انجمن حرفه‌ای هوش رقابتی: هوش رقابتی فرایند نمایش محیط رقابتی است. هوش رقابتی تمام مدیرانارشد سازمان را قادر به اخذ تصمیم‌های آگاهانه در مورد همه چیز از تحقیق و توسعه بازاریابی و تاکتیک‌های سرمایه‌گذاری تا استراتژی‌های بلند مدت می کند. هوش رقابتی موثر یک پروسه پیوسته شامل جمع آوریقانونی و اخلاقی اطلاعات و انتقال کنترل شده هوش عملیاتی به تصمیم‌گیران می‌باشد (اسچیلک^[۳۳]، ۲۰۰۰).
هوشمندی رقابتی نوعی تفکر است. هوش رقابتی، هنر جمع آوری، پردازش و ذخیره سازی اطلاعات استکه در اختیار اعضای سازمان در تمام سطوح قرار می‌گیرد تا به شکل‌دهی آینده بنگاه و محافظت از آن در مقابل تهدیدات رقبای فعلی کمک شود. این امر بایستی قانونی و با احترام به اصول اخلاقی صورت گیرد که شامل انتقال دانایی از محیط به سازمان بر اساس قواعد مشخص شده می‎باشد (روچ و سنتی^[۳۴]، ۲۰۰۱)، به عبارتی هوش رقابتی هم یک محصول است و هم یک فرایند. محصول به معنای اطلاعات قابل استفاده‎ای است که بتوان از آن برای انجام فعالیت‎های خاصی بهره گرفت. فرایند هم در برگیرنده شیوه‎های منظم جمع آوری، تحلیل و ارزیابی آن اطلاعات است. هوش رقابتی همان فرایند نظارت بر محیط رقابتی است. هوشمندی رقابتی در سال‎های اخیر علاقه بسیاری از افراد و سازمان‎ها را به خود جلب نموده است، این علاقه‎مندی تا حدودی با افزایش دسترسی به اطلاعات و گسترش فزاینده حیطه داده‎ها تقویت شده است^[۳۵].

۲-۳-۱هوش تجاری (کسب و کار)
هوش تجاری یا هوش کسب و کار (BI) کـه قالـب عمـده‎تـری را ماننـد اسـتفاده‎هـای تجـاری وغیرتجاری( نظامی و غیرانتفاعی) دربردارد، عبارت است از بعد وسیعی از کاربردها و فناوری برای جمع آوری داده و دانش جهت پرس‎وجو در راستای تحلیل بنگاه برای اتخاذ تصمیم‎هـای تجـاری دقیق و هوشمند. هوش تجاری بر اساس معماری بنگاه تشـکیل شـده اسـت و در قالـب پـردازش تحلیلی بر خط داده‎های تجاری را تحلیلمی‎کند و تصمیم‎های دقیـق و هوشـمند اتخـاذ مـی‎کنـد (سولومون و گری^[۳۶]، ۲۰۰۸).
هوش تجاری، در مجموع، به دنبال افزایش سودآوری سازمان با بهره گرفتن از اتخاذ تصمیم‎هـای هوشمند و دقیق است و به طور کل، می‌توان اهداف زیر را برای این رویکرد نوین بیانکرد:
تعیین گرایش‌های تجاری سازمان،که موجب می‌شود سازمان بدون اتـلاف وقـت،هزینـه و انرژی در سایر مسیرها بر اهداف کلان و اساسی خود متمرکز شود؛
تحلیل عمیق بازار؛
پیش‌بینی بازار که می‎تواند قبل از اینکه رقبا سهم بازار خود را توسعه دهند، منافع جدید بـه وجود آمده در بازار را عاید سازمان کند؛
بالابردن سطح رضایتمندی مشتریان، که موجب استمرار کسب و کار می‌شـود و از دسـت دادن این اعتماد و رضایتمندی، پیامدهای منفی برای بنگاه به همراه دارد؛
شناسایی مشتریان دائمی که وفادارند، و می‌توان با پیگیری رفتار آنان، جهت‌گیری‌های کـلان و راهبردی را انجام داد؛
تقسیم‎بندی مشتریان و به دنبال آن، ایجاد تنوع در روش برخورد با هرگروه از مشتریان؛
افزایش کارایی سازمان در امور داخلی و شفاف‎ سازی رویه فرایندهای کلیدی؛
استانداردسازی و ایجاد سازگاری بین ساختارهای سازمان؛
تسهیل در تصمیم‎گیری، که جزء اهداف اساسی هوش تجاری در نظر گرفته می‎شود؛
تشخیص زود هنگام خطرات، قبل از اینکه سازمان را با مخـاطرات جـدی مواجـه کنـد و شناسایی فرصت‌های کسب و کار، قبل از اینکه رقبا آن را تصاحب کنند.
با توجه به موارد فوق، نیاز به وجود هوش تجاری در سازمان برای اولین بار در سـطوح بـالای مدیریتی احساس می‎شود یها و از بالای هرم ساختار سازمانی به بخش زیرین منتقل می‎شود، ولـی برای ایجاد آن میبایست از پایینترین سطوح و لایه‌های شروع کرد. از دیدگاهی دیگر، یعنی از منظر معماری و فرایند، هوش تجاری به عنوان یـک چـارچوب ، کـه عامـل افـزایش کـارایی سـازمان و یکپارچگی فرایندهاست، در نهایت، بر فرایندهای تصمیم‎گیری در سطوح مختلف سازمانی متمرکز است. از نظر فناوری نیز هوش تجاری یک سیستم هوشمند است که با پردازش دقیق‎ها داده ، نقطه دخالت سخت‎افزار و نرم‎افزار در مغزافزارها اسـت (کروسلند و اسمیت، ۲۰۰۷). بـه بیـان‏تر ساده، هوش تجاری چیزی نیست جز فرایند بالابردن سوددهی سازمان در بازار رقابتی با اسـتفاده هوشمندانه از داده‏های موجود در فرایند تصمیم‎گیری. در صـورتی کـه مفهـوم هـوش تجـاری بـه درستی درک و منتقل نشود، انتظارات مدیران به صورت ناگهانی افزایش می‎یابد و بـرآورده نشـدن این توقعات، مواردی از جمله سلب اطمینان افراد و بویژه مدیران از این سیستم را به دنبـال دارد؛ چرا که هوش تجاری فقط به دنبال کوتاه کردن مسیرهای پرس و جو در داخل اطلاعـات اسـت و به طور مستقل و بدون نیاز به اطلاعات مناسب، قادر به طرح پیشنهاد یا راهکاری نیست.
۲-۳-۲ هوش سازمانی
هوش سازمانی به معنای کسب دانش و اطلاعات جامع از همه عواملی است که بـر سـازمان تـأثیر می‌گذارد.منظور از همه عوامل، مشتریان، ارباب‎رجوع، رقبـا، محـیط اقتصـادی، محـیط فرهنگـی، فرایندهای سازمانی(مالی، اداری، حفاظتی، تولیدی، منابع انسانی) است که بر کیفیـت تصـمیم‎هـای مدیریتی در سازمان تأثیر زیادی
دارند، هوش سـازمانی، سـازمان را بـرای تصـمیم‎گیـری در همه عوامل مؤثر بر سازمان و شرکت‌ها توانمند می‌کند.هوش سازمانی، عبارت است از نظارت هدفمند بر محیط رقـابتی سـازمان‎هـا، بـا هـدف اخـذتصمیم‎های راهبردی. هوشمندی رقابتی، مدیران ارشد سازمانها را، در هر سـطحی، قـادر می‌کند تصمیمهای خود را بر اساس آگاهی از اطلاعات بازار، راهکارهای سرمایه‎گذاری در کسـب و کـار و جزآن اتخاذ کنند. واژه‎های هوشمندی رقابتی، تحقیقات بازار و هوش سـازمانی ، عمومـاً ، معـادل یکدیگر استفاده می‎شود(کاهنار، ۱۹۹۵) به هر حال، هوش رقابتی، نسـبت بـه تحقیقـات بازار، اطلاعات گسترده‎تری را جمع آوری می‌‎کند (کالو و وایت^[۳۷]، ۲۰۰۲: ۲۰۸).
۲-۳-۳مفهوم هوشمندی رقابتی
بر اساس تعریف دانشکده مدیریت فرانسه^[۳۸] ، هوشمندی رقابتی عبارت است از هنر یافتن،جمع آوری، فرآوری و ذخیره‎سازی اطلاعات، به منظور دسترسی و استفاده پرسنل در تمام سطوح سازمان، تاضمن شکل دادن به آینده سازمان، از وضعیت موجود نیز در قبال تهدیدات رقابتی حمایت کنند (www.escp-eap.net).
از دیدگاه این دانشکده مفهوم هوشمندی رقابتی به چهار مقوله اصلی قابل تقسیم است:
آگاهی از وضعیت بازار: که در آن عمدتاً اطلاعات مربوط به مشتریان، تامین کنندگان، خریداران و توزیع کنندگان گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‎گیرد.
آگاهی از وضعیت رقبا: که متمرکز بر مسائلی از قبیل سیاست‎های قیمت گذاری، محصولات جانشین و سیاست‎های توسعه رقبا است.
آگاهی فناوری و تکنیکی: که با تحقیقات پایه و کاربردی، کارخانجات، فرایندها و هنجارها و حق اختراع سروکار دارد.
آگاهی راهبردی– اجتماعی: که به مسائلی از قبیل قوانین، مسائل مالی و مالیاتی، مسائل سیاسی و اقتصادی و جنبه‎های اجتماعی و منابع انسانی می‎پردازد.
این چهار نوع از اطلاعات که در بسیاری از سازمان‎ها به آن پرداخته می‎شود، عمدتاً رفتار و روندها اجتماعی را مورد مشاهده و تحلیل قرار می‎دهد.
۲-۳-۴ اخلاق و هوشمندی رقابتی
جاسوسی اقتصادی یک سوال و ابهام اخلاقی را در هوشمندی رقابتی به وجود آورده و این موضوع، خودیک ناکامی برای آن بوده و گاهی هم بـاعث غفلت از هوشمندی رقابتی می‎‌شود (این موضوع نباید اهمیت و اثرهوشمندی رقابتی بر موفقیت در تجارت را زیرسوال ببرد.) مهم اینکـــه اصول انجمن حرفه‎ای هوشمندی رقابتی بر اساس یک چارچوب اخلاقی سفت و سخت استخراج شده‎اند.
هدف هوشمندی رقابتی دزدیدن رازهای تجاری رقبا یا سایر دارایی‎های شخصی آنها نیست؛ بلکه ترجیحاً به شیوه‎ای سیستماتیک، علنی، (قانونی) اطلاعاتی را گرداوری می‎کند که وقتی مرتب شدند و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند، درک بهتری از ساختار، فرهنگ، قوت‎ها و ضعف‎های شرکت‎های رقبا به ما بدهند (CI Handbook).
۲-۳-۵ استراتژی و هوشمندی رقابتی
مسلماً همیشه شرکت‎های کوچک و بزرگ کاربرد بعضی از روش‎ها را در مقابل رقیبانشان حفظ کرده‎اند بدون اینکه بدانند که این روش و سبک، همان هوشمندی رقابتی است. نمی‎توان گفت که آنها نمی‎توانند کارهای خیلی بهتر از آن انجام دهند و این (شناسایی روش‎های بهینه) همان نیرویی است که در انجمن حرفه‎ای هوشمندی رقابتی نهفته است. برداشت اعضای انجمن از هوشمندی رقابتی برخلاف گذشته، حرفه‎ای ساختنروش‎های آن است. این نه تنها شامل شناسایی منابع اطلاعاتی پایه، جمع آوری و آنالیز اطلاعات می‎شود، بلکه
شامل ابزارها و تکنیک‎هایی به منظور کاربردی ساختن آن نیز هست.
۲-۳-۶ وظایف و نقش‌های هوشمندی رقابتی
برخی از وظایف و نقش‎های هوشمندی رقابتی در جدول ۱ آمده است؛
جدول ۲-۱:وظایف و نقش‌های هوشمندی رقابتی (اودنبرگ، ۲۰۰۸)