررسی کرده است ، ولی از مدل خطای ترکیب بتیس و کولی و مدل کارایی فنی بتیس و کولی که اساس کار آن بر روش حداکثر درست نمایی است استفاده کرده است . روش تعیین عوامل و محصولات ، روش واسطه ای بوده و نیروی کار ، سرمایه شعب موقعیت اقتصادی شعب ، حجم سپرده های قرض الحسنه ، حجم سپرده های سرمایه گذاری به عنوان عوامل و تسهیلات بانک به عنوان محصول در نظر گرفته شده است . در این مطالعه ، درجه شعب ، تحصیلات نیروی کار و زمان از عوامل موثر بر کارایی لحاظ شده اند نتایج تحقیق نشان می دهد که بین درجه شعب و میانگین کارایی فنی و تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی رابطه مثبت وجود دارد و گذشت زمان میانگین کارایی فنی را کاهش داده است .
۵- عباس مطهری نژاد ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، موسسه عالی بانکداری ایران ، ۱۳۸۶
آقای مطهری نژاد نیز در سال ۱۳۸۶ به مقایسه بانکهای دولتی و خصوصی در کنار هم پرداخته و آنها را از نظر کارایی سود و هزینه مورد بررسی قرار داده است او در مطالعه خود به این نتیجه رسیده که اگر چه متوسط کارایی بانکهای دولتی از بانکهای خصوصی کمتر و پراکندگی آنها نیز بیشتر است اما دولتی بودن بانکها لزوماً به معنای پایین بودن سطح کارایی آنها نیست. به علاوه او به کاهش کارایی هزینه و افزایش کارایی سود در دوره تحقیق مواجه گردیده است و به این نتیجه رسیده است که اغلب بانکهای خصوصی در مقایسه با بانکهای دولتی در رتبه بالاتری از کارایی سود و رتبه پایین تری از کارایی هزینه قرار دارند .
فصل سوم :
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه :
در این فصل به تشریح روش تحقیق و چگونگی انجام تحقیق پرداخته شده است . هر تحقیق علمی در پی شناخت حقیقت ها و کشف روابط آنها است . هنگامی که بحث از روش تحقیق به میان می آید ذهن هر محقق در ابتدا متوجه اندیشیدن به شیوه علمی می شود . از لحاظ فلسفی ، روش را مجموعه وسایل و تدابیری معرفی نموده اند که حصول به هدف نهایی و مطلوب را آسان می سازد .
روش تحقیق ، مجموعه راه های رسیدن به هدف یا مقصود تحقیق می باشد که هر پژوهشگر پس از تعیین و تنظیم موضوع باید در اندیشه گزینش روش پژوهش باشد . هر محققی با توجه به اهداف ، ماهیت پژوهش و ادوات کاربردی ، یک یا چند روش را انتخاب می کند. هدف روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید چه روشی را آغاز نماید تا او را هر چه دقیقتر و آسانتر و سریعتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخها برای پرسش یا پرسشهای تحقیق مورد نظر یاری نماید .
۳-۲- روش تحقیق
روش تحقیق از نوع همبستگی است و با توجه به اینکه از نتایج این پژوهش می توان استفاده نمود ، یک پژوهش کاربردی هم می باشد . و در رابطه با روش گردآوری اطلاعات ، مبتنی بر تحقیقات کتابخانه ای و با بهره گرفتن از اطلاعات تاریخی بصورت پس رویدادی می باشد . در این روش هدف تجزیه و تحلیل و تعبیر و تفسیر رویدادها و اطلاعات گذشته به منظور کشف ویژگیهای عمومی و مشترک و درک بهتر رویدادها و پیش بینی رویدادهای مشابه در آینده می باشد.
۳-۳- فرضیه های تحقیق
فرضیه تحقیق توضیح راه حل پیشنهادی محقق برای پاسخگویی به مساله است . به همین دلیل یک فرضیه مناسب بستگی به چگونگی بیان مساله دارد . به عبارت دیگر ریشه یک فرضیه با انتخاب و بیان مساله در هم آمیخته است . با توجه به مجموعه مطالبی که در فصل ادبیات تحقیق جهت تبین موضوع عنوان شد و به منظور آزمون جهت استخراج پاسخ های لازم به سوالات اصلی فرضیه های تحقیق مطرح می شوند که عبارتند از :
فرضیه اول : بین تسهیلات شعب و کارایی سود شعب رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم : بین سرمایه گذاری های شعب و کارایی سود شعب رابطه معناداری وجود دارد .
فرضیه سوم : بین سپرده های نزد سایر بانکها شعب و کارایی سود شعب رابطه معناداری وجود دارد .
فرضیه چهارم : بین قیمت نیروی کار شعب و کارایی سود شعب رابطه معناداری وجود دارد .
فرضیه پنجم : بین قیمت سرمایه فیزیکی شعب و کارایی سود شعب رابطه معناداری وجود دارد .
فرضیه ششم : بین قیمت سرمایه مالی شعب و کارایی سود شعب رابطه معناداری وجود دارد .
۳-۴- متغیرهای تحقیق
مفاهیمی که بتوانند دو یا چند ارزش کمی یا کیفی را بگیرند ، متغیر نامیده می شوند . انجام هر تحقیقی مستلزم تعیین و تعریف هر یک از متغیرهای تحقیق می باشد . متغیرها بر اساس نقشی که در تحقیق بر عهده دارند به دو دسته تقسیم می شوند :
الف – متغیرهای وابسته
ب – متغیرهای مستقل
۳-۴-۱- متغیر وابسته
متغیری است که تغییرات آن تحت نفوذ و تاثیر متغیرهای مستقل قرار می گیرد . در تحقیق حاضر متغیر وابسته عبارتست از کارایی سود شعب .
۳-۴-۲- متغیر مستقل