ایمنی جاده ها در کنار پیشرفت شبکه های حمل و نقل در درجه بالای اهمیت قرار دارند یعنی قبل از گسترش شبکه های ارتباطی باید اقدامات عملی را در جهت کاهش حوادث جاده ای از نظر فنی اجرا نمود. این امر با درک اینکه عامل اصلی اتفاقات یا خطرات (انسانی- طبیعی- مدیریتی) مشاهده شده چه هستند، حذف یا کاهش آنها تحقق می یابد.
این پژوهش عامل اصلی بروز تصادفات محور اردبیل- مغان را در گام نخست مسایل کیفی و فنی جاده تشخیص داده و به گمان مصاحبه شوندگان پیچ های خطرناک مسیر، عرض کم راه، کیفیت راه و نبود یا کمبودعلائم کافی دلیل عمده سوانح محور مذکور می باشد. موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص مسیر مغان به گونه ای بوده که در طراحی و احداث جاده و فضای هندسی آن تاثیر منفی داشته است. بطوری که ناهمواری ها، شیب های تند، پیچ های خطرناک و دید ناکافی را به همراه داشته است . علاوه بر آن نقص های فنی جاده از قبیل عرض کم راه، علایم ناکافی و غیر استاندارد، ویژگی هندسی راه و کیفیت آسفالت توانسته در زیر مجموعه عامل جاده بروز سوانح رانندگی را تشدید کند.
در طول مسیر و خاصاٌ در گذرگاههای خطر زا علایم اخطاردهنده در حد بسیار پایینی است ، تعداد اندک کنار گذرها مشهود می باشد.عرض کم راه و عمدتاً در گردنه اصلی مسیر ضریب وقوع سانحه را بالا برده است. مسئله کیفیت جاده که اساساً بر اثر استهلاک، مواد اولیه نامناسب و پی ریزی غیراصولی دچار افت شدید شده و از طرف دیگر نامرغوب بودن آسفالت و لایه لایه شدن سطح جاده و ایجاد دست اندازهای بیش از حد متعارف، رانندگی در این مسیر را پرریسک قلمداد نموده است.
در رتبه دوم عنصر اثرگذار ، عوامل انسانی قرار دارند که به اعتقاد مصاحبه شوندگان سبقت و سرعت غیر مجاز، خستگی و خواب آلودگی راننده، انحراف به چپ، عدم رعایت حق تقدم ، عدم رعایت فاصله طولی ، عجله وشتاب بی مورد، حرکت با دنده عقب ، فرهنگ و شیوه رانندگی نادرست ، حواس پرتی ،مشغله ذهنی و صحبت با تلفن همراه نقش تعیین کننده ای را در بروز تصادفات محور مذکور داشته است. آنچه در زیر مجموعه متغیر های انسانی بیشتر تاکید شده و در گزارش های کارشناسان و ماموران راهنمایی و رانندگی و صورت سوانح مسیر به کرات آمده تاثیر بارز سرعت و سبقت غیر مجاز وانحراف به چپ در بروز تصادفات بوده است . بطوری که در این پژوهش هم دو عامل سرعت و سبقت غیر مجاز فارغ از گروه بندی ها در فهرست نخست عوامل تاثیرگذر محور یادشده قرار دارند. این دو عنصر شدیداً محور یاد شده را به مسیر پرحادثه و پر خطر برای کاربران تبدیل نموده است. کنترل و مهار این دو عنصر ویرانگر به تنهایی می تواند سبب کاهش وقوع تصادفات و سوانح جاده ای محور اردبیل- مغان گردد. هر چندکه بنا به یافته های تحقیق از دیگر عوامل مثل فرهنگ نادرست رانندگی و عجله و شتاب و سایر عناصر نیز نباید غافل شد.

عوامل فنی و کیفی خودرو براساس یافته ها در جایگاه سوم قرار دارند. بنا بر نظر مصاحبه شوندگان عناصر مرتبط با خودرو همانند نوع وسیله نقلیه ، فرسوده بودن خودرو، فرسوده بودن لاستیک خودرو ، نقص فنی خودرو ، عدم تنظیم باد لاستیک های خودرو و عدم رعایت استاندارد ها توسط خودروساز در وقوع تصادفات اثر دارند. برخی از این عوامل مستقیماً به بی توجهی و سهل انگاری شخص راننده مربوط است همانند فرسوده بودن خودرو، فرسوده بودن لاستیک خودرو ، نقص فنی خودرو ، عدم تنظیم باد لاستیک های خودرو که بی شک شخص راننده مسبب بوجود آمدن آن و زمینه ساز حادثه تلقی می شود. بخشی از عوامل فوق هم بیشتر به خودرسازها ارتباط دارداز قبیل عدم رعایت استاندارد ها توسط خودرو ساز ، نوع و کیفیت وسیله نقلیه که بدیهی است برطرف نمودن نقص های این چنینی به مدیریت درست صنعت خودرو و سیاست گذاری های کلان آنها بر می گردد.
در نهایت عوامل محیطی و طبیعی در رده نهایی قرار دارند. هر چند که این عوامل اقلیمی بوده و خارج از کنترل کاربران می باشد ولی امروزه با پیدایش و عرضه تکنولوژی های نوین راهداری می توان ضریب تاثیرگذاری منفی آنها را به حداقل رساند.
۵-۳- محدودیت پژوهش :
محدودیت اصلی تحقیق حاضر، نبود اطلاعات و داده های ثبتی کافی و با جامعیت لازم برای یک دوره زمانی بلندمدت است. برخی اطلاعات و اسناد موجود حالت محرمانه داشته و لزوماً دسترسی به آن امکان پذیر نبوده و یا در صورت دسترسی انتشار آن مجاز تشخیص داده نشده است. همچنین محدودیت خود پرسشنامه و بسنده نمودن آن به تعداد سوالات محدود ولی استاندارد بدلیل تمایل ذاتی مصاحبه شوندهها به تکمیل آنی و سریع تر از دیگر موارد محدود کننده می باشد.
۵-۴- پیشنهادها
اعتقاد بر این است که با مطالعه و بررسی های علمی و ارائه راه کارهای اجرایی می توان به کاهش تصادفات کمک موثری نمود و از این طریق جان هزاران انسان را نجات داد و از هدر رفت منابع جلوگیری کرد. به همین منظور پیشنهادهای حاصل از تجزیه و تحلیل و بررسی نتایج پژوهش به ترتیب اهمیت و عوامل مطروحه در ادامه ارائه می شود:
پیشنهادات برای وزارت راه وشهر سازی:
- تعریض جاده یا حداقل تعریض گردنه ها و مسیر های پرخطر مخصوصاً محدوده رضی تا تقاطع سه راهی مشکین شهر ،یکی از مهمترین عوامل موثر در کاهش تصادفات به حساب می آید.
- پیچ بری گردنه ها و گذرگاه ها(محدوده رضی به گرمی بعداز تقاطع جاده فرعی مشگین شهر و بعد از روستای عالیشان سویی و….) برای رفع مشکلات دید رانندگان در طول رانندگی اکیدا توصیه می شود.
- نصب علائم راهنمایی و رانندگی و هشداردهنده درنقاط حادثه خیز که به شدت فقدان ان محسوس است.
- خط کشی منظم جاده های ارتباطی در منطقه مورد مطالعه و مخصوصا در مبادی ورودی و خروجی شهرها و جاده اصلی در اولین راهداری قرار گیرد.
- نصب تابلوهای هوشمند تعیین محدودیت سرعت(درمسیر سه راهی امیر کندی تا برزند) برای فراهم کردن امکان اعمال تغییرات سرعت مجاز در شرایط جوی مختلف بدلیل تغییرات جوی مداوم استان اردبیل ضرورت دارد.
نصب تجهیزات روشنائی در سرتاسر مسیرهای پرحادثه (مسیر سه راهی امیر کندی تا برزند)به نحوی که تمام طول آن را پوشش داده و موجب تقویت وسعت و دقت دید رانندگان شود.
پیشنهادات برای پلیس راه
- نصب دوربین های مداربسته در نقاط حادثه خیر و پرتردد به ویژه مسیر های اصلی آم به منظور اعمال نظارت و کنترل مستقیم پلیس بر رویدادهای ترافیکی محل از اهمیت زیادی برخوردار است.
-برای کاهش ضریب خطای عامل انسانی حضور پلیس راه در بخش هایی از جاده قبل از نقاط حادثه خیز ضرورت دارد.
- نصب دستگاه GPS (موقعیت یاب ماهواره ای) روی کلیه خودروهای ناوگان عمومی حمل مسافر اعم از اتوبوس، مینی بوس و سواری که روزانه در مسیر تردد می کنند به منظور کنترل الکترونیکی عملکرد رانندگان خاصاً در جهت تقلیل سرعت و سبقت غیرمجاز که آفت اصلی سلامتی و ایمنی مسیر است.
- تعیین مجازات سنگین برای مرتکبان تخلف سرعت و سبقت غیرمجاز از طریق اعمال جریمه تصاعدی و ثبت در سوابق تخلفاتی رانندگان و توقیف خودرو .
- آموزش و اطلاع رسانی کاربران ترافیکی از مفاد ماده «۴» قانون ایمنی راه ها و راه آهن.
- برگزاری کلاس های آموزشی برای آن دسته از رانندگان شرکت های مسافربری و باربری و رانندگان سرویس کارخانجات، شرکت ها و مانند آن که از مسیر مذکور تردد دایمی دارند با سرفصل های آموزشی ویژه.
- مستند سازی حوادث تلخ رانندگی مسیر از طریق عکسبرداری و فیلمبرداری و پخش آن در کلاس های متشکله برای رانندگان ناوگان عمومی توسط کارشناسان خبره.
- الزامی کردن طی دوره ویژه آموزشی برای متقاضیان اخذ دفترچه مدت کار و بازرسی سرعت و دفترچه کار برای رانندگان مسافری و باری به منظور ارائه مطالب قید شده در ردیف ها به آنان.
- تعیین محدوده مجاز برای تردد ادوات کشاورزی و عبور احشام و اعمال انضباط موثر
- اعمال کنترل ها و بازدیدهای فنی مداوم بر خودروهای عمومی و ضابطه مند نمودن صدور معاینه فنی خودروها
- نظارت بهتر بر فعالیت مسافربرهای سواری زردرنگ و ثبت سرعت و کنترل دقیق تخلفات و سخت گیری در اعمال انضباط مقرر در قوانین برای متخلفین.
-نظارت دقیق برآموزشگاه های رانندگی درخصوص صدور گواهینامه
پیشنهاد برای پژوهشگران
-انجام پژوهش در خصوص ضرروزیان وارده متاثر از سانحه تصادف(مالی ،جانی،روحی)
-تحقیق درخصوص علل فوت مصدومین حوادث جاده ای از بعد، فوت درصحنه تصادف یا حین انتقال به بیمارستان ویا دربیمارستان
-دربررسی های آتی وزن نسبی هریک از عوامل موجود درتحقیق با توجه به گرایش به تخلف یا تصادف درنظر گرفته شود.
پیشنهاد برای مراکز بیمه ای
-سرمایه گذاری درپروژه های تحقیقاتی درخصوص شناسایی علل تصادف ،نقاط حادثه خیز، به منظور پیشگیری از تصادف
-مشارکت وسرمایه گذاری در حذف پیچ های خطر ناک، اصلاح نقاط حادثه خیز ،ایجاد کنار گذرها ،زیر گذر ها درجهت کاهش تصادفات به جای پرداخت خسارت حاصل از تصادفکه هزینه کمتری داشته ونرخ بازگشت سرمایه بیشتری دارد.
فهرست منابع
آیتی ا. ۱۳۸۸٫ هزینه تصادفات(تئوری وکاربرد). پژوهشکده حمل ونقل وزارت راه وترابری.
آیتی ا. ۱۳۸۷٫ محاسبه هزینه های آسیب به وسایل نقلیه درتصادفات جاده ای ایران در سال۱۳۸۳٫ پژوهشنامه حمل ونقل ، ۱: ۱۴٫
آقا محمد ن. ۱۳۸۴٫ راه وایمنی وترافیک. تهران، دانشگاه علم وصنعت ایران
استیسی ن. ۱۳۷۸٫ مارگرت استیسی ترجمه علی اکبر عادلی، انتشارات ماهنامه صنعت حمل و نقل.
- اسد امرجی م. ۱۳۸۴٫ ارائه مدلی برای پیشگیری یا کاهش حوادث ریزش در جاده های کوهستانی. به راهنمایی محمود صفارزاده، دانشگده فنی و مهندسی دانشگاه تربیت مدرس، زمستان.
اسماعیلی ع- ر. ۱۳۸۷٫ رساله دکترای «طراحی و تدوین الگوی راهبردی توسعه فرهنگ ترافیک ایران»، دانشگاه امام حسین.
بهروزی ک. ۱۳۹۱٫ دائره المعارف مهندسی ترافیک، چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
پاک گوهر ع- ر. ۱۳۸۶٫ «گزارش بررسی علل و عوامل موثر بر کاهش تصادفات ترافیکی براساس رگرسیون CART, LR. دفتر تحقیقات کاربردی پلیس راهور ناجا.
پاک گوهر ع- ر؛ صادقی کیا ع. ۱۳۸۷٫ تحلیل داده های آماری تصادفات رانندگی به وسیله درخت تصمیم. ۳(۸):۲۷-۴۶٫
پدن م، ریچارد ا، دیوید ا، دینش م، ادنان ا. حیدر، اوا ج، کولین م. ۱۳۸۵٫ گزارش جهانی پیشگیری از حوادث ترافیکی راه ها. ترجمه محمد هادی ناصح، مهران ستوده و جمشید کرمانچی، تهران: انتشارات تندیس.
پیوندی پ، نصیری ا، عموزاده ع. ۱۳۸۴٫ بررسی تحلیل حوادث رانندگی مدیریت شده توسط هلال احمر استان سمنان و مقایسه آن با کل تلفات در سال ۸۳، مجموعه مقالات نخستین کنفرانس بین المللی حوادث رانندگی و جاده ای، دانشگاه تهران.
حبیبی نوخندان م، عزیزی ق. ۱۳۸۳٫ آب و هوا و ایمنی جاده های کوهستانی ایران، (مطالعه موردی: جاده هراز و فیروزکوه). رساله دکتری در رشته اقلیم شناسی، به راهنمایی قاسم عزیزی، دانشگاه تهران.