بندسوم: کودک از دیدگاه کنوانسیون حقوق کودک
طرح کنوانسیون حقوق کودک که به ابتکارکشور لهستان وتلاش پروفسور«آدام لوباتکا»۱لهستانی در سال ۱۹۸۹به اتفاق آرا تصویب شد از یک مقدمه و۵۴ ماده تشکیل یافته است.۴۱ ماده این کنوانسیون اختصاص به حقوق داشته و۱۳ماده به نحوه اجرای آن در هر کشور مربوط میشود واکثر کشورهای جهان بجز آمریکا و سومالی به این کنوانسیون ملحق شدهاند.
ازنظر کنوانسیون همانگونه که ماده یک کنوانسیون بیان میکند: «ازنظرکنوانسیون منظور از کودک، افراد زیر۱۸سال است مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود.» با توجه به ماده فوقالذکر اولاً تنها کسانی مشمول مقررات کنوانسیون می شوند که به ۱۸ سالگی نرسیده باشند و ثانیاً سن بلوغ ارائه شده دراین ماده یک سن مطلق نیست بلکه برحسب قانون ملی کودک متغیر است. زیرا سن بلوغ ومدت آن درجوامع وکشورهای مختلف یکسان نمی باشد. این سن ۱۸سالگی، هم سن بلوغ است وهم سن رشد. پس براساس نظروضعکنندگان این قانون کودک با رسیدن به ۱۸سالگی اهلیت اجرای مستقیم تمام حقوق خودرا دارا شده وبهطورکلی از تحت ولایت خارج میشود زیرا اگر غیرازاین بود با توجه به اختلاف قوانین کشورها دراین خصوصباید به تفاوت سن بلوغ ورشد اشاره میکردند.
آنچه مشخص است اینکه دراین کنوانسیون فقط به پایان دوره کودکی اشاره شده وپایان آن مشخص شده اما نسبت به زمان شروع کودکی سن خاصی در نظر گرفته نشده است و در مورد شروع کودکی کاملاً کنوانسیون ساکت میباشد. شاید دلیل آن اختلاف قوانین کشورها در شروع کودکی است. همان طور که گفتیم درخصوص شروع کودکی بین کشورها اختلافنظر است، بطوری که در کشورهای اسلامی وبالاخص از نظر فقه شیعه ابتدای کودکیاز لحظه انعقاد نطفه است. هرچند بهمرحله انعقاد نطفه تاتولد بهعنوان مرحله کودکیدراسلام یادنشده است. اما حمایتهای ویژهای دراینمرحله ازاین دوران شده است لذا نه تحتعنوان کودک بلکه به عنوان(جنین) وآیات متعدد قرآن وکتب فقهینیز مؤید این مطلب است.
در کشورهای اروپایی بخصوص اروپا شرقی شروع کودکیرا از لحظه تولد ودر کشورهای امریکایلاتین وایرلند و واتیکان زمانشروعکودکیراهمانندکشورهایاسلامیازلحظه انعقادنطفهیالقاح میدانند. ایالات متحده امریکا نظری متفاوت اتخاذ نموده وبراساسنظردیوانعالیکشور آمریکا آغاز دوران کودکی از لحظهای است که مشخصشود طفل قابلیت بقا ودوام پساز تولد را دارد. این اختلاف نظرها باعث شده تا شروع دوران کودکیرا بهقوانین داخلی کشورها بسپارند. بنابراین نسبت به زمان شروع دوران کودکی هرکشور ی میتواند قوانین خاص خود را اعمال نماید.

درکنوانسیون حقوق کودک همان طور که ذکر شد ۱۸ سالگی را برای رشد تعیین کرده اند وکشورهای عضو هم سعی کردهاند سن رشد را تا حدود ۱۸سالگی پایین بیاورند تا تفاوت کمتر در پایان دوران کودکی بین کشورها را شاهد باشیم.
کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹حقوقی برای کودکان درنظر گرفته وکشورهای عضو را موظف به رعایت وتأمین منافع کودکان نموده است. بطورخلاصه حقوقی را که کنوانسیون برای کودک پیشبینی نموده عبارتند از: سرپرستی از کودکان، حق حیات وبقا، حفظ هویت شخصی، تابعیت، پیوستن به خانواده( در کنار خانواده بودن)، منع قاچاق کودک، آزادی عقیده وآزادی اجتماعی، حفظ حریم شخصیکودک، منع بد رفتاری با کودک، آموزش وتحصیل، بهداشت، پناهندگیکودک بههمراه والدین، تفریح وفعالیتهای فرهنگی، کار کودکان، منع شکنجه، عدم بکارگیری کودکان در جنگهای مسلحانه وحمایت از آنها و. . . .
بند چهارم: کودک از دیدگاه قوانین سایرکشورها
همان طورکه در مبحث قبلی اشاره شد اکثر کشورهای جهان سعی کردهاند قوانین داخلی خویش را تا جایی که امکان پذیر است تغییر داده تا بتوانند حقوق کودکان را رعایت کنند. بیشتر کشورها سن کودکی را ۱۸ سالگی میدانند و فقط کشورهای معدودی هستند که با توجه شرایط اقلیمی و مذهبی در شروع و پایان سن کودکی اختلاف نظر دارند. بطور مثال کشور فلیپین که در سال ۱۹۹۰ کنوانسیون را تصویب کرد قوانین خود را تا حدودی تغییر داده و برای فحشا وخرید و فروش کودکان قوانین جدیدی تصویب نموده است. همچنین درخصوص سن کار کودکان مطابق با کنوانسیون حقوق کودک تجدیدنظر شده است. در ارتباط با برخی از حقوق کودک و مشکلاتی که کودکان با آن روبرو هستند مثل سرباز گیری، کار،آزار کودک و . . . واحدهایی برای جمعآوری آمار واطلاعات تشکیل شده است. کشور سریلانکا درسال ۱۹۹۵ قوانین جدیدی را در مورد سوءاستفاده جنسی از کودکان، کار کودکان وفرزند خواندگی بهتصویب رساند و سن سربازگیری را از ۱۵به ۱۸ سال افزایش داده است. همچنین یکی از برنامههای ارزنده و آموزشی اینکه اعلامیه حقوق بشر را در برنامههای درسی واردکرده است کشور نپال قوانین خود را در مورد سن کار کودکان تغییر داده و برای هر منطقه از کشور یک مسئول رفاه کودک تعیین کرده است.۱ در ویتنام نیز در خصوص قوانین مربوط به فرایند دادرسی کودکان ونوجوانان، تربیت قاضی، پلیس وکارشناس حقوقی بر اساس کنوانسیون، تجدید نظر و نیز کمیتههای حفظ ومراقبت از کودکان در سطح استان و منطقه تشکیل شده است.
فرانسه که خود عضو کنوانسیون حقوق کودک میباشد در سیستم دادرسی کیفری کودکان تجدید نظر کرده و براساس ماده ۱۲کنوانسیون در سال ۱۹۹۳، قوانین جدیدی را به تصویب رسانده است و همچنین از طریق رسانه های جمعی، آموزشحقوق کودک، بویژه حق مشورتکودکان با وکیل درموارد ضروری انجام میشود.
در برزیل تقریباً نیمی از پنج هزار شهرداری کشور دارای شورای کودک بوده و هزار شورای ویژه قیمومیت تأسیس شده است که هدف آنها حمایت از کودکان در معرض آسیب و خطر است و نهضت ملی حمایت از کودکان خیابانی نیز در این کشور تشکیل شده است.
در کلمبیا، بازرسانی درسطح ملی واستانی براینظارت بر وضعیت کودکان انتخاب شده ودرضمن آگاه کردن عمومی در زمینه پیمان حقوق کودک، از طریق رسانه های گروهی، سازمانها ومدارس توسط دولت انجام میشود.
کشورپرتغال درمورد سن کار کودکان قوانین جدیدی به تصویب رسانده و در برنامههای درسی اعلامیه حقوق بشر را وارد کرده است و واحدهایی برای جمع آوری اطلاعات و آمار در ارتباط با مشکلات کودکان ایجاد شده است.
نتیجه
جنگ از دیدگاه حقوق بین الملل مجموعه ای از عملیات و اقدامات قهرآمیز مسلحانه است که بر روی روابط و مناسبات دو یا چند کشور تاثیر گذاشته و دارای آثاری در مناسبات آنها با یگدیگر و سایر کشورها میشود. جنگ دارای چهار عنصر اساسی است که عبارتند از : عنصر تشکیلاتی و سازمانی (کشورها)، عنصر مادی، عنصر معنوی و عنصر هدف دار بودن یا همان منافع و مصالح ملی.
بروز جنگ آثاری را بر کشورهای ثالث و نیز کشورهای متخاصم جاری میکند که می توان بیطرفی کشورهای ثالث را یکی از این آثار دانست. همچنین آثاری از قبیل اخراج کارکنان، قطع روابط دیپلماتیک و کنسولی، مصادره اموال، فسخ برخی از قراردادهای فیمابین و . . . را به دنبال خواهد داشت.
جنگ از دیدگاه اسلام و قرآن با آنچه در حقوق بین الملل است تفاوت دارد، اسلام جنگ رامنع کرده و فقط درمواقع ضروری به جنگ و جهاد امر کرده است وحتی گاهی آن را از وظایف مسلمانان بر میشمرد و در حالیکه مسلمانان را به کارزار فرا میخواند به بیان خصایص دشمنان اسلام و کسانی که باید با آنها نبرد کرد نیز میپردازد وآنها را مشخص و معین میکند. اساس و پایه دین اسلام صلح و دوستی است و قرآن در آیاتی صلح و دوستی را بهتر از جنگ و خونریزی میداند.
در فقه اسلام کودک به کسی اطلاق میشود که به بلوغ شرعی نرسیده باشد و قرآن سه معیار برای پایان دوره کودکی بیان میکند که عبارتند از بلوغ الحلم ، بلوغ النکاح و بلوغ رشد و در امر بلوغ ، هم به رشد جسمی و هم به رشد روحی و عقلانی توجه شده است. در مورد سن بلوغ بین مذاهب اسلامی اختلاف نظر وجود دارد و علاوه برسن نشانه هایی را برای بلوغ ذکر کرده اند.
درقوانین ایران که برگرفته از فقه اسلام وتعالیم اسلامی است کودک بهکسی اطلاق میشود که ازنظر سن به رشد جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد و برای کودک حقوقی از جمله حق حیات ، آموزش و پرورش، بهداشت و . . . را در نظرگرفته است. همچنین در اسلام و قوانین ایران برای شروع کودکی نیز سنی را درنظر گرفتهاند که زمان آن از لحظه انعقاد نطفه میباشد که به این دوران تا تولد «جنین» گفته میشود و حقوقی را برای این دوره در نظرگرفتهاند. تعیین سن معین برای مرز بین کودکی و بزرگسالی از اهمیت حقوقی ویژهای برخوردار است بنحوی که مشخص شدن سن در اعمال حقوق مدنی و کیفری اهمیت خاص دارد.
کشورهای جهان برای اینکه بتوانند به یک نقطه نظر مشترک در مورد حقوق کودکان برسند کنوانسیون حقوق کودک را در سال ۱۹۸۹ به تصویب رساندند. هر چند در این کنوانسیون برای شروع کودکی سنی را قید نکردهاند اما برای پایان کودکی سن ۱۸سال را پذیرفته اند. بطوری که اکثر کشورهای عضو قوانین داخلی خویش را اصلاح و تغییر دادهاند تا بتوانند بیشتر از گذشته حقوق کودکان را رعایت نمایند و با پیوستن به کنوانسیون حقوق کودک خود را موظف به رعایت حقوق این قشر نمودهاند. بطور اجمال کنوانسیون حقوق زیر را برایکودکان پیشبینی نموده است: سرپرستی از کودکان بیسرپرست، حق حیات و بقاء، حفظ هویت، تابعیت، خانواده، منع قاچاق کودک، آزادی عقیده و آزادیهای اجتماعی، منع بدرفتاری، آموزش وتحصیل، بهداشت وعدم بکارگیری در جنگ های مسلحانه و . . . .
فصل دوم :
حمایت ازکودکان دراسناد وحقوق اسلامی
گفتاراول :
حمایت ازکودکان دراسلام
کودکان یکی از اعضای نیازمند درجامعه هستند که حکومت وشهروندان جامعه را گاه به لحاظ اخلاقی وگاه به لحاظ حقوقی بهرعایت حقوقی درقبالخود موظفمیکند. توجه دوباره بشر بهحقوق این قشراز افراد جامعه دراثر بیداری وجدانی جهانی نسبت بهحقوقی است که ادیان الهی پیش از اینبه آن توجه نمودهاند. پیمانهای جهانی حقوق کودک نیز به نوعی برگرفته و متأثر از همین ادیان الهی است. دین مبین اسلام نیز به عنوان کاملترین دین الهی از آغاز بر لزوم رعایت حقوق کودکان تأکید داشته وهماکنون نیز برآن اصرار دارد. از اینرو قرآنکریم در آیات متعدد بر رعایت حقوق کودکان سفارش وتوصیه میکند. علاوه برآیات قرآن، بزرگان دینی اسلام نیز همواره براهمیت وتوجه به این قشر از افراد جامعه تأکید داشتهاند وروابط حقوقی ایشانرادرخانواده وجامعه ترسیم وتدوین کردهاند. دراین قسمت به حمایتهای انجامشده از کودکان دراسلاممیپردازیم.
بند اول: حمایت ازکودکان بیسرپرست
مشکل بیسرپرستی اطفال و یتیمی آنان یکی از پدیده های اجتماعی محسوب میشود که از گذشته در جوامع انسانی مطرح بوده است . جوامع نیز به تناسب با چنین قشری برخوردی متفاوت داشتهاند. برخی از دیده ترحم و مهربانی ایتام را گرامیداشته و بعضی هم برمشکلات آنها افزودهاند. دین مقدس اسلام بهعنوان آئینی جهانی که برای تمامی بخشهای جامعه انسانی برنامه دارد. بیتردید درباره یتیمان ومسائل مادی و معنوی آنها برنامه و توصیههای فراوانی داشتهاند که این موضوع ازدو دیدگاه قرآن و روایات و سخنان پیشوانان معصوم و رفتار ایشان با این گروه و دیدگاه فقها بررسی میشود.
الف ـ کودکان بیسرپرست در آیات و روایات
توجه و اهمیت دین اسلام به اطفال بیسرپرست علاوه برآنکه رحمت و لطف خداوند را در پیدارد جنبه دیگری نیز دارا میباشد و آن آگاهی پیشگیرانه از عواقب رها شدن یتیم و اطفال به حال خود میباشد، چون اگر چنین افرادی به حال خود رها شوند درآینده هزینه های سنگینی را برجامعه وارد خواهند ساخت و میتوانند عامل بسیاری از ناهنجاریهای جامعه شوند، به همین علت قرآن کریم به این محور توجه کافی عنایت داشته است.
قرآن کریم امر سرپرستی کودکان را از بهترین وپسندیدهترین امور به حساب میآورند ومؤمنان را در این راستا راهنمایی مینماید تا درجامعه کودک یتیمی آواره و بدون سرپرست باقی نماند ودر پناه مؤمنین نیازهای آنها برطرف شود.
قرآن کریم می فرماید: «ویسالونک عن الیتامی قل اصلاح و لهم خیر و ان تخالطواهم فاخوانکم.»۱وازتو درباره یتیمان میپرسند بگو اصلاح کارآنان بهتر است واگر زندگی خودرا با زندگی آنها بیامیزند، آنها برادران دینی شما هستند، از اینآیه بر میآید که بهترین محیط برای کودکان، محیط طبیعی خانواده است وحتی پیامبر اسلام (ص) جای دادن یتیم و طفل بیسرپرست درمنزل و تأمین مخارج و نیازهای او را باعث قبولی اعمال در پیشگاه خداوند متعال دانستهاند.
قرآن با نفی هرگونه مسائل غیر اخلاقی وخرافی مطرح شده آنگاه که پیامبر«زید» را تحت سرپرستی خود قرار داد درآیه ۵ سوره «احزاب» در واقع یکی از شیوه های سرپرستی از ایتام را قبول آنان بهعنوان فرزند خوانده وپرورش اودرمحیط خانواده ذکر مینماید و میفرماید: خدا پسرخواندههایتان را پسرانتان قرار نداده است، این سخنانی است که شما از پیش خود میگوئید، ولی خدا حق را میگوید و به سوی راه درست هدایت میکند، پسرخواندهها را بهنام پدرانشان صدا بزنید، این نزد خدا بهعدالت نزدیکتر است به فرض که پدرآنان را نمیشناسید، برادر دینی خطابشان کنید و یا بهعنوان دوست صدایشان بزنید خدا درآنچه که تاکنون اشتباه کردهاید شما را مؤاخذه نمیکند ولی آنچه را که عملاً مرتکب میشوید مؤاخذه میکند و خدا همواره آمرزنده ومهربان است.
ب ـ شیوه های رفتار معصومین( ع) با کودکان بیسرپرست
رسولخدا و امامان معصوم (ع) با الهام گرفتن از قرآن وتعالیم آسمانی آن بههمان روش قرآن به سرپرستی ومورد لطف قرار دادن ایتام وکودکان بیسرپرست رفتار میکردند، چنان که دراحادیث و روایات آمده است که پیامبر همیشه اصرار میداشتند یتیمان را سرپرستی کنند. حتی گفتهاند یکی از رموز ازدواجهای مکرر رسول خدا (ص) با زنانی همچون امسلمه ودیگران پرورش دادن یتیمان آنان و نجات آنان ازتباهی و ضایع شدن بوده است. برای نمونه نقل شده است که پیامبر روزی با گروهی ازکودکان که سرگرم بازی بودند برخورد نمود و کودکی را دید که درگوشهای گریه میکند. پیامبرعلت گریه او را جویا شدند. آن طفل گفت: بچه ها بخاطر اینکه منپدر ندارم مرا مورد سرزنش قرارمیدهند و با من بازی نمیکنند. پیامبراو رامورد نوازش قرار میدهند ومیفرمایند: گریه نکن من پدر توام و فاطمه (س) خواهر تو و…. آنگاه او را به خانه میبرد و بهدخترش میسپرد وحضرت فاطمه (س) او را نظافت کرده و او را لباس نو می پوشاند و به همسران پیامبر معرفی کرده و وی در تمام مدت زندگی با آن حضرت بودند.
حضرت امیرالمؤمنین (ع) نیزعملکردهای مهمیدر دوران زندگیخویش با یتیمان داشتهاند دوران خلافت وقبل ازآن شبها انبانی ازغذا را بردوش میکشیدند و بهخانه یتیمان میرفتند و به آنها غذا میرساندند بدون اینکه خودرا معرفی نمایند. بطوریکه برخی از آنان بعد از شهادت امام علی (ع) دانستند که آورنده غذا چه کسی بوده است. امیرمؤمنان با کودکان یتیم بازی میکردند و آنها را مورد نوازش قرار میدادند وحتی با دست خویشدردهان آنان نان و خرما میگذاشتند و میفرمودند :« من پدر یتیمانم و باید به جای پدر به آنها مهربانی کنم.» همچنین حضرت علی(ع) دروصیت پیش ازشهادت خود درباره یتیمان و کودکان بیسرپرست میفرمایند: از خدا بترسید ومبادا یک روز سیرشان کنید و یک روز گرسنه باشند و مبادا که با حضور شما آنان از بین بروند.۱ این موارد و موارد دیگراز عملکرد بزرگان اسلام دراین رابطه، نشان میدهد که چگونه ایشان همت میکردند تا فرزندان بیسرپرست به ثمر برسند.
ج ـ سرپرستی کودکان از دیدگاه فقها
همانطور که گفتیم یکی از حقوق کودکان بیسرپرست برجامعه، حق سرپرستی است، چنانکه در آیات متعددی ازقرآن بهرعایت حقوق کودکان یتیم و بیسرپرست تأکید شده است. صغیری که ولی او فوت کند و سرپرست نداشته باشد، درقالب امور حسبی قرار میگیرد و رسیدگی به امور حسبی یکی از وظایف حکومت اسلامی است. درکتاب «دلیل التحریرالوسیله» درامورحسبی آمده است : «ان الامور الحسبه مثل تولی امور الغیب والقصر والصغار ومن لاوارث له ومنلاوصی له و ….» همانگونه که ملاحظه میگردد یکی از مصادیق امور حسبی، سرپرستیکودکان یتیم و بیسرپرست است. همچنین یکی از وظایف ولی فقیه وحکومتاسلامی ، ولایت وسرپرستی برصغار بی سرپرست معرفی شده است. روایاتی مانند خبرنبوی که می فرماید: «السلطان ولی له»۲ وادله ثبوت ولایت فقیه بر اثبات این حق کودکان بیسرپرست، برحکومت اسلامی دلالت دارد.
حق تربیت ورشد از آن همه انسان هاست و یتیم و غیرنمیشناسد. بی شک کودکی که والدین یا یکی از آن دورا ازدست دهد نمیتواند بدون سرپرست رها شود و دراین راستا وظیفه دیگران نسبت به او ساقط شده نیست. در قرآن وآثاراسلامی مدارک بسیاری درمورد حقوق کودکان یتیم و بیسرپرست و امرهدایت و سرپرستیشان وجود دارد وهمه جا اصل بر این است که به آنها رسیدگی شود تا آنان دچار خسارت و لغزش نگردند. اسلام میخواهد اینان همچون دیگر کودکان عضوی مفید ومؤثر برای جامعه گردند و امکاناتی برای رشدشان فراهم شود، به نوازش آنها بپردازد و در اداره آنها همراهی لازم با خانواده بعمل آید. اسلام امرسرپرستی کودکان یتیم را از بهترین و پسندیدهترین امور به حساب میآورد و دوست ندارد کودکان در دارالایتام وپرورشگاهها باشند، بلکه خواستار آن است که زمینهی زندگی را در کانون خانواده فراهم نماید.
بنددوم : حمایت ازکودکان درمعرضخطرفقروآسیب دیدگی
یکی ازمصادیق اجرای عدالت درجامعه اسلامی، رسیدگی به امور فقرا ونیازمندان است. حکومت اسلامی وظیفه دارد در راستای اجرای عدالت به فقرا رسیدگی کند. یکی ازاصلیترین قربانیان فقر درجامعه کودکان میباشند، از اینرو کودکانی که درخانوادههای فقیر زندگی میکنند واز امکانات زندگی محروم هستند به حمایتهای جامعه نیازمندند. پیامبرو امامان معصوم(ع)۱ برای جلوگیری از فقر وتنگدستی مردم شبانه آذوقه دراختیار افراد قرار میدادند. بطوری که هیچکس آنها را نمیشناخت این رفتار وعملکرد که برگرفته از بطن تعالیم قرآنی واسلامی صورت میگرفت بخصوص درمورد کودکان بیسرپرست و یتیم بیشتر مشهود بود.
یکی ازنهادهای دینی درحکومت اسلامی که در زمان پیامبر اسلام و بعد از ایشان امامان معصوم (ع) ودر زمان غیبت ولی فقیه عهدهدار اجرای آن هستند اخذ ومصرف زکات است که این امر در آیات قرآن نیزآمدهو پیامبر(ص) را به اخذ و مصرف آن در راه خدا و کمک به نیازمندان سفارش نموده است. یکی از کسانیکه مستحق دریافت زکات هستند نیازمندان وفقرا میباشند. آیه۶۰ سوره «توبه» دراین زمینه میفرماید: «انما الصدقات الفقرا و المساکین» اینآیه شریفه که مستند فتوای فقیهان نیز میباشد، گویای استحقاق کودکان نیازمند برای استفاده از زکات است که توسط ولی فقیه اخذ میشود . فقیهان یکی ازمصارف زکات را فقرا و مساکین میدانند و میفرمایند:«الاول و الثانی: الفقراء والمساکین والثانی اسوا احالاً منالاول و هم الذین الایملکون مئونه سنتهماللائقه بحالهم لهم ولمن یقومون به لافعلاً ولاقوه.» از اینرو جامعه اسلامی باید از کودکانی که درخانوادههای فقیر ومسکین زندگی میکنند با پرداخت زکات حمایت کند.
بند سوم : حمایت ویژه از کودکان هنگام جنگ
یکی ازحقوق کودکان درهنگام جنگ مصونیت آنها از هرگونه تجاوز وتعدی است. این موضوع درآیات قرآن ونیز سخنان بزرگان دینی بصورت روشن وصریح بیان شده است. خدا درآیاتی از قرآن کشتن کودکان و زنان را منع نموده است. همچنین با مطالعه در سیره نبوی حضرت رسول (ص) درمییابیم که آن حضرت هرگاه گروهی را برای جنگ وجهاد اعزام مینمودند، ابتدا برایشان سخنانی در زمینه اصول و آداب جنگ و جهاد بیان میفرمودند و حتی بطور صریح مسلمانان را از جنگیدن با غیرنظامیان (کسانی که درجنگ شرکت ندارند) بخصوص زنان و کودکان و سالخوردگان منع میکردند.
همه بزرگاندینی درجایز نبودن کشتن کودکان و زنان درجنگ اتفاق نظردارند. بخصوص زمانیکه آنها در جنگ شرکتنداشته باشند. فقها نیز با الهام گرفتن از قرآن که کلام خداست و راه و روش پیامبر عظیمالشأن اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) ودیگر بزرگان دینی کشتن اطفال وحتی جنگیدن با آنها را منع وگاهی حرام دانستهاند. شهید ثانی میفرماید: «ولایجوز قتل الصبیان والمجانین والنساء وان عاونوا الامع الضروره.» بنابراین حتی اگر کودکان درجنگ شرکت کنند، جزدرمورد ناچاری، قتل آنها ممنوع است. این امر از امور اجتماعی است و نهی پیامبر(ص) یکی از دلایل ممنوعیت آن است .۱
حقوقیکه اسلام برای اسیر قرار داده است، درمورد کودکان اسیر به طریق اولی جاری خواهد بود. از این رو ازروایات استفاده میشود که کودکان هنگام جنگ نباید از والدین یا خواهران و برادران خود به اجبار جدا شوند. سزاوار است که طبق سیره رسولاکرم (ص) ازحال اسیر جویا شده ونیازمندیهای ضروری او برطرف شود. اگرمجروح است درمان شود و از او به دین و تعلیم رعایت احکام دین دعوت شود.^[۲]
بند چهارم : حقوق هویتی کودک درجامعه
یکی ازحقوق مسلم هرانسان حق تابعیت اوست. این حق درمورد کودکان نیز ثابت است. منظوراز تابعیت وابستگی به یک کشور و وطن قراردادن یک مرز و بوم و پیوستن به مبانی، اصول، سنن اخلاقی، دینی، خانوادگی واجتماعی آن است. این تابعیت قهری است. البته از آنجا که کودک تابع یک واحد کوچکتر اجتماعی بهنام خانواده است، برخی ازکشورها کودک را تابع همان کشوری میدانند که خانواده تابع آن است. این نوع تابعیت که به تابعیت خونی یا تولدی(درمقابل تابعیت به سببخاک وسرزمین) مشهوراست، ریشهمذهبی دارد. کودک بایدهمهی مزایایی که تابعیت از یک جامعه دربردارد برخوردار باشد. البته کودک نیزنسبت به جامعهای که تابعیت آنرا دارد به نوعی دین و وظیفهای دارد که بعدها موظف به ادای آن خواهد بود. کودکان در هرجا متولد شوند معمولاٌ تابع پدر و مادر خویش هستند، مگر اینکه شرایط وضع دیگری را ایجاب نماید.
کودک انسانی نورسته است وهمچون شاخهای که از کنار یک درخت جوانه زده است، تابع اصل ومنشأ خویشاست مگر اینکه پس از بلوغ وکمال برای خود شرایط و وضعیت دیگری را انتخاب کند. براین اساس در دین مبین اسلام، کودکان پیش از تولد تابع ملت اسلامی قلمداد شدهاند. پیامبرگرامی اسلام (ص) دراین مورد میفرمایند:« تزوجوا فانی مکاثربکم الامم غدا فیالقیامه حتی ان السقط لبحیءُ محبنطئاً علی باب الجنه فیقال له ادخل الجنه فیقول لاحتی یدخل ابوای الجنه قبلی»۱ ازدواج کنید که درروز قیامت من به کثرت جمعیت شما بر امتهای دیگر سرافرازی کنم.
امام صادق (ع) با تأکید برحق تابعیت کودک ازدیدگاه اسلام میفرماید:« ان اولاد المسلمین موسومون عندالله» فرزندان مسلمیندر پیشگاه خدا بهمسلمانی شناخته شدهاند. فقیهان نیز براساس روایات بسیاری کهدر این باب موجوداست به تابعیت مسلمانی کودک متولد شده از مسلمانحکم کردهاند.۲
بند پنجم : حق حیات کودک وجنین درخانواده
یکی ازحقوق مسلم کودکان درجامعه حق حیات است. قبل از ظهور اسلام کودکاندر وضعیت بسیاربدی به سرمیبردند وازحقوق عادی محروم ودستخوشاراده پدرانشان بودند. چنانکه اگر پدران میخواستندآنها راحفظ میکردند و درغیر اینصورت برای رهایی از برخی هزینه ها وخرافات آنها را میکشتند. با آمدن اسلام اینعادت ناپسند شدیداً مورد حمله قرارگرفت واسلام عالیترین توجه را به کودک نمود. آیاتیکه نشان دهنده وجود حقوق کودک دراسلام میباشد ونیز روایات موجود همه حکایت از اهمیت موضوع از نظر اسلام دارد.

• • با واژه‌ی مشک ۳۴ تصویر شامل ۲۱ تشبیه، ۸ استعاره، ۲ کنایه و ۳ صفت هنری ساخته شده است:

*مشبهٌ‌به زلف معشوق از جهت خوشبویی و سیاهی:
زلف را شانه زد و حلقه و بندش بگشاد
دامنی مشک فرو ریخت از آن زلف سیاه(۷۱۰۲)
چون موی میان داری چون کوه کمر داری
چون مشک زره داری چون لاله سپر داری(۸۱۶۸)
ز بس پیچ و چین تاب و خم، زلف دلبر
گهی چون چوگان شود، گاه چنبر
گهی صورتی گردد از عود هندی
گهی پیکری گردد از مشک اذفر(۶-۲۹۰۴)
و نیز نک ابیات: ۱۷۶۸، ۴۰۸۴، ۷۹۳۲، ۳-۸۷۴۲، ۸۶۱۷، ۵۳۳۲، ۴۶۸۷، ۷۰۶۰، ۱۱۵۰، ۵۴۲، ۷۰۶۶، ۶۷۴۵ و ۴۴۷۴
*مشبهٌ‌به خاک از جهت خوشبویی:
چنان که به حلب مجلس تو یاد کنند
سرشته مشک شود خاک بر زمین حلب(۳۶۳)
بخندد همی باغ چون روی دلبر
ببوید خاک چون مشک اذفر(۱۵۶۶)
*مشبهٌ‌به خوی ممدوح، محمد بن محمود غزنوی از جهت خوشی:
هر کجا بوی خوی او باشد
بر توانی گرفت مشک به تنگ(۴۲۰۶)
*بازار مشک؛ مشبهٌ‌به خلق ممدوح از جهت فراوانی و کثرت، امیر ابواحمد بن محمود بن ناصر الدین سبکتکین :
رسم او حسن بهار و لفظ او قدر شکر
خلق او بازار مشک و خوی او بوی گلاب(۱۴۴)
*مخزنه‌ی مشک فروشان؛ مشبهٌ‌به دست عاشق:
دست تو به سیکی و به دو زلفی که ازو دست
چون مخزنه‌ی مشک فروشان شود از شم(۴۷۶۴)
*استعاره از زلف معشوق:
همه گره گره است آن دو زلف چین بر چین
گره به غالیه و چین به مشک ناب عجین(۵۸۴۶)
و نیز نک ابیات: ۸۷۷۰، ۱۷۶۷، ۶۸۳۹، ۵۴۶۳، ۱۶۶۸ و ۲۴۷۵
*استعاره از موی رخسار معشوق:
پار آن اثر مشک نبوده است پدیدار
امسال دمید آنچه همی خواست دلم پار
بار غم و اندیشه همه زین دل برخاست
تا مشک سیه دیدم کافور ترا بار(۸٫٫ .. ۱۶۶۵)
* مشک به اشتر بردن؛ کنایه از نهایت خوشبویی و دل انگیزی نیز فراوان و بسیار:
از دشت کنون مشک توان برد به اشتر
با آن که فروشند همی مشک به مثقال(۴۳۴۴)
*مشک به تنگ بردن؛ کنایه از فراوان و کثیر:
هر کجا بوی خوی او باشد
بر توانی گرفت مشک به تنگ(۴۲۰۶)
*مشکبوی؛ صفت هنری آن که بویی شبیه مشک دارد و کنایه از خوشبو و مطبوع:
آمد آن مشکبوی مشکین مو
آمد آن خوبروی ماه عذار(۲۳۸۴)
باغ گردد گل پرست و راغ گردد لاله گون
باد گردد مشکبوی و ابر مروراید بار(۲۰۶۸(
*مشک موی؛ صفت هنری و کنایه از آن که مویی شبیه مشک دارد؛ سیاه و خوشبو:
هر که را زین گونه باشد ماهرویی مشکموی
نیست معذور ار بیاساید زمانی از طرب(۷۶)
مصطفی
برای مصطفی رجوع کنید به مدخل محمد(ص)

مصحف

دلایل آن که چرا اقلام یا کاربران در گروههایی با هم قرار میگیرند در اختیار ما قرار میدهند. یک رویکرد معمول برای حل این مشکل در فیلتر کردن جمعی آن است که مشخصات محتوای صفحات را با رتبهبندیها و قضاوتهای کاربر ادغام کنیم. به طور کلی در این رویکردها کلمات کلیدی از محتوای وبسایت استخراج میشوند و برای اندیسگذاری صفحات براساس محتوا یا طبقهبندی آنها به دسته های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حوزهی شخصیسازی وب این رویکرد به سیستم اجازه میدهد تا صفحات را نه تنها براساس افراد مشابه بلکه براساس شباهت محتوایی آنها به صفحاتی که کاربر اخیراً بازدید کرده است به او توصیه کند.

یک ضعف عمده در بیشتر رویکردهای موجود که از محتوای وب برای بهبود مدل کاربر استفاده می‌کنند این است که این روشها معمولاً از بردار عبارات برای نمایش علایق کاربر استفاده میکنند و ارتباطات معنایی بین این عبارات را نادیده میگیرند. در صورتی که میتوان با بهره گرفتن از معنا این روش نمایش را بهبود داد.
روشهایی که تاکنون ارائه شدهاند، در مواردی دارای اشکالاتی بودند. البته تکنیک‌های جدیدی در رفع این مشکلات و بهبود آنها ارائه شده است. اما در بیشتر این تکنیک‌ها، مسائل افزونگی داده و مقیاس‌بندی بالا وجود دارد. الگوریتمهای خوشهبندی متعددی براساس تکنیکهای مختلف وجود دارد. بیشتر این الگوریتمها، اشکالات متعددی دارند. همانطور که اندازه خوشه در طی افزایش کاربران وب افزایش می‌یابد، نیاز به بهینه‌سازی خوشهها اجتناب ناپذیر خواهد بود. در این پایان‌نامه قصد بر آنست تا یک متدولوژی بهینه‌سازی خوشه بر اساس سیستم فازی و الگوریتم ژنتیک ارائه شود.
شیوه پژوهش
در این پایان‌نامه پس از گردآوری مراجع منتشر شده در پایگاه های اطلاعاتی معتبر در زمینه وب‌کاوی و بهینه‌سازی خوشه و کلیه زمینه های مرتبط با آن، این منابع مطالعه و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. با شناسایی دقیق چالشها و مشکلات موجود، بررسی شد که هر یک از فنآوریهای شناخته شدهی حوزه علوم کامپیوتر چه نقشی در مرتفع کردن این موانع و چالش‌ها داشتهاند که حاصل آن، در قالب چارچوبهایی تحلیلی ارائه شده است. این چارچوبهای تحلیلی بستر را برای ارائه رویکردی سودمند در جهت رفع چالشهای موجود فراهم میکنند.
در ادامه‏ی پژوهش، با ارائه رویکرد پیشنهادی مبتنی بر بهینه سازی خوشه با بهره گرفتن از منطق فازی و الگوریتمهای تکاملی برای شخصیسازی وب، سعی در برطرف کردن چالشهای موجود در این حوزه شده است.
چارچوب پایان‏ نامه
در فصل اول، مقدمهای بر وبکاوی و کاربردهای آن و حوزه شخصیسازی وب ارائه می‌شود. در ادامه اهداف انجام تحقیق و روش انجام آن بیان می‌شود.
در فصل دوم به مروری بر تحقیقات انجام شده در حوزه بهینه‌سازی خوشه و شخصی‌سازی وب پرداخته شده است.
در فصل سوم، فرضیه های مربوط به شیوه های تحقیق ارائه میشود. ابتدا به توضیح سیستم استنتاج فازی پرداخته میشود. همچنین نحوه استفاده از این سیستم در الگوریتم پیشنهادی شرح داده می‌شود و پس از شرح سیستم استنتاج فازی، به الگوریتم ژنتیک پرداخته خواهد شد.
فصل چهارم این پایان‌نامه مربوط به رویکرد پیشنهادی بهینه‌سازی خوشه با بهره گرفتن از منطق فازی و الگوریتم‌های تکاملی برای شخصی سازی وب است. در این فصل، ابتدا شمای کلی سیستم را بیان می‏شود و سپس به جزئیات رویکرد پیشنهادی پرداخته شده و یک متدولوژی بهینه سازی خوشه براساس سیستم فازی ارائه می‌شود. از آنجا که در سیستم استنتاج فازی تعیین پارامترهای توابع عضویت، تاثیر مهمی در دقت نهایی خوشه‌بندی دارد. بنابراین در این سیستم برای تنظیم پارامترهای توابع عضویت از الگوریتم ژنتیک استفاده می‌شود. همچنین برای این که در خوشهبندی تا حد امکان افزونگی نداشته باشد، قصد بر آنست تا در بخش قوانین فازی نیز از الگوریتم ژنتیک استفاده شود تا افزونگی صفحات وب خوشه‌بندی شده تا حد امکان کاهش یابد. با این کار، دقت خوشه بندی صفحات وب نیز تا حد زیادی افزایش خواهد یافت.
در فصل پنجم، به جمع‌بندی تحقیق و نتایج حاصل از انجام آن پرداخته شده و در نهایت پیشنهاداتی برای کارهای آتی ارائه خواهد شد.
مراجع
[۱]. Anand, S. S., & Mobasher, B. (2003, August). Intelligent techniques for web personalization. In Proceedings of the 2003 international conference on Intelligent Techniques for Web Personalization (pp. 1-36). Springer-Verlag.
[۲]. Baeza-Yates, R. (2004, January). Web mining in search engines. In Proceedings of the 27th Australasian conference on Computer science-Volume 26 (pp. 3-4). Australian Computer Society, Inc..
[۳]. Bharat, K., Chang, B. W., Henzinger, M., & Ruhl, M. (2001). Who links to whom: Mining linkage between web sites. In Data Mining, 2001. ICDM 2001, Proceedings IEEE International Conference on (pp. 51-58). IEEE.
[۴]. Chakrabarti, S. (2000). Data mining for hypertext: A tutorial survey. ACM SIGKDD Explorations Newsletter, 1(2), 1-11.
[۵]. Chakrabarti, S., Dom, B. E., Kumar, S. R., Raghavan, P., Rajagopalan, S., Tomkins, A., & Kleinberg, J. (1999). Mining the Web’s link structure. Computer, 32(8), 60-67.
[۶]. Devi, B. N., Devi, Y. R., Rani, B. P., & Rao, R. R. (2012). Design and Implementation of Web Usage Mining Intelligent System in the Field of e-commerce. Procedia Engineering, 30, 20-27.
[۷]. Eirinaki, M., & Vazirgiannis, M. (2003). Web mining for web personalization. ACM Transactions on Internet Technology (TOIT), 3(1), 1-27.
[۸]. Varghese, N. M., & John, J. (2012, October). Cluster optimization for enhanced web usage mining using fuzzy logic. In Information and Communication Technologies (WICT), 2012 World Congress on (pp. 948-952). IEEE.
فصل دوم:
پیشینه تحقیق

مقدمه
در این فصل، به بررسی اجمالی منابع منتشر شده در پایگاه های اطلاعاتی دنیا پرداخته شده است. تأکید بیشتر این تحقیق بر روی شخصیسازی وب می‌باشد.
مروی بر کارهای انجام شده
در پانزده سال گذشته، رشد تعداد وب سایتها و مراجعهکنندگان به این سایتها به صورت نمایی افزایش یافته است. تعداد کل کاربران تا ۳۰ ژوئن سال ۲۰۱۰، ۸۱۶/۵۱۴/۹۶۶/۱ نفر بوده است که حدود ۷/۲۸% تعداد کل جمعیت جهان است^[۱]. تعداد کل وبسایتهای فعال تا ۱۳ دسامبر سال ۲۰۱۰، ۲۵۹/۵۲۲/۱۲۵ بوده است^[۲]. به دلیل این رشد فزاینده، تعداد عظیمی از داده های وب تولید شده است. به منظور استخراج داده های مورد نظر از این دریای وسیع، میتوان از تکنیک دادهکاوی بهره گرفت. اما از آنجایی که داده های وب بدون ساختار یا نیمه ساختاری هستند، نمیتوان به طور مستقیم تکنیک دادهکاوی را به کار گرفت. بنابراین از یک روش دیگر بنام وبکاوی باید بهره جست. وبکاوی به منظور اکتشاف الگوهای جالب که میتواند برای بسیاری از مسائل دنیای واقعی همچون وبسایتهای ارتقاء یافته، رفتارشناسی بهتر کاربران، توصیه محصول و غیره به کار گرفته شود، مورد استفاده قرار میگیرد (Pani, & et. al., 2011).
تحقیق در مورد وبکاوی قسمتی از چندین تحقیق را شامل میشود، مانند پایگاه داده، اطلاعات، زبان ماشین و فرایند زبان طبیعی. اگرچه وبکاوی ارتباط قوی با دادهکاوی دارد ولی با دادهکاوی یکسان نیست. فرآیندهای کاوش داده در وب، در طبقات و فرمتهای گوناگون رخ میدهد. وبکاوی استفاده از تکنیکهای دادهکاوی برای کشف اتوماتیک و استخراج اطلاعات از سرویسها و اسناد وب می‌باشد. مطابق با دادهی وب استفاده شده به عنوان ورودی در فرآینده دادهکاوی، سه شاخه اصلی در وبکاوی شامل ساختار کاوی وب، محتوا کاوی وب و وب‌کاوی کاربرد وب میباشد (Kosala, & Blockeel, 2000; Markov, & Larosee, 2007).
پیشبینی رفتار کاربر یکی از بحث‌های مهم در کندوکاو کاربرد وب است. به منظور دستیابی به این هدف لازم است تا رفتار مروری کاربر را از طریق تحلیل داده‌های وب یا لاگ‌های وب، تحلیل شود. پیش‌بینی نیازهای بعدی کاربر، به رفتار مشابه قبلی کاربر بستگی دارد. پیش‌بینی رفتار کاربر مزیت‌های زیادی دارد، برای مثال، شخصی‌سازی، ساخت یک وب سایت مناسب، بهبود استراتژی بازاریابی و غیره. لی و همکارش (Leacock, & Chodorow, 1998) دو سطح از مدل پیش‌بینی را ارائه کردند. روش آنها دو سطح از چارچوب کلی برای پیش‌بینی را کاهش می‌دهد. دو سطح از مدل پیش‌بینی با ترکیب مدل مارکوف و قضیه بیزی، طراحی می‌شود. در دو سطح از چارچوب مدل پیش‌بینی، ماتریس انتقال، با بهره گرفتن از تحلیل رفتار گشت و گذار کاربر و قضیه بیزی ایجاد می‌شود. نتایج آزمایشات از این مدل، برای پیش‌بینی دسته‌بندی صفحات قابل توجه است. کندوکاو وب برای صفحات وب اجرا می‌شود و سرویس‌های اینترنت به منظور پیدا کردن و استخراج کردن دانش‌های قابل دسترس اجرا می‌شود.
آقای Nina و همکارانش (Nina, & et. al., 2009) یک ایده کامل برای کشف الگوی وبکاوی کاربرد وب معرفی کرده‌اند. سازندگان سایتهای وب باید دانش واضح و روشنی از مشخصات کاربر و نیاز سایت داشته و همچنین اطلاعات مؤکدی از رویکرد کاربران برای جستجو در وب سایت داشته باشند. سازندگان وب میتوانند رفتار بازدید کنندگان را با بهره گرفتن از تحلیل وب و تشخیص الگوهای رفتاری کاربران، تجزیه و تحلیل کنند. تحلیل وب شامل تحول و تفسیر سوابق ورود به وب برای شناسایی اطلاعات پنهان یا الگوی تخمین با بهره گرفتن از دادهکاوی و فرایند کشف دانش است. همچنین به منظور پیشبینی مؤثر آنلاین، شینده و همکارش (Shinde, & Kulkarni, 2008) یک معماری برای توصیه آنلاین برای پیشبینی در سیستم وبکاوی کاربرد فراهم ساخته است. این روش به منظور افزایش صحت دستهبندی از طریق تعامل بین دستهبندی، ارزیابی و فعالیتهای کاربر حاضر و مشخصات کاربر در فاز آنلاین این معماری معرفی شده است.
از رویکردهایی که می‌توان در وب‌کاوی از آنها بهره جست می‌توان به رویکرد بر مبنای کلمات کلیدی، رویکرد معنایی اشاره کرد. بسیاری از منابع علایق کاربر را به صورت مدل‌هایی در میآورند که از ویژگی‌های کلمات مانند تعداد تکرار آن‌ها یا همپوشانی آنها با کلمات دیگر در مستندات وب دیدهشده توسط کاربر بهره میبرند. از جملهی آنها میتوان به کارهای صورت گرفته در (Minio, & Tasso, 1996)، (Lieberman, & et. al., 1999)، (Miranda, & et. al., 1999) و (Mobasher, & et. al., 2000a) اشاره کرد. در این روشها معمولاً به کلمات موجود در وبسایت، براساس tf-idf وزن داده میشود و پس از حذف کلمات با وزن کمتر از یک حد آستانه، هر سند وب به صورت برداری از عبارات باقیمانده (یا کلمات کلیدی) در نظر گرفته میشود.
در سال های اخیر کوشش شده است که تکنیک‌های معنایی را که در ذخیره و بازیابی اطلاعات به کار می‌روند، جهت بهبود رویکرد بردار عبارات به کار ببرند. دو روش آماری و مبتنی بر سلسله مراتب برای این منظور ایجاد شدهاند. تکنیکهای آماری به دنبال ارتباطات نهفته بین اشیای همرخداد میگردند. معروف‌ترین آنها روش LSA است. از جمله کارهای صورت گرفته بر اساس این روش در زمینهی مدلسازی کاربر میتوان به (Zhang, & et. al., 2005) اشاره کرد. در این کار در سه مرحله‌ی تشخیص داده های کاربردی، خوشه‌بندی جلسات کاربران و ساخت پروفایل، پروفایل کاربران ساخته میشود. لازم به ذکر است که در مرحلهی دوم با بهره گرفتن از الگوریتم جدیدی به نام Latent Usage Information (LUI) که بر مبنای الگوریتم k-means میباشد، جلسات کاربران خوشهبندی میشوند. برای این کار، پس از SVD بر روی ماتریس SP، برای هر جلسهی s_i برداری در فضای با بعد کمتر یعنی s_i` بدست میآید. معیار شباهت الگوریتم خوشهبندی با بهره گرفتن از شباهت کسینوسی بین دو بردار با ابعاد کمتر حاصل از s_i و s_j محاسبه میشود. سپس الگوریتم بر روی آن اعمال میشود. همچنین در مرحله سوم، مرکز هر خوشه از طریق بردار میانگین آن محاسبه میشود و در نهایت پروفایل کاربر به صورت برداری از مشاهده صفحات و وزن آنها نشان داده می‌شود.
بهرنگ مسعودیفر (مسعودیفر، ۱۳۸۵) در پایان‌نامه خود سعی در حل مشکل مربوط به کاربر جدید در سیستمهای توصیه کننده تحت وب با بهره گرفتن از روش های آماری نموده است، کاربر جدید یعنی کاربری که از او داده‌ها و سوابق تعاملات کاری کمی در دسترس است. با این حال، در این کار تلاشی برای بهبود مدل کاربر جهت بهبود فرایند شخصیسازی وب انجام نشده است.
روش های مبتنی بر سلسله مراتب معمولاً با بهره گرفتن از یک واژگان شناختی یا رده بندی مانند WordNet سعی در بهبود مدل فضای برداری دارند. در بیشتر این روشها، جهت نگاشت داده‌های کاربرد به اشیاء، از معیارهای ارتباط معنایی استفاده میشود. در (Nasraoui, & et. al., 2000) ادعا شده است که روش‌های یادگیری بدون ناظر مانند خوشه‌بندی، برای تحلیل داده های کاربران ایدهآل میباشند و بر این اساس یک روش جدید برای خوشهبندی فازی به نام ^[۳]CARD جلسات کاربران ارائه شده است. در این مقاله به هر URL یک عدد یکتا نسبت داده میشود و جلسهی کاربر نیز به صورت یک بردار دودویی نسبت داده میشود که حضور یا عدم حضور یک URL را در یک جلسه نشان میدهد. این مقاله بیان میکند که در غیاب هر گونه دانشی در مورد داده‌های کاربران، دو نوع خوشهبندی میتوان به کار برد. نوع اول روشهایی هستند که با داده های شیئی (یا بردار ویژگیها) کار میکنند و نوع دوم روشهایی که با داده های رابطهای کار میکنند. در این مقاله ادعا شده که روش های نوع دوم برای داده های کاربرد وب مناسبتر هستند و از این رو برای تبدیل داده های جلسات کاربران به شکل رابطهای نیازمند محاسبهی شباهت بین هر دو جلسه میباشد. در نتیجه معیار شباهت جدیدی در این مقاله ارائه میشود که هم URL صفحات و هم ساختار وبسایت در آن لحاظ می‌شود. از آنجا که مهمترین دستاورد این کار، الگوریتم خوشهبندی و معیار شباهت آن است، لذا از فاصلهی بین خوشهها و فاصلهی درون خوشه‌ها برای ارزیابی استفاده شده است. در این مقاله از محتوای صفحات، تنها در حد URL آنها استفاده میشود و نمیتوان آن را به صورت دقیق، یک روش محتوایی به شمار آورد.
در سیستم SiteIF ارائه شده در (Magnini, & Strapparava, 2004) از WordNetDomains به عنوان ردهبندی استفاده شده است. WordNetDomains یک نسخهی گسترش یافته و چند زبانی از WordNet است و در آن هر synset با حداقل یک برچسب دامنه حاشیهنویسی شده است. این مقاله سعی در نمایش مستندات وب براساس synset ها می‌کند و برای این کار از رفع ابهام دامنهی کلمه (WDD) استفاده می‌کند. استدلال این مقاله برای استفاده از دامنه این است که باعث کاهش پیچیدگی در رفع ابهام معنای کلمه میشود. WDD یک فرایند دو مرحلهای برای رفع ابهام معنای کلمه است که در مرحلهی اول، دامنهی کلمه در متن را با بهره گرفتن از WordNetDomains مشخص میکند و در مرحله دوم با بهره گرفتن از آن مناسبترین معنای آن کلمه در آن مستند را پیدا میکند.
همچنین در سیستم SEWeP ارائه شده در (Eirinaki, & et. al., 2003) از یک ردهبندی دستساخته برای وب‌سایت و نیز از WordNet به عنوان فرهنگ جامع استفاده شده است. در این کار، برای مدل کردن کاربر از ثبت‌های انتزاعی معروف به C-log استفاده شده است.
برای دانش استخراج کردن، قابل فهم کردن و استفاده کردن، نیاز به تکنیکهای دادهکاوی خبره میباشد. تاکنون تحقیقات زیادی در حوزه‌های مختلفی مانند مدلسازی کاربر و وبکاوی کاربرد وب به منظور استفاده از رفتار کاربر در وب به منظور ایجاد مدلی از علایق وی به صورت ضمنی انجام گرفته است. در زمینه‌ی شخصیسازی وب، مدل کاربر را هم میتوان فقط بر مبنای داده های کاربرد وب ساخت، مانند کار (Mobasher, & et. al., 2000b) که درکی سطحی از الگوها میدهد و هم میتوان از محتوای صفحات برای ایجاد مدل بهتر استفاده کرد. در (Dai, & Mobasher, 2002) یک چارچوب شخصیسازی وب معرفی شده است که پروفایل‌های کاربرد یک سیستم فیلترکردن جمعی را با بهره گرفتن از واژگانشناختی می‌سازد. این پروفایلها از طریق نمایش هر صفحه با یک مجموعه از اشیای واژگان شناختی به پروفایل های تجمعی سطح دامنه تبدیل می‌شوند. در این کار فرض شده است که نگاشت هر ویژگی محتوایی به اشیای واژگان شناختی، یا به صورت دستی و یا با بهره گرفتن از روش های یادگیری با ناظر انجام میشود. واژگان شناختی تعریف شده، شامل کلاس‌ها و نمونه های آنها می‌باشد، از این رو تجمع از طریق گروهبندی نمونه های مختلفی که به یک کلاس تعلق دارند انجام میشود. در (Acharyya, & Ghosh 2003) یک چارچوب شخصیسازی وب برمبنای مدلسازی مفهومی از رفتار گردشی کاربر ارائه شده است. متدولوژی ارائه شده شامل نگاشت هر صفحهی ملاقات شده به یک عنوان یا مفهوم، اعمال یک سلسلهمراتب درختی (ردهبندی) بر روی این عنوانها و سپس تخمین پارامترهای یک فرایند نیمهمارکف بر روی این درخت بر مبنای مسیرهای مشاهده شدهی کاربر میباشد. در این کار مبتنی بر مدل مارکف، تعیین مشخصات معنایی وب‌سایت به صورت دستی انجام میشود. علاوه بر این، از هیچ معیار شباهت معنایی برای بهبود فرایند پیش‌بینی استفاده نمیشود و این امر فقط در تعمیم یا تخصیص عبارات واژگان شناختی استفاده میشود.
معمولاً لازم است تا رفتار دسترسی کاربر مدل شود تا سرویسهای آنلاین شخصیسازی شده هوشمند، مانند پیشنهادات وب مهیا شود. یکی از این روشها، کندوکاو استفاده از وب است که لاگهای وب را برای پیشنهاد به کاربر کندوکاو میکند. برخلاف اکثر سیستمهای پیشنهادی وب که بیشتر براساس خوشهبندی است، گانگ و همکارانش، یک سیستم شخصیسازی وب پیشنهاد کردند که از کندکاو الگوی دسترسی ترتیبی استفاده می‌کند. در سیستم پیشنهادی آنها الگوریتم کندوکاو الگوی ترتیبی مؤثر، برای تشخیص الگوهای دسترسی وب پیشنهاد شده است. الگوهای دسترسی در یک ساختار درخت فشرده ذخیره میشود که به آن درخت الگو گفته میشود، و سپس برای تطبیق و تولید لینکهای وب برای پیشنهادات استفاده میشود (Gang, & Yue, 2009).
پینگ و همکارانش یک مدل پیشنهادی شخصیسازی برای منابع مورد نظر کاربر، براساس لاگ دسترسی وب کاربر ارائه کردند. این مدل براساس الگوریتم اولویت و تکنولوژی tf-idf ساخته شده است که شامل سه قسمت است: توصیف منابع، استخراج اولویت کاربر و پیشنهادات شخصیسازی. سپس مدل آنها بردار فضای متنی منابع را با بهره گرفتن از تحلیل اطلاعات منابع دستیابی شده به وسیله لاگ دسترسی کاربر تولید میکند. سپس مجموعهی مورد نظر کاربر را با بهره گرفتن از الگوریتم اولویت به دست میآوردند. سرانجام منابع ذخیره شده و فیلتر شده برای کاربر را براساس مدل پیشنهادی، ارائه میدهند (Peng, & et. al., 2008).
در (Banerjee, & Pedersen, 2003) یک روش وب‌کاوی جدید برای شخص‌سازی وب ارائه شده است. روش پیشنهادی ابتدا یک مدل رفتار کاربر را با بهره گرفتن از مفهوم فرمال فازی شکل میدهد. براساس این روش، اکثر منابعی که در طول یک دوره زمانی مورد علاقه کاربر است، میتواند بدست آورده شود.
شیری و همکارانش (Suryavanshi, & et. al., 2006) روش های خوشه‌بندی فازی را برای کشف پروفایلهای مناسب که مدل رفتار دسترسی کاربر را روی وب سایت نشان می‌دهد، به کار گرفتهاند. در این تحقیق، تحلیل آزمایشی از یک روش فازی برای کندوکاو کردن پروفایلها ارائه شده است. آنها در مورد استراتژی الگوریتم خود پارامترهای ورودی مورد نیاز، توانایی اداره کردن نویز، قابلیت مقیاس‌پذیری برای دیتاستهای بزرگ و وجود تشابه در ناحیه ها بحث کرده‌اند.
در Baraglia, & Palmerini, 2010)) یک سیستم وبکاوی کاربرد وب (WUM) تحت عنوان SUGGEST معرفی شده است که بطور مداوم اتصالات پیشنهادی به صفحات وب مهمِ احتمالی برای کاربر را ایجاد می‌کند. سیستم SUGGEST به منظور ترکیب مؤثر فرایند WUM با عملکردهای سرور وب منظم پیشنهاد شده است. این سیستم میتواند داده های با ارزش را به منظور ایجاد هر چه سادهتر ناوبری وب کاربر و بهبود کارایی سرور وب حاصل نماید. در (Baritos, & et. al., 2007) یک الگوریتم هوشمند پیش‌پردازش داده در وبکاوی کاربرد را ارائه کرده است. الگوریتمی بنام «USIA» پیشنهاد داده شده است و نقاط ضعف و قوت ان بررسی شده است. ارزیابی تجربی USIA نشان دهندۀ بهره وری بهتر آن است. همچنین این روش، کاربر و جلسه واقعی را تعیین میکند.
در (Rahmani, & Chawman, 2010) سیستمی بنام WebPUM معرفی شده است، که به پیشگوی آنلاین با بهره گرفتن از WUM میپردازد و روش جدیدی را برای کلاسبندی الگوهای حرکتی کاربر پیشنهاد مینماید که از این روش در پیشگویی رفتار آینده کاربر استفاده مینماید. در این روش الگوریتم جدید تقسیمبندی گراف برای مدلسازی الگوی حرکتی کاربر و الگوریتم بزرگترین زیر دنباله مشترک برای کلاس‌بندی فعالیتهای کاربر استفاده شده است. در (Zhao, & Bhowmick., 2003) روش دیگری مبتنی بر خوشهبندی در Web-Canvas ارائه شده است. در این روش کاربرانی با الگوی حرکتی مشابه در یک خوشه قرار میگیرد. به دلیل تعیین خوشهها و انتساب صفحاتی به این خوشهها به صورت ایستا و تعیین شده از قبل، سبب ایجاد محدودیت برای ارتقای وب سایت در آینده میشود.
علی اکبری (اکبری، ۱۳۸۴) در پایان‌نامه خود با بهره گرفتن از تکنیکهای خوشهبندی، روشی را جهت انطباق صفحات وب از طریق تغییر و انطباق پیوندهای موجود در صفحات جهت پیمایش صفحات به صوررت آسانتر و منطبق بر کاربر ارائه نموده است. در (Masseglia, & et. al., 2000) با بهره گرفتن از کاوش کاربردی وب، روابط میان صفحات وب و مشاهده آنها در جلسات کاربر از طریق قوانین همبستگی کشف میشود. این روابط معمولاً برای شخصیسازی به کار میرود. همچنین میتوان ارتباط میان کاربران را از طریق مجموعه آیتمهای آنها به دست آورد. برای بهبود این روش از الگوریتم k-means استفاده میشود که در آن تراکنش‌های کاربران خوشهبندی می‌شود. یک خوشه از تراکنش نشان دهنده کارایی با رفتار مشابه است. استفاده از این روش در دادههایی با مقیاس زیاد مناسب نیست.
اطمینانی و همکارانش (Etminani, & et. al., 2009) از الگوریتم خوشهبندی مورچگان برای لاگهای پیشپردازش شده به منظور استخراج مکرر الگوها برای کشف الگو بهره گرفته و سپس آن را در یک فرمت تفسیری نمایش میدهد. در (Sujatha, & et. al., Iyakutty, 2010) یک چارچوب جدید برای بهبود کیفیت خوشه جلسات وب از طریق خوشهبندی k-means با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک (GA) ارائه کرده است. در ابتدا یک الگوریتم k-means بهبود یافته برای خوشهبندی جلسات کاربران به کار گرفته میشود. شرایط اولیه تصحیحشده اجازه میدهد تا الگوریتم تکرار شونده به بهترین مینیمم محلی همگرا شود. در مرحلهی ثانویه، این مرجع به منظور بهبود کیفیت خوشهبندی، یک الگوریتم تصحیحگرا بر مبنای GA پیشنهاد داده است.
آقابزرگی و همکارش (Aghabozorgi, & Wah, 2009) استفاده از خوشهبندی فازی افزایشی را برای وب‌کاوی کاربرد پیشنهاد داده است. در این مرجع یک روش جدید برای تولید مدل دینامیک از مدل آفلاینِ تولید شده توسط خوشهبندی فازی معرفی کرده است. در این روش، برای اصلاح مدل آفلاین، تراکنشهای کاربر به صورت دورهای مورد استفاده قرار میگیرد. بدین منظور، یک روش بهبود یافته از خوشهبندی رهبر همراه با روش های ایستا استفاده میشود تا خوشهها در یک سبک افزایشی ایجاد شوند.
در (Maratae, & Petrosino, 2009) به منظور بررسی شخصیسازی وب، یک روش هوش اکثریت ابتکاری طراحی کرده است که بدون دردسر، در تغییر الگوهای پیمایشی تنظیم میشود. این روش پیشنهادی، از رفتار انسان در یک محیط ناشناس به هنگامی که چندین افراد بطوری موازی در حال کار هستند، تقلید کرده و از توانایی پیشبینی با بهترین صحت و به صورت زمان واقعی برخوردار است.
در نهایت در (Varghese, & John, 2012) که به عنوان مقاله بیس این تحقیق می‌باشد، یک متد بهینه‌سازی خوشه‌بندی مبتنی بر منطق فازی ارائه شده است. در این تحقیق برای خوشه‌بندی صفحات وب از الگوریتم خوشه‌بندی فازی C-Means استفاده شده است. . الگوریتم خوشه- تعقیب فازی برای بهینه سازی خوشه ارائه شده است تا خوشههای صفحه وب کاربران نهایی شخصیسازی کند.
مراجع
[۱]. Acharyya, S., & Ghosh, J. (2003, August). Context-sensitive modeling of web-surfing behaviour using concept trees. In Proc. of the WebKDD Workshop on Web Mining and Web Usage Analysis (pp. 1-8).
[۲]. Aghabozorgi, S. R., & Wah, T. Y. (2009, December). Using incremental fuzzy clustering to web usage mining. In Soft Computing and Pattern Recognition, 2009. SOCPAR’09. International Conference of (pp. 653-658). IEEE.
[۳]. Baraglia, R., & Palmerini, P. (2002, April). Suggest: A web usage mining system. In Information Technology: Coding and Computing, 2002. Proceedings. International Conference on (pp. 282-287). IEEE.Britos, P., Martinelli, D., Merlino, H., & García-Martínez, R. (2007). Web usage mining using self organized maps. IJCSNS, ۷(۶), ۴۵.
[۴]. Banerjee, S., & Pedersen, T. (2003, August). Extended gloss overlaps as a measure of semantic relatedness. In IJCAI (Vol. 3, pp. 805-810).
[۵]. Dai, H. K., & Mobasher, B. (2002). Using ontologies to discover domain-level web usage profiles. Semantic Web Mining, 35.
[۶]. Eirinaki, M., Vazirgiannis, M., & Varlamis, I. (2003, August). SEWeP: using site semantics and a taxonomy to enhance the Web personalization process. In Proceedings of the ninth ACM SIGKDD international conference on Knowledge discovery and data mining (pp. 99-108). ACM.
[۷]. Etminani, K., Akbarzadeh-Totonchi, M. R., & Yanehsari, N. R. (2009). Web Usage Mining: users’ navigational patterns extraction from web logs using ant-based clustering method. In IFSA/EUSFLAT Conf. (pp. 396-401).

-رفتارهای تعاملی (رفتارهای پاداشدهی وتنبیهی اقتضایی،غیراقتضایی)؛
-رفتارهایی که با تئوری رهبری مسیرهدف(رفتارهای تشریحکنندگی نقش،مشخص کردن رویه ها یا رفتار رهبری حمایتی)و یا تئوری رهبری مبادلهی رهبر_عضومرتبط هستند.
پودساکوف و همکارانش(۲۰۰۰)اعتقاد دارند که رفتارهای رهبری تحولآفرین، با هر پنج مولفه رفتارهای شهروندی سازمانی،ارتباط معنادار مثبتی دارد. از میان رفتارهای رهبری تعاملگرا، دو نوع از این رفتارها دارای رابطه معنادار با عناصر پنجگانهی رفتار شهروندی سازمانی هستند؛ رفتارهای پاداشدهی اقتضایی ارتباط مثبت دارد؛رفتار تنبیهی غیراقتضایی ارتباط منفی دارد. از میان ابعاد تئوری رهبری مسیر-هدف ،رفتار رهبری حمایتی با همهی مولفه های رفتار شهروندی سازمانی،دارای ارتباط مثبت است وتشریح نقش رهبر فقط با مولفه های نوع دوستی، وظیفهشناسی و جوانمردی رابطه معنادار مثبت دارد؛ نهایتاَ،تئوری مبادلهی رهبر-عضو با تمامی مولفه های رفتار شهروندی سازمانی،دارای ارتباط معنادار مثبت است (پودساکوف، سال ۲۰۰۰، ص ۱۲۸).
در نهایت با توجه به مطالعه و بررسی متغیرها و مولفه های اثرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی،همانگونه که در شکل شماره ۲ نشان داده شده است مهمترین متغیرها و مولفه های ان عبارتند از:
۱-رضایت شغلی؛
۲-تعهد سازمانی؛
۳-عدالت سازمانی؛
۴-سبک رهبری ؛
۵-ویزگیهای شخصیتی کارکنان؛
۶-ویزگیهای شغلی؛
۷-ویزگیهای سازمانی؛
۲-۳-۷ پیامدها و نتایج رفتار شهروندی سازمانی
رفتار شهروندی سازمانی، بهره وری کارکنان و گروه های کاری، ارتباطات، همکاری و کمکهای بین کارکنان را افزایش میدهد؛کار تیمی را تشویق میکند؛ نسبت اشتباهات را کاهش میدهد و مشارکت و درگیر شدن کارکنان را در مسائل سازمان افزایش میدهد و بهطور کلی جو سازمان مناسبی را فراهم میآورد. رفتار شهروندی سازمانی از طریق اثرگذاری بر عوامل درونسازمانی از قبیل جو سازمانی، بهبود روحیه، افزایش تعهد سازمانی،رضایت شغلی، کاهش نیات ترک شغل، کاهش غیبت و رفتارهای مخرب شغلی و نیز با تأثیرگذاری بر بهبود عوامل برونسازمانی همچون رضایت شغلی، کیفیت خدمات و نیز وفاداری مشتریان، موجب تعالی کیفیت عملکرد کارکنان میشود (کاسترو، سال ۲۰۰۴، ص ۱۸۸).
جوهرهی کلیدی در تعریف ارگان از رفتار شهروندی سازمانی ، این است که چنین رفتاری ، اثربخشی سازمانی را افزایش میدهد. مطالعات تجربی مختلفی که در این زمینه انجام شده ضمن تأیید مطلب فوق، دلایل مختلفی را که رفتار شهروندی سازمانی ممکن است بر اثربخشی سازمانی تأثیرگذار باشد، بیان میکند. با توجه به این مطالب میتوان برخی از زمینههایی را که رفتار شهروندی سازمانی به موفقیت سازمانی کمک میکند، در قالب موارد زیر خلاصه نمود:
۱-افزایش بهره وری مدیریت و کارکنان؛
۲-آزاد نمودن منابع سازمانی که میتوانند برای مقاصد مولدتری مورد استفاده قرار گیرند؛

۳-کاهش نیاز اختصاص منابع کمیاب به وظایفی که صرفاَ جنبه نگهدارندگی دارد؛
۴-کمک به فعالیتهای هماهنگکنندگی هه در درون سازمان و هم بین گروه های کاری؛
۵-تقویت توانایی های سازمانها برای جذب و نگهداشت کارکنان کارآمد؛
۶-افزایش ثبات عملکرد سازمانها؛
۷-توانمندسازی سازمان برای انطباق مؤثرتر با تغییرات محیطی(پودساکوف، سال ۲۰۰۰، ص ۲۲۹).
طبق گفته کوهن و ویگودا^[۴۹] (۲۰۰۰) برخی از مزایای رفتار شهروندی سازمانی عبارتندز: بهبود بهره وری مدیریت و کارکنان، کارآیی بیشتر در مصرف و تخصیص منابع، پایین آوردن هزینه های نگهداری و بهبود توانایی سازمان برای استخدام نیروهای باکیفیت.
نسبت به منافع سازمان، رفتار شهروندی باعث در اختیار داشتن یک گروه از کارکنان میشود که به سازمان متعهد هستند. براساس نقل قول جن^[۵۰](۱۹۸۸)، صرف وجود رفتار شهروندی سازمانی (به ویژه فداکاری، وظیفهشناسی و شکیبایی)، باعث کاهش و نزول ترکخدمت و غیبت کارکنان میگردد. کارکنانی که به سازمان متعهدند برای مدت طولانی با سازمان میمانند؛ محصولاتی با کیفیت بالا تولید میکنند و به موقعیت شرکت بر اساس رویکردهای متنوع و مختلف کمک میکنند. از لحاظ منطقی میتوانیم حدس بزنیم که رفتار شهروندی سازمانی ممکن است محیط کاری درونسازمانی را بهتر ارتقاء دهد.
۲-۴ پیشینه‌تحقیقات انجام شده مرتبط با موضوع
۲-۴-۱ پیشینه تحقیقات انجام شده در ایران
در مورد رهبری تحولآفرین و رابطه آن با رفتار شهروندی سازمانی کارکنان به علت جدید بودن موضوع، تحقیقاتی زیادی صورت نگرفته است ولی این موضوع در سالیان اخیر اهمیت زیادی پیدا کرده و نظر دانشمندان علم رفتار سازمانی را بخود جلب کرده است. در ادامه به چند مورد از این پژوهشها اشاره کرده ونتایج آنها را ذکر میکنیم.
تحقیقات انجام شده در داخل:
۱-سید نقوی و همکارانش (۱۳۸۷) پژوهشی را به منظور بررسی رابطه بین رهبری تحولآفرین و رفتار شهروندی سازمانی انجام دادند.نتایج به دست آمده دراین تحقیق نشان میدهد که بین رهبری تحولآفرین و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنادار مثبت وجود دارد در واقع بین متغیر رفتارهای آرمانی انگیزش الهامبخش و متغیر فردی با رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنادار مثبت وجود دارد.
۲-پژوهش دیگری که در این مورد صورت گرفته و ابعاد مختلف رهبری تحولآفرین را مورد بررسی قرار داده و به تبیین رابطه رهبری تحولآفرین با رفتار شهروندی پرداخته مربوط میشود به پژوهش زاهدی و همکارانش (۱۳۸۸) با موضوع تأثیر رهبری تحولآفرین بر رفتار شهروندی کارکنان در شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران، آنها در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدهاند که رهبری تحولآفرین، از ابعاد مختلف بر رفتار شهروندی کارکنان، تاثیر میگذارد. رهبران تحولآفرین، بواسطه ویژگیهای مختلف خود، آرمانهای دیگران را ارتقاء داده و افراد و سازمان را به سطوح بالاتری از عملکرد میرسانند. این روابط در قالب فرضیاتی در پژوهش حاضر به بوته آزمایش گذاشته شده ونتایج آن حاکی از وجود رابطهای معنیدار بین این دو مفهوم است.
۳-سومین مورد تحقیق در این زمینه؛ بررسی رابطه رهبری تحولآفرین با رفتار شهروندی سازمانی اداره امور مالیاتی استان قم است که توسط یعقوبی و همکارانش (۱۳۸۹) صورت گرفته است. آنها از این پژوهش نتیجه گرفتند که همه ابعاد رهبری سبک تحولآفرین رابطه معناداری با رفتار شهروندی سازمانی دارند، از مقایسه نتایج آماری برای تکتک مؤلفه های رهبری تحولآفرین با رفتار شهروندی سازمانی این نتیجه بدست آمد که رفتار شهروندی سازمانی با مؤلفه ملاحظات فردی ارتباط بیشتری دارد.دلیل این موضوع را میتوان با توجه به ادعای ارگان توضیح داد که ملاحظات فردی باعث افزایش رضایت شغلی و اعتماد در زیردستان شده که این دو با رفتار شهروندی سازمانی رابطه مستقیم دارد. از یافته های فرعی دیگر این تحقیق، رابطه منفی بین سبک رهبری عدم مداخله گر و رفتار شهروندی سازمانی بود . با توجه به اینکه این سبک رهبری غیر فعال ترین نوع رهبری به شمار می آید و حالتی بی تفاوت در رهبری را نمایان می سازد، که این امر انگیزش و رضایت پیروان را به حداقل موجود می رساند، نتیجه چندان دور از انتظار نبود.
نتیجه حاصله دیگر بیانگر این نکته است که در بین عو امل مختلف سبک رهبری تحول آفرین، نفوذ آرمانی و ملاحظات فردی بیشترین تأثیر را در رفتار شهروندی سازمانی دارند . این نتیجه با یافته های پودساکوف و مکینزی همخوانی دارد ، زیرا به گفته آنان ملاحظات فردی با رضایت زیردستان، اعتماد آنان نسبت به مدیر، وفاداری به سازمان و رفتار های جوانمردی و وجدان کار رابطه مثبت داشته و با تعارض رابطه منفی دارد.
۴-پژوهش دیگری که در این زمینه صورت گرفته مربوط میشود به بررسی رابطه سبک‌های رهبری تحول آفرین - تبادلی و رفتار شهروندی سازمانی در سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران که توسط مرادی و همکاران وی (۱۳۸۹) انجام پذیرفت. هدف از انجام این پژوهش، بررسی رابطه سبک‌های رهبری تحول آفرین - تبادلی و رفتار شهروندی سازمانی در سازمان تربیت بدنی بود و اینکه به‌طور ویژه کدامیک از ابعاد این سبک‌ها رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان را افزایش می‌دهند. نتایج حاکی از متوسط بودن میزان رهبری تحول‌آفرین مدیران و رفتار شهروندی سازمانی کارشناسان سازمان تربیت بدنی بود. همچنین پژوهش فوق نشان دهنده این موضوع بود که سبک‌های رهبری تحول‌آفرین - تبادلی رابطه معنی‌داری با رفتار شهروندی سازمانی داشتند ورهبری تحول‌آفرین تأثیر بیشتری بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دارد. محققان این تحقیق به این نتیجه رسیدند که با توجه به اینکه رهبری تحول‌آفرین پیش‌بینی‌کننده قوی‌تری برای رفتار شهروندی سازمانی است، بهتر است مدیران سازمان تربیت بدنی از این شیوه رهبری استفاده کنند.
۵-سنجقی و همکاران در تحقیق خود در سال ۱۳۸۹ با عنوان تأثیر رهبری تحولآفرین بر فرهنگ سازمانی و تعهد سازمانی در یک سازمان دفاعی به این نتیجه رسیدند که نتایج حاصل از همبستگی میان متغیر رهبری تحولآفرین و سه نوع تعهد عاطفی، مستمر و تکلیفی، مثبت و معنادار میباشد. این یافتهها تا حدودی با یافته های پژوهشهای قبلی مبنی بر ارتباط میان رهبری تحولآفرین و تعهد سازمانی نیز مطابقت دارد.بر اساس مفاهیم برآمده از عامل تحریک فرهیختگی در رهبری تحولآفرین انتظار میرفت که رهبری تحولآفرین بتواند با افزایش قابلیت خطرپذیری در کارکنان و ایجاد جوی برای بروز خلاقیتها و نوآوری در آنها، در شکلگیری دو نوع تعهد عاطفی و تکلیفی مؤثر باشد.
۶-در تحقیقی حسنپور، عباسی و نوروزی با عنوان بررسی نقش رهبری تحولآفرین در توانمندسازی کارکنان انجام دادند به این نتیجه دست یافتند که رهبری تحولآفرین در توانمندسازی کارکنان بسیار تأثیرگذار است و ارتباط معناداری با احساس شایستگی، احساس داشتن حق انتخاب، احساس مؤثر بودن، احساس معنادار بودن و احساس داشتن اعتماد به دیگران دارد. نتایج تحقیق نشان میدهد رهبری تحولآفرین بیشترین اثر را بر احساس معنادار بودن کارکنان در مشاغل خود دارند و همچنین رهبران تحولآفرین اثر مهمی بر ادراکات کارکنان در زمینه احساس داشتن حق انتخاب دارند. کارکنانی که سطح بالایی از احساس داشتن حق انتخاب را حس میکنند، کسانی هستند که حس آزادی عمل و کنترل شخصی بالایی از انجام وظایف خود دارند. از دیگر یافته های تحقیق فوق این است که رهبران تحولآفرین اطلاعاتد سازمانی مهمی راجع به مأموریت، اهداف و استراتژی ارائه میدهند که این مسئله کارکنان را نسبت به اهمیت و ارزش شغلی آنها و ای که چگونه به موفقیت اداره و سازمان خود کمک میکنند، آگاه میسازد.
۷-سنجقی، بو زنجانی و نادعلی در تحقیق خود در سال ۱۳۹۰ با عنوان بررسی توانمند سازی تیمی بر رابطه بین رهبری تحولآفرین و عملکرد سازمانی در واحدهای تحقیق و توسعهی صنعت نفت مستقر در تهران در یافتند که بررسی همبستگی میان متغیرهای پژوهش نشان میدهد که رابطه معنیداری میان رهبری تحولآفرین و عملکرد سازمانی به طور مستقیم وجود ندارد. این در حالی است که توانمندسازی تیمی به خوبی توانسته است بر رابطه میان رهبری تحولآفرین و عملکرد سازمانی نقش میانجیگری ایفا کند. در واقع، رهبری تحولآفرین دارای همبستگی مثبت و معناداری به اندازهی ۳۵% با توانمندسازی تیمی میباشد. از سوی دیگر نیز رابطه میان توانمندسازی تیمی و عملکرد سازمانی نیز به اندازهی ۸۵% بوده و معنیدار میباشد. در حالی که رهبری تحولآفرین از طریق نقش میانجیگری مؤلفه توانمندسازی تیمی به صورت غیرمستقیم بر عملکرد سازمانی اثر میگذارد، این موضوع نشان میدهد که نقش مؤلفه های میانجی مهمترین سازوکار اثرگذاری رهبری بر عملکرد میباشد.
۸-مهدیزادگان و مهداد در تحقیق انجام داده در سال ۱۳۸۹ با عنوان مقایسه رفتار شهروندی سازمانی و رفتارهای ضد تولید در میان کارکنان کارخانهجات خودروسازی ایران و مالزی باین یافته دست یافتند که میزان رفتارهای شهروندی سازمانی و ابعاد مرتبط با آن و همچنین رفتارهای ضد تولید و ابعاد مرتبط با آن در میان کارکنان ایرانی بیشتر از کارکنان مالزیایی است (P<./.1). بر اساس یافته های این پژوهشگران، ایرانیان و مالزیاییها دارای فرهنگ جمعگرایی هستند اما در سطح فردگرایی با هم تفاوت دارند و میتوان این را در پاسخ به تفاوت میان سطح نمرات ایرانیها و مالزیاییها در این پژوهش مورد استناد قرار داد.
۹-توکلی و همکارانش در سال ۱۳۸۸ تحقیقی را با عنوان بررسی تأثیر آموزش رفتار شهروندی سازمانی بر افزایش تعهد سازمانی انجام دادند، نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که تعاملات اجتماعی مثبت برتعهد سازمانی تأثیر میگذارند و از آنجا که محتوای اصلی رفتارهای شهروندی سازمانی تعاملات اجتماعی مثبت هستند. بر اساس این چهارچوب مفهومی اگر از یک سو وجود ارتباط بین این رفتار و تعهد سازمانی و از سوی دیگر اثربخشی آموزش این رفتار تأیید شود، میتوان در این زمینه توصیههای لازم را به سازمانها ارائه کرد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر همچون تحقیقات تجربی کارسون (۱۹۹۸)، موریسن (۱۹۹۴)، ماننس (۱۹۹۵)، اورایلی (۱۹۸۶) ارتباط مثبت بین تعهد سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی را حمایت میکند. همچنین تحقیق نشان میداد که آشنایی با رفتار شهروندی سازمانی و مزایای آن، آشنایی با خود و یادگیری مهارتهای عملی روانشناختی باعث افزایش رفتارهای شهروندی سازمانی و افزایش جذابیت محیط کار و سرانجام افزایش تعهد سازمانی میشود که نتایج حاصل آن را تایید کرد. بنابراین سازمانها میتوانند در جهت افزایش سطح تعهد سازمانی، از طریق آموزش رفتار شهروندی در این زمینه اقدام لازم را به عمل آورند.
۱۰-در پژوهش دیگری که توسط سهرابیزاده و همکارانش در سال ۱۳۸۸ و با عنوان بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان حوزه ستادی دانشگاه علوم پزشکی شیراز انجام گرفت یافته های تحقیق حاکی از وجود یک رابطه معنیدار معکوس میان رفتار شهروندی سازمانی و استرس شغلی است. در این راستا تعدادی از محققین معتقدند که رفتارهای شهروندی سازمانی، برای فردی که این رفتارها را از خود بروز میدهد، هزینههایی بهدنبال خواهد داشت. از جمله این هزینه ها، میتوان به افزایش استرس شغلی، تعارض میان کار و زندگی خانوادگی و همچنین گرانبار شدن نقش اشاره نمود. به عنوان مثال در تحقیق انجام شده توسط بولینو و ترنلی، رابطه میان یکی از جنبه های رفتار شهروندی سازمانی، قریحه فردی، با افزایش استرس شغلی، تعارض میان کار و زندگی خانوادگی و همچنین گرانبار شدن نقش بررسی شده است. نتایج این تحقیق نشان از وجود همبستگی مثبت میان رفتارهای شهروندی سازمانی و موارد اشاره شده دارد. لذا علیرغم اینکه یافته های مطالعه حاضر دلالت بر این دارد که با کاهش سطح استرس شغلی در سازمان، رفتارهای شهروندی سازمانی که کارکنان از خود بروز میدهند افزایش مییابد. در یک جمعبندی کلی می-توان گفت یافته های حاصل از مطالعه حاضر نشان میدهند که کاهش استرس شغلی، وجود عدالت سازمانی و فرهنگ سازمانی مشوق جمعگرایی و رفتارهای شهروندی و نیز خصوصیات فردی کارکنان بر روی میزان بروز رفتار شهروندی سازمانی توسط کارکنان دانشگاه علوم پزشکی شیراز موثر است که توجه به هر یک از این ابعاد و تلاش در جهت تقویت و حمایت از آنها توسط مدیران این سازمان و سایر سازمانهای مشابه میتواند موجب اشاعه هر چه بیشتر رفتارهای شهروندی سازمانی تا حدی که موجب بهبود عملکرد سازمان شود، گردد.
۲-۴-۲ پیشینه تحقیقات انجام شده در خارج
۱-سیلونگ و همکارانش^[۵۱] در سال (۲۰۰۸) مطالعهای را بر روی ۱۹۰ نفر از افسران ارشد گمرک مالزی شاغل در جزیره پنانگ^[۵۲] انجام دادند. آنها نتیجه گرفتند که رابطه معنیداری بین رفتار رهبری تحولآفرین و ابعاد رفتار شهروندی وجود دارد. نتایج نشان داد که رهبری تحولآفرین و هر یک از ابعاد چهارگانه آن به طور قابل ملاحظهای رفتار شهروندی سازمانی کارکنان را تحت تاثیر قرار میدهد.
۲-در تحقیق دیگری پودساکف و همکارانش^[۵۳] پژوهشی را در این زمینه انجام داد و نتیجهای که از پژوهش خود بدست آورد نشان داد که تاثیرات رهبری تحولآفرین و ابعاد چهارگانه آن بر رفتار شهروندی سازمانی نه یک رابطه مستقیم، بلکه یک رابطه غیرمستقیم است و رهبران تحولآفرین به وسیله واسطههایی اعتماد پیروان خود را بدست میآورندو آنها را در راستای اهداف و مأموریتهای سازمان بر میانگیزانند.
۳-در پژوهشی که کولکویت و همکارانش^[۵۴] در دانشگاه مرکزی ایالت فلوریدای آمریکا انجام دادند به این نتیجه رسیدند که رهبری تحولآفرین و ابعاد آن بر عملکردهای کار و رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان از طریق مکانیزمهایی از جمله ویژگیهای کار، انگیزه ذاتی و تعهد به هدف تاثیر میگذارد.
۴-یونگ و سوسیک^[۵۵] در مطالعهای که بر چهل و هفت گروه شرکت کرهای بهمنظور بررسی اینکه آیا رهبری تحولآفرین با قدرتمندی، اثربخشی و انسجام گروهی در ارتباط است یا نه؟ انجام دادند. آنان به این نتیجه دست یافتند که بین این نوع سبک رهبری و قدرتمندی، اثربخشی و انسجام گروهی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.
۵-انگونی و همکاران در پژوهشی، تأثیر رهبری تحولآفرین و تبادلی بر رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی معلمان ابتدایی در کشور تانزانیا را بررسی کردند. تحلیل رگرسیون تحقیق فوق نشان داد ابعاد رهبری تحولآفرین تأثیری قوی بر رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی معلمان دارد. همچنین در پژوهش فوق نشان داده شد اگرچه رهبری تبادلی هم با متغیرهای مذکور مرتبط است، ولی نسبت به رهبری تحولآفرین پیشبینی کنندهی ضعیفتری برای این متغیرهاست. همچنین این تحقیق نشان میدهد که سبکهای رهبری تحولآفرین و تبادلی با برخی نگرشها و رفتارهای شغلی کارکنان مانند تعهد سازمانی و خشنودی شغلی ارتباط دارد.
۶-تروتمن^[۵۶] و همکارانش در تحقیقی که در سال ۲۰۰۶ با هدف بررسی استراتژی های یادگیری مدیران و رهبری تحولآفرین انجام دادند به این نتیجه رسیدند که یادگیری مؤثر از طریق تجربه، به طور رضایت بخشی رهبری تحولآفرین را پیش بینی می کند. همچنین تجزیه و تحلیل داده های حاصل از این تحقیق نشان می دهد کاربرد مکرر تفکر و استراتژیهای یادگیری عملی روابط مثبت و رضایت بخشی با رهبری تحولآفرین دارد. نتایج حاصل از تحقیق کورلند^[۵۷] و همکارانش که در سال ۲۰۱۰ انجام شد نیز نشان می دهد سبک رهبری تحولآفرین می تواند پیش بینی کننده فرایندهای یادگیری سازمانی باشد و چشم اندازی که توسط رهبر تحولآفرین و سایر کارکنان شکل میگیرد، قدرتمند ترین عامل در ایجاد و توسعه یادگیری سازمانی است.
۷- لیث وود^[۵۸] و همکارانش در تحقیقی که در سال ۲۰۰۴ انجام دادند نیز معتقدند نقش رهبری تحولآفرین در گسترش یادگیری سازمان بسیار مهم و اساسی است. کارکنان به مدیرانی ارزش می نهند که به آن ها توجه فراوانی داشته باشند و آن ها را تشویق کنند که مشکلات را به روش جدید حل و قدرت خود را با آن ها تسهیم کنند. را بهبود بخشیده و در نهایت سبب رشد انجمن های حرفهای در سازمان خود می شوند.
۸-تحقیقی به وسیله آلبراتورک^[۵۹] در سال ۲۰۰۵ تحت عنوان افزایش سطح رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیات علمی دانشگاههای ترکیه انجام گرفت. جامعه آماری این تحقیق ۱۰۱۸ عضو هیات علمی دانشگاههای ترکیه بود. در این تحقیق به این نتیجه رسیدند که اعتماد افراد به مافوق خود بر روی رفتار شهروندی سازمانی آنها اثر میگذارد و اعتماد به مافوق رابطه بین قضاوت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی را تعدیل میکند و در نتیجه عملکرد سازمانی آنهارا تحت تأثیر قرار میدهد.
در تحقیقی که در سال ۱۹۹۶ توسط والزنیهف^[۶۰] با موضوع روابط بین رفتار شهروندی سازمانی و معیارهای عملکرد در یک رستوران غذایی صورت گرفت و پی بردند که وجود رفتارهای شهروندی با افزایش درآمد و کیفیت کاهش هزینه، گلایهمندی کارکنان و میزان کاغذهای تلف شده در ارتباط است.
۹-در تحقیق دیگری که توسط پودساکوف و مکنزی^[۶۱] در سال ۱۹۹۷ انجام گرفت به این نتیجه رسیدند که رفتارهای وظیفهشناسی کارکنان سبب میشود که آنها تلاش و جدیت بیشتری در حل مشکلات و گرفتاریهای مشتریان داشته باشند. در ضمن، کارکنان از پذیرفتن مسئولیت، شانه خالی کرده و از پذیرفتن راهحلهای کمبهره خودداری میکنند. آنها پی بردند که رفتار شهروندی سازمانی کیفیت خدمات را از طریق سطوح بالای رفتارهای حمایتی بهبود میبخشد. بهعلاوه اینگونه رفتارها در محیطهای فروش، منجر به الزامات در تعاملات خدماتی را کاهش میدهند. به شکلی که این مؤلفه ها سبب می_شوند اطلاعات و حمایت بیشتری را برای همکاران و کارکنان در ضمن تعاملات مستقیم با مشتریان فراهم آورند. آنها همچنین نشان دادند که رفتارهای شهروندی سازمانی می تواند بهره وری کارکنان و عملیات کارآمد گروه های سازمان را ارتقا دهد.

ارلن مایر ، شوری سنج ، دماسنج دیجیتال ، میکروسکوپ ، انواع ظروف آزمایشگاهی ، اتوکلاو ، اسپکتروفتومتر ، سانترفوژ ، انکوباتور ، پمپ هوا ، شیلنگ هوا ، لام همو سیتو متر ، پیپت بلند وپیپت پاستور ، میکروسمپلر ، هود ، قفسه های فلزی مجهز به لوله های هوا ولامپ های مهتابی ، چراغ الکلی، تراز دیجیتال ، ساعت آزمایشگاهی ، PH متر پرتابل و … بوده است .
۳-۳٫ روش کار
روش کار در سه مرحله صورت پذیرفت :
۳-۳-۱ . مرحله تهیه وآماده سازی پساب شهری :
ابتدا پساب شهری را از تصفیه خانه فاضلاب بندرعباس پس از مرحله ته نشینی اولیه توسط آشغالگیر مکانیکی ، به عنوان محیط کشت جایگزین جمع آوری وسپس برای از بین بردن هر گونه آلودگی میکروبی وباکتریابی وهمچنینی اطمینان از عدم وجود هر گونه میکروارگانیسمی غیراز فیتوپلانکتون مورد نظر ، در داخل ارلن مایرهای ۲۵۰cc ریخته وبا استفاده از استاپر وفویل درب آنها را بسته و در داخل اتوکلاو با دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد و به مدت ۱۵ دقیقه و در فشار ۵/۱ اتمسفر قرار داده تا استریل شوند (Suva, 1999) .

۳-۳-۲٫ مرحله تهیه محیط کشت f/2 وکشت خالص فیتوپلانکتون :
از آنجایی که هدف تولید کشت تک وخالص فیتوپلانکتون می باشد ، ابتدا باید به تهیه استوک خالص فیتوپلانکتون مورد نظر اقدام نمود . بدین منظور اقدامات زیر صورت پذیرفت :
۳-۳-۲-۱٫آماده سازی اولیه :
ابتدا کلیه لوازم مورد نیاز برای کشت فیتوپلانکتون از جمله ظروف شیشه ای باید پس از پایان کار هر دوره و قبل از شروع دوره جدید با اسید کلریدریک ولوازم شوینده ، خوب شسته شده سپس با آب مقطر والکل ومجدداً با آب مقطر شسته وپس از خشک شدن توسط اتوکلاو استریل شوند .
۳-۳-۲-۲٫تهیه استوک اولیه :
استوک اولیه این سلول ها که با عنوان استارتر نیز از آنها نام برده می شود به عنوان اولین نسل وارد
محیط جدید شده وبقیه سلول هایی که بعداً ایجاد خواهد شد در نتیجه تقسیم و ازدیاد این سلول ها خواهد بود . بنابراین اهمیت انتخاب بهترین استارتر جهت شروع کشت هایی بعدی به وضوح روشن می باشد . ذکر این نکته الزامی است که سلول های تلقیح اولیه از کشت های کوچکتر برای کشت های با حجم بزرگتر و یا از کشت های همسان برای تجدید همان کشت ها اخذ می گردد و هرگز نباید از کشت هایی با حجم بزرگ برای شروع کشت های کوچک استارتر استفاده گردد . در انتخاب این سلول ها باید دقت شود که در بهترین وضعیت از لحاظ شکل ظاهری باشند و کشتی که از آن به عنوان استارتر استفاده می شود در مرحله رشد انفجاری باشد تا کیفیت وکمیت سلول ها در وضعیتی باشد که کشت جدید نیز با موفقیت روبرو گردد . بنابراین در این آزمایش استوک مورد نیاز جهت شروع کار کشت فیتوپلانکتون ، از منطقه تیاب – کلاهی ( پرورش میگو ) تهیه شد .
۳-۳-۲-۳٫تهیه آب با شوری مورد نظر :
در این مرحله آب دریا پس از ذخیره شدن در تانک های ۱۰-۵ تنی ، با بهره گرفتن از یک دستگاه پمپ پر قدرت از داخل فیلترهای ۲۰، ۱ و ۵/۰ میکرون (Doroudi & Southgate , 2000) و پس از آن از داخل یک دستگاه UV عبور داده می شده تا آبی عاری از هر گونه ذرات معلق وتقریباً استریل مهیا گردد ، سپس آنها را در داخل ظروف شیشه ای تمیز آماده شده ریخته وشوری آن را توسط آب مقطر به اندازه مورد نظر کاهش می دهیم .
۳-۳-۲-۴٫ کشت خالص فیتوپلانکتون Spirolina plantensis و Chaetoceros muelleri
با افزودن مقدار معین از استوک های مواد مغذی وسیلیکات به آب دریای استریل شده با شوری ۲۵-۲۲ ppt وقرار دادن دراتوکلاو با دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد و فشار ۱ اتمسفر به مدت ۱۵ دقیقه ، محیط کشت f/2 آماده گردید . سپس با اضافه نمودن استوک ، ابتدا در ظروف ۲۰cc و سپس در حجم های ۵۰۰cc ، استوک خالص Spirolina plantensis و Chaetoceros muelleri کشت داده شد . کشت های استوک ممکن است ۲-۱ هفته بسته به شرایط محیط نگهداری شوند . تمامی استوک های کشت داده شده را می توان تحت شرایط غیر هوادهی و به طور ساکن نگهداری کرد اما این مستلزم تکان دادن به آرامی و به صورت ۲-۱ بار در روز برای معلق نگهداشتن سلول ها می باشد (Suva, 1999) .
۳-۳-۳٫مرحله انجام آزمایش
دو دسته آزمایش جهت بررسی میزان رشد Spirolina plantensis و Chaetoceros muelleri در پساب شهری و میزان تأثیر آن در غلظت ازت و فسفر پساب انجام پذیرفت :
۳-۳-۳-۱٫بررسی میزان رشدSpirolina plantensis و Chaetoceros muelleri در پساب شهری :
در این دسته از آزمایشات به طور کل ۶ تیمار که هر کدام دارای ۳ تکرار بودند آماده گردید که ۵ تیمار مربوط به پساب با غلظت های مختلف و یک تیمار شاهد بوده است (Koening & demacedo , 2004 ) شامل :
تیمار ۱ : محیط کشت f/2در آب دریای استریل شده به عنوان شاهد
تیمار ۲ :۲۰ درصد پساب شهری و ۸۰ درصد آب دریای استریل شده
تیمار ۳: ۴۰ درصد پساب شهری ۶۰ درصد آب دریای استریل شده
تیمار ۴ : ۶۰ درصد پساب شهری و ۴۰ درصد آب دریای استریل شده
تیمار۵ : ۸۰ درصد پساب شهری و ۲۰ درصد آب دریای استریل شده
تیمار۶: ۱۰۰ درصد پساب شهری
در این مرحله پس از اینکه رشد فیتوپلانکتون در استوک خالص به حداکثر خود رسید ، با بهره گرفتن از لام هموسیتومتر اقدام به شمارش سلول های فیتوپلانکتونی نموده و به هر یک از تکرارها و در مجموع به تمام تیمارها (۱۸ تکرار ) به تعداد مساوی یعنی سلول در میلی لیتر تزریق گردید (Tam & Wong , 1996) .
۳-۳-۳-۱-۱٫شرایط نگهداری تیمارها :
تمامی تیمارها وتکرارها تحت شرایط یکسان دمایی (۲۵-۲۲ درجه سانتی گراد ) وروشنایی ۵۰۰۰-۲۵۰۰ لوکس توسط لامپ های فلورسنت سفید با فاصله ۱۵-۱۰ سانتیمتری و به صورت روشنایی دائمی در طی یک دوره ۲۱روزه کشت داده شدند (Koening & Demacedo , 2004) . جهت جلوگیری از رسوب گذاری و شناوری فیتوپلانکتون ها و همچنین ایجاد سطح تماس بیشتر فیتوپلانکتون ها با پساب ، هوادهی در تمام طول دوره و برای همه تیمارها به طور یکسان ومداوم برقرار بوده است .
۳-۳-۳-۱-۱٫ نمونه برداری :
به صورت یک روز در میان از تمامی تیمارها به مقدار برابر نمونه برداری می شد . برای اینکه از نظر زمانی اختلافی بین تکرارها پیش نیاید ، نمونه برداری از هر تیمار را یک نفر و به طور همزمان انجام می داد . نمونه ها پس از جمع آوری در داخل بشر ۴۰cc ریخته شده و جهت جلوگیری از تغییرات احتمالی در تعداد سلول ها وهمچنین سهولت و دقت کار در هنگام شمارش تعداد ، یک قطره فرمالین ۵ درصد به آن تزریق می گردید . پس از آن با بهره گرفتن از لام هموسیتومتر در زیر میکروسکوپ با لنز ۴۰ اقدام به شمارش سلول ها نموده و تعداد آنها در واحد حجم ( یک میلی لیتر ) محاسبه شد (Bayne , 1976) . شوری هر تیمار نیز از روش تیتراسیون با نیترات نقره اندازه گیری گردید .
۳-۳-۳-۲٫ بررسی میزان تأثیر Spirolina plantensis و Chaetoceros muelleri در غلظت ازت وفسفر پساب :
در این دسته از آزمایشات به طور کل ۴ تیمار که هر کدام دارای ۳ تکراربودند آماده گردید .
۳ تیمار حاوی ۲۵۰ میلی لیتر پساب شهری استریل شده مربوط به ۳ تراکم متفاوت فیتوپلانکتون و یک تیمار شاهد بوده است ، شامل :
تیمار A : پساب شهری استریل شده بدون تراکم فیتوپلانکتون به عنوان شاهد
تیمار B : پساب شهری محتوی سلول در میلی لیتر ( تراکم پایین )
تیمار C : پساب شهری محتوی سلول درهرمیلی لیتر ( تراکم متوسط )
تیمار D : پساب شهری محتوی سلول درهر میلی لیتر ( تراکم بالا )
تراکم های فوق بااستفاده ازلام هموسیتومترشمارش شده و به محیط کشت ها اضافه گردید (Lau et al ,. 1994).
۳-۳-۳-۲-۱٫ شرایط نگهداری تیمارها :
تمامی تیمارها در شرایطی مشابه با آزمایشات قبلی در طی یک دوره ۱۴ روزه کشت داده شدند .
۳-۳-۳-۲-۲٫نمونه برداری :
در فواصل زمانی سه روزه از تیمار ۴۵ میلی لیتر نمونه جمع آوری گردید . سپس نمونه ها در ۳۰۰۰ دور به مدت۵دقیقه سانتریفوژ شدند (Lau et al,. 1994) . غلظت فسفات و فرم هایی از نیتروژن مانند نیتروژن نیترینی و نیتروژن نیتراتی توسط روش های استاندارد اندازه گیری با بهره گرفتن از دستگاه اسپکتروفتومتر ماوراء بنفش تعیین گردید (APHA, 1995 ) . اندازه گیری PH پساب نیز با یک دستگاه PH متر پرتابل اندازه گیری و ثبت می شد . همه نمونه گیری ها در دوره نوری و زمان مشابه ای از روز صورت گرفتند .
۳-۴٫تجزیه و تحلیل داده ها:
در این پژوهش ابتدا داده ها وارد نرم افزار اکسل و سپس با بهره گرفتن از این نرم افزار جداول و نمودارهای مورد نیاز ترسیم گردیده اند . جهت انجام تجزیه و تحلیل آماری از نرم افزار SPSS نسخه ۱۷ استفاده گردید. به منظور بررسی و تعیین نرمال بودن یا نبودن دادها از آزمون های لون(Leven statistic) و کولموگروف - اسمیرنوف استفاده شد. پس از بررسی داده ها درصورت نامناسب بودن توزیع و نزدیکتر کردن داده ها به به یک توزیع نسبی نرمال از روش های مختلفی مانند جذر گرفتن یا لگاریتم گیری بر مبنای ۱۰ استفاده گردید. در غیر این صورت از آزمون های ناپارامتریک برای برای بررسی معنی دار بودن یا نبودن داده ها استفاده خواهد شد.در این تحقیق جهت مقایسه میانگین ها مابین تیمار های مختلف از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه (برای تعیین صحت آزمون آنالیز واریانس از آزمون تکمیلی توکی (Tukey) استفاده شد). در صورت نرمال نبودن از آزمون معادل ناپارامتریک آنالیز واریانس یعنی آزمون کروسکال والیس استفاده خواهد شد.در بخشی از مطالعات در صورت نیاز، از آزمون t نیز استفاده می گردد که در صورت نرمال نبودن داده ها از آزمون ناپارامتریک معادل آزمون T یعنی آزمون آزمون من ویتنی استفاده خواهد شد.
۳-۵٫کنترل کیفی وعملیات بهداشتی
مکان های کشت غذای زنده نیاز به رعایت نکات بهداشتی داشته و عدم موفقیت در این زمینه ناشی از خطاهای انسانی شامل عدم رعایت بهداشت ، بی دقتی در دستکاری و استفاده از وسایل نامناسب می باشد . بنابراین انجام اقداماتی مانند شستشوی روزانه مکان و ضدعفونی کف آن ، شستشوی مرتب دست وجلوگیری از ورود وخروج افراد غیر مسئول به مکان کشت غذای زنده و … لازم وضروری می باشد (Suva, 1999).
۳-۶٫ مدت زمان پژوهش
این پژوهش از زمان شروع کار یعنی از زمانی که استوک فیتوپلانکتون Spirolina plantensis و Chaetoceros muelleri کشت داده شد تا آماده سازی مقدمات کار (آماده سازی قفسه های نگهداری ارلن ها ،آماده سازی محیط کشت ،آماده ­سازی لامپ ها ، آماده سازی پمپ ها و لوله کشی هوا و­… ) حدوداٌ۶۰ روز به طول انجامید .