• توکل

اشخاص صبور، هنگامی که در راه خدا مورد اذیت و آزار قرار می­گیرند، صبر پیشه می­ کنند: «الَّذِینَ صَبرَُواْ وَ عَلی‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» (نحل، ۱۶/ ۴۲).

• صبوری در عبادت خدا

صابران، موقع عبادت خدا بی­حال نیستند و می­توانند مدت طولانی به عبادت خدا بپردازند: «رَّبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَیْنهَُمَا فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبرِْ لِعِبَادَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِیًّا» (مریم، ۱۹/ ۶۵)، «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَوهِ وَ اصْطَبرِْ عَلَیهَْا» (طه، ۲۰/ ۱۳۲).

• • • • • 1. 1. پاداش صابران در قرآن

           

           

       

       

   

   

• نیک فرجامی (بهشت) :

در آیه ی ذیل یکی از ویژگیهای خردمندان –اولواالباب- را صبر به خاطر خداوند بیان نموده است: وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَهِ السَّیِّئَهَ أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَی الدَّارِ (رعد، ۱۳/ ۲۲).
«صبر» در مقابل اضطراب و بیتابی کردن، و به معنی ضبط نفس و شکیبا بودن و حالت طمأنینه و ثبات پیدا کردن است (مصطفوی۱۳۸۰، ج‏۱: ۲۳۶). «وجه رب» در اینجا به معنی «رضایت و خشنودی پروردگار» است، یعنی آنها به خاطر جلب رضای حق در برابر همه مشکلات صبر و استقامت بخرج می‏دهند، استعمال وجه در این معنی، به خاطر آن است که انسان هنگامی که می‏خواهد جلب رضایت کسی را کند صورت او را به خود متوجه می‏سازد (طباطبایی ۱۴۱۷، ج‏۱۱: ۳۴۳). «عاقبت» به مفهوم وسیع کلمه، سرانجام نیک، پیروزی در این جهان، بهشت و نعمتهایش در جهان دیگر است (مکارم۱۴۲۱، ج۱۲: ۳۱۰).
آیات قبل در مقام برشمردن صفات خردمندان بود، در آیه مورد بحث تعداد دیگری از این صفات مطرح می­گردد و آنها عبارتند از اینکه: در مقابل هر عملی که انجام آن به صبر و استقامت نیاز دارد صبر و استقامت می‏ورزند، نماز به پا می­ کنند، در آشکار و نهان از آنچه خداوند روزیشان کرده انفاق می‏کنند، و بدی را به نیکی دفع می‏کنند. و در پایان آیه، سرانجام نیکو را به عنوان پاداش خردمندان که یکی از ویژگی­های آنان صبر به خاطر خداست، معرفی نموده است.
آیه­ی ذیل نیز ناظر به همین پاداش برای صابران است: «وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّهِ غُرَفًا تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ * الَّذِینَ صَبَرُوا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (عنکبوت، ۲۹/ ۵۸-۵۹).

• پیروزی

«یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتَالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَهٌ یَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ* الآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفًا فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَهٌ صَابِرَهٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ (انفال، ۸/ ۶۵-۶۶). در این آیه ایمان و صبر را دو عامل مهم برای غلبه و پیروزی مسلمانان بر کافران معرفی می­نماید.

• برخورداری از ثواب دنیا و آخرت:

«وَکَأَیِّن مِّن نَّبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَکَانُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ … فَآتَاهُمُ اللّهُ ثَوَابَ الدُّنْیَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَهِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» ﴿آل­عمران، ۳/ ۱۴۶ و ۱۴۸).
در این آیه موعظه و پندی همراه با عتاب و تشویق برای مومنین بیان شده است تا در زندگی خود به ربیون (ربانی کسی است که مختص برای رب العالمین باشد یعنی جز به کار خدا به کار دیگری مشغول نباشد). اقتدا کنند تا خداوند هم ثواب دنیا و هم ثواب آخرت را به آنان عطا کند همان طور که به ربیون عطا کرده است وآنها را به خاطر احسان و نیکو کاریشان دوست بدارد. همانگونه که پیش از آنها ربیون را به خاطر احسانشان دوست داشته است. خداوند در این آیه از برخی از اعمال و گفتار آنان چیزهایی را برای مومنان حکایت کرده است تا از آنها عبرت بگیرند و خطاهای آنان را که در جنگ احد مرتکب شدند را انجام ندهند و اعمال و کرداری را که مورد پسند خداوند است از قبیل صبر و مقاومت را که مورد رضایت خداوند است را انجام دهند تا در نتیجه خدا هم ثواب دنیا و آخرت را نصیب آنان گرداند (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۴: ۴۱).

• جایگاه نیکو و تحیّت:

«أُولَئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَهَ بِمَا صَبَرُوا وَیُلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیَّهً وَسَلامًا (فرقان، ۲۵/ ۷۵). در این آیه خداوند کلمه غرفه را برای جایگاه صابران به کار برده است. کلمه غرفه به معنای بنایی بالای بنای دیگر است که از کف خانه بلند تر است که در این آیه کنایه از درجات عالی بهشت است ومنظور از صبر در این آیه صبر بر طاعت از خداوند و ترک معصیت اوست واین دو نوع صبر همان است که در آیات قبل این سوره ذکر شده بود (ترک زنا و قتل و… ). که این دو صبر عادتاً جدای از صبر بر قسم سوم یعنی صبر بر شدائد و سختی ها نیست و قهراً کسی که بر طاعت خدا و بر ترک معصیت صبر می کند ممکن نیست در زمان شدائد صبر نکند. معنای این آیه این است که نامبردگان آیات قبل که با اوصاف مذکور وصف شده اند درجات رفیع بهشت را پاداش می گیرند وفرشتگان آنها را با سلام وتحیت دیدار می کنند (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج ۱۵: ۲۴۵).

• رستگاری:

«إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿مؤمنون، ۲۳/ ١١١﴾. این آیه، مؤمنین را به این دلیل که در دنیا در برابر آزار و استهزاء و مسخره کافران و ملحدان صبر کردند، وعده نجات و رستگاری می­دهد (طبرسی، ۱۳۷۲، ج۷: ۱۹۳؛ آلوسی، ۱۴۱۵، ج۹: ۲۶۸).